Στo «Σαράκι», η Λάιλα Μαρτίνεθ ασχολείται με τη δυνατότητα της εκδίκησης αλλά και τη βαθιά πίστη στην έννοια της εκδίκησης. Αυτό είναι το θέμα και ο πυρήνας της νουβέλας: η πίστη στην έννοια της εκδίκησης.
Δύσκολα συναντά κανείς μια τόσο σκοτεινή και, το κυριότερο, μια τόσο οργισμένη πρόζα. Μια πρόζα που στάζει μίσος ταξικό, μίσος για την πατριαρχία η οποία καταπίνει και καταπίνει γενιές ολόκληρες γυναικών, μίσος για τα κληρονομημένα χαρακτηριστικά τα οποία καθορίζονται από την οικονομική κατάσταση και άρα από την εργασιακή συνθήκη, μίσος για την κληρονομιά του εμφυλίου, για την κληρονομιά του αίματος δηλαδή, που άφησε πίσω του. Η Μαρτίνεθ καταφέρνει να μετουσιώσει την οργή σε λογοτεχνία. Το βιωμένο απτό μίσος σε μια κραυγή ολέθρου και εκδικητικής μανίας, με όρους όμως λογοτεχνικότητας. Δεν είναι τυχαίο που το «Σαράκι» αποτέλεσε εκδοτικό φαινόμενο αμέσως μετά την κυκλοφορία του στην Ισπανία και το οποίο μεταφράζεται ήδη σε πάνω από δέκα γλώσσες. Στη γλώσσα μας κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Carnivora, που μας έχουν συστήσει τόσους αξιόλογους ισπανόφωνους συγγραφείς και πάντα με την μεταφραστική, και όχι μόνο, επίβλεψη της Ασπασίας Καμπύλη.
Η Μαρτίνεθ δημιουργεί μια μυστηριακή αλλόκοτη ατμόσφαιρα, με την απειλή και το απροσδόκητο να καραδοκούν, μιλώντας με ωμότητα, με μια αμεσότητα που τσακίζει κόκκαλα, με μια σαρωτική ορμή, δημιουργώντας μια αλυσίδα γυναικών ηρωίδων τις οποίες αφήνει έκθετες μπροστά μας να παλεύουν με τις πληγές και τους φόβους τους, να αντιμάχονται η μία την άλλη και, συγχρόνως, να συμπληρώνουν η μία την άλλη, τυφλωμένες από μίσος, οπλισμένες από την επιθυμία να αντιγυρίσουν τη βία που έχουν υποστεί, πεισμένες για το δίκιο τους, αδιαφορώντας για τις όποιες συνέπειες. Δεν είναι φιλήδονες, δεν είναι καν ερωτικές, ο ερωτισμός είναι ταυτισμένος με την αντρική επιβολή και εξουσία· εκ των πραγμάτων είναι πολιτικοποιημένες, ακόμη κι αν οι ίδιες δεν το συνειδητοποιούν, είναι ανεξέλεγκτες.
Στο μυαλό των γυναικών της Μαρτίνεθ υπάρχει μόνο η λύσσα για εκδίκηση: μια απάντηση στη βία. Συνομιλούν με τους νεκρούς, ανοίγονται στο μεταφυσικό, δημιουργούν τους δικούς τους ίσκιους για να προστεθούν πάνω στους παλιούς, κάνουν ξόρκια για να βοηθήσουν εαυτούς και αλλήλους, τις σιγοτρώει το σαράκι, ακριβώς όπως το σαράκι σιγοτρώει και το σπίτι που τις φιλοξενεί. Το σπίτι που είναι ίσως ο μεγάλος πρωταγωνιστής του βιβλίου. «Το σπίτι όλο ήταν οργισμένο όπως κι εμείς, το ένιωθες, σε κάθε τούβλο και σε κάθε πλακάκι». Και αλλού: «Στην πραγματικότητα το σπίτι ήταν γεμάτο ίσκιους. Σε κάθε τούβλο, κάτω από κάθε πλακάκι, πίσω απ’ τον ασβέστη των τοίχων, ανακατεμένο με το χαρμάνι. Ξεπετάγονταν κάθε φορά που η μητέρα μου άνοιγε το ντουλάπι με τα τρόφιμα, κάθε φορά που τράβαγε τις κουρτίνες της κρεβατοκάμαρας». Το σπίτι είναι γεμάτο θροίσματα, πνιχτούς ήχους, μυστικά, τούβλα που μετακινούνται και αποκαλύπτουν την εικόνα του αποτρόπαιου, γεμάτο ψιθύρους και σιωπές. Κατάλυμα και μαζί φυλακή.
Μια οικογενειακή σάγκα είναι το «Σαράκι», όπου η μία ηρωίδα γεννά την επόμενη, μια αλυσίδα από μάνες και κόρες, μάνες που μεταγγίζουν στις κόρες μοίρα βαριά αλλά κι ένα άσβεστο μίσος για εκδίκηση. Δύο αφηγηματικές φωνές ξεδιπλώνουν την αφήγηση, συμπληρώνοντας και αναιρώντας η μία τα λεγόμενα της άλλης, επιτείνοντας έτσι την ατμόσφαιρα της ρευστότητας και του αλλόκοτου που κυριαρχούν. Η ηλικιωμένη γυναίκα και η εγγονή της είναι οι γυναίκες που αφηγούνται σε πρώτο πρόσωπο σ’ αυτούς τους στιβαρούς, χωρίς πολλά σημεία στίξης, μονολόγους. Αλλά και τα φαντάσματα άλλων δύο γυναικών βρίσκονται σχεδόν πίσω από κάθε αράδα: της εξαφανισμένης μάνας της νεαρής, αλλά και της προγιαγιάς που έκανε το αποφασιστικό βήμα – «διδάσκοντας» ίσως ανυπακοή – για να αποτινάξει από πάνω της την τυραννία. Αφηγήσεις συμβολικές, παράφορες, σχεδόν αλλόκοσμες, με μεταφυσική χροιά, με ξεκάθαρες όμως κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Ο ίσκιος της πατριαρχίας, ο ίσκιος του εμφυλίου, αλλά και η φτώχεια, η στεγνή μίζερη καθημερινότητα, ο εγκλωβισμός σε ένα απομονωμένο μέρος δίχως δυνατότατα διαφυγής, οι ταπεινώσεις και η περιφρόνηση που συνοδεύουν τον αγώνα για επιβίωση. Σώματα γυναικών που αναζητούν μια ελευθερία που δεν είχαν το δικαίωμα να ονειρευτούν. Έτσι ώστε η βία να φαντάζει ως η μόνη νομοτέλεια. Ένα βιβλίο «φεμινιστικού» - αν μπορούμε να το πούμε έτσι - τρόμου είναι το «Σαράκι». Φεμινιστικής και ταξικής μανίας και οργής. Ο χαμένος παραμένει χαμένος αλλά θα πάρει μαζί του στον χαμό και άλλους: τους ταξικούς του αντιπάλους.
Δυνατή πυκνή στακάτη πρόζα με έντονο το στοιχείο της ποιητικότητας σε αντίθεση με τις καταστάσεις βίας και ολέθρου που περιγράφονται, όπου μέσα από την οικογενειακή ιστορία αναδεικνύεται η συλλογική ιστορία του τόπου και του χρόνου, σ’ αυτή την πολυεπίπεδη, μοναδική στο είδος της, νουβέλα για τις έμφυλες και τις ταξικές ανισότητες και το μίσος που αυτές πυροδοτούν.
INFO:
Λάιλα Μαρτίνεθ, «Σαράκι»
Εκδ. Carnivora
Μετάφραση: Ασπασία Καμπύλη
128 σελ. Τιμή: 12€
