Φόβος, εγκλεισμός, απομόνωση. Ο καιρός της πανδημίας διατυπωμένος με τρεις λέξεις. Ο φόβος που διέσπειρε από την αρχή το καθεστώς Μητσοτάκη με την καθημερινή ανακοίνωση των θανάτων και των διασωληνωμένων που αυξάνονταν καθημερινά με την άρνησή του να ενισχύσει το ΕΣΥ. Ο εγκλωβισμός μας μέσα στα σπίτια και ανάμεσα στα τείχη που ορθώθηκαν στις γειτονιές και στους νομούς. Που του επέτρεψαν να καθιερώσει την τηλεργασία και την τηλεκπαίδευση. Να ενισχύσει τον κρατικά επιδοτούμενο μηχανισμό προπαγάνδας. Να δώσει χώρο με τις αλληλοαναιρούμενες δηλώσεις των χειραγωγημένων επιστημόνων στη μη ορθολογική παραπληροφόρηση των τρομοκρατημένων πολιτών και στον αποπροσανατολισμό τους σε σκοταδιστικά κινήματα ατομιστών αντιεμβολιαστών δεμένα στο άρμα της Ακροδεξιάς. Να μας αφήσει να παρακολουθούμε τη ζωή στις μικρές οθόνες. Να μας μεταμορφώσει στα αγριεμένα πλάσματα που, κινούμενα αποκλειστικά με το ένστικτο της επιβίωσης μέσα στα κλουβιά τους, έβλεπαν τον άλλο, τον φίλο, τον σύντροφο, τον γείτονα, τον συνάδελφο ως επικίνδυνο, μολυσμένο, εχθρό, ξένο. Φόβος, εγκλεισμός, απομόνωση. Η συνθήκη, η εξωτερική και η εσωτερική, μέσα στην οποία δημιουργήθηκε αυτή η συλλογή των μικρών ιστοριών.
Μια κυοφορία, όπως κάθε γράψιμο, στον καιρό της πανδημίας. Στην οποία συμβάλλουν πολλοί. Ο πρώτος σπόρος έπεσε στη διάρκεια του πρώτου λοκντάουν στην Αθήνα. Στις κρυφές, απαγορευμένες συναντήσεις με μια παρέα, λες και ήμασταν στην παρανομία, με τα γελοία μηνύματα μετακίνησης. Το μεγαλύτερο μέρος σχηματίστηκε στον αγαπημένο μου τόπο απόδρασης, στην Άνδρο, όπου με βρήκε η επιβολή του δεύτερου λοκντάουν. Και έμεινα κυριολεκτικά χωρίς αυτό το ουσιαστικό μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων, τη σωματική επαφή. Με υποκατάστατο το τηλέφωνο με τους ακριβούς φίλους, τις εφημερίδες, το ραδιόφωνο, τις εξ αποστάσεως ασφαλείας μασκοφορεμένες κουβέντες με τους ντόπιους. Οι φωνές τους, αποσπασματικές, μεταμορφώθηκαν σταδιακά στις μυθοπλαστικές φιγούρες που ζωντανεύουν τις ιστορίες μου, τις σμιλεμένες με στοιχεία πραγματικά και φανταστικά. Τους έδωσαν τη μικρή, κερματισμένη φόρμα. Τις κατέγραψα. Για να μην ξεχαστούν η αγωνία, η απόγνωση και ο τρόμος που όλοι βιώσαμε τότε σε απάνθρωπες συνθήκες συμβίωσης που σφράγισαν μέχρι σήμερα τους τρόπους διαβίωσής μας. Για να διατηρηθεί η ελπίδα για μια ανθρώπινη ζωή που μας κρατάει στη ζωή. Τα πρόσωπα είχαν γεννηθεί και τα παρέδωσα στην Τζούλια Τσακίρη των εκδόσεων Ροδακιό και στον Αχιλλέα Τζάλλα, που είχε την τυπογραφική επιμέλεια, τα αγκάλιασαν, τα κανάκεψαν και τα δέσανε στην τελική τους μορφή. Ο ζωγράφος Γιάννης Ψυχοπαίδης, που ακροάστηκε την κυοφορία του καθ’ όλη τη διάρκειά της, πύκνωσε με τις αισθαντικές, καίριες πινελιές του στο έργο του εξωφύλλου το πρωταρχικό για την ύπαρξή μας ζήτημα της ανθρώπινης επαφής.
Τα πρόσωπα διαγράφουν τώρα τη δική τους πορεία. Μιλούν, όπως μου λένε πάντα οι καλλιτέχνες που παρουσιάζω στην ΑΥΓΗ, μέσα από τη δική τους αυτόνομη οντότητα. Ελπίζοντας πως κάποια στιγμή θα συνομιλήσουν με τον άλλο, τον άγνωστο αναγνώστη.
* Η Λήδα Καζαντζάκη είναι ιστορικός Τέχνης
Ο κύριος με το μολυβάκι*
Τα αποτυπώματα Ακολουθούσε πάντα το ίδιο αυστηρό πρόγραμμα… Τέντωνε πάνω στο καβαλέτο το ορθογώνιο λευκό πανί. Έπλαθε τον χώρο με πινελιές οργισμένες και νεφελώδεις γύρω από ένα θολωμένο από τα χνότα τους και από την πατίνα του σταματημένου χρόνου καθρέφτη. Θα τον πλαισίωνε αργότερα με μια χρυσή, παλιομοδίτικη κορνίζα με λουλουδάτα κοσμήματα στα μέσα και στα άκρα του. Μετέφερε εκεί ασφυχτικά κοντά τη μια δίπλα στην άλλη τις φιγούρες από τα σχέδιά του. Θυμίζανε μαριονέτες με τις ξύλινες κινήσεις τους. Και μοιάζανε μέρα με τη μέρα ολοένα και πιο πολύ με τους άρχοντες που διαφέντευαν χωρίς όρια και όρους τις ζωές τους. Τις έβαφε με μικρές, νευρώδεις, παχύρευστες κηλίδες που εκδηλώνανε καθώς στέγνωναν και τις βαθιές νευρώσεις τους.
Η επιστροφή Ο κύκλος είχε κλείσει. Το φθινοπωρινό φως του σούρουπου αγκάλιαζε τρυφερά τις κορυφογραμμές απέναντι από το γραφικό λιμανάκι. Καθόταν στο ίδιο πάντα απόμερο τραπεζάκι. Απλά και κομψά ντυμένος, γκρίζα ζακέτα κουστουμιού μάλλινη, τζιν παντελόνι κι ένα πουκάμισο σε μια γκριζογάλανη απόχρωση ταιριαστή με τα ανταριασμένα μάτια του. Στραμμένος στο αγαπημένο του λιμανάκι, που το αποχαιρετούσε τώρα. Έπρεπε να επιστρέψει στη ζωή του. Να τελαρώσει τους καμβάδες για την γκαλερί. Να δει τα παιδιά του, επιλεγμένους φίλους και γνωστούς. Κουβαλούσε μαζί του τους αριθμούς των νεκρών που αυξάνονταν και πάλι καθημερινά. Και τη διαρκή αμφιβολία για τις δυνάμεις που μπορούσε να απελευθερώσει η τέχνη μέσα στη γενικευμένη παραλυσία των ανθρώπων. Έπρεπε να εκθέσει και να εκτεθεί. Να βγει στον κόσμο. Κι ας φοβόταν.
* Απόσπασμα από το βιβλίο της Λήδας Καζαντζάκη «Χωρίς επαφή», εκδόσεις Το Ροδακιό
