Ο Γιάννης Ρίτσος, εκτός από μεγάλος ποιητής, είναι επίσης ένας δεινός μελετητής του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Η αρχαιογνωσία του τρέφει την ποίησή του, όπως π.χ. συμβαίνει στην «Τέταρτη Διάσταση», το κορυφαίο σύνθετο έργο του από δεκαεπτά δραματικούς μονολόγους, σμιλεμένους πάνω σε αυθεντικό τραγικό υλικό.
Ο Ρίτσος έχει συνείδηση του γεγονότος ότι η νέα θρησκεία που ήρθε να καλύψει το τρομερό μεταφυσικό κενό, το χάσμα που άφησε η δίκαιη κατάρρευση της αμαρτωλής και βέβηλης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σάρωσε μόνο τους «επάνω» θεούς της. Όχι τους «κάτω», που παραμένουν ακλόνητοι στη θέση τους. Σήμερα, παρά την αλαζονεία της επιστήμης, τις τεχνητές της νοημοσύνες και άλλες φρούδες εξαγγελίες, ποιος νοήμων άνθρωπος μπορεί να αμφισβητήσει την παντοδυναμία του θανάτου;
Η αυθεντική λαϊκή πίστη, θρεμμένη με τον αρχετυπικό μύθο του κοινού για όλους αποδέκτη, του Άδη, δύσκολα δέχεται παραδείσους και κολάσεις με κριτήριο το έχειν. Ο Χάρος είναι ο μόνος αδιαμφισβήτητος άρχοντας του Κάτω Κόσμου, για δικαίους και αδίκους. Που δεν εξαγοράζεται ούτε με όλο το συσσωρευμένο μαύρο χρήμα των μεγιστάνων.
Ο Γιάννης Ρίτσος έχει συλλάβει το νόημα και το δίνει στους δεκαεπτά μονολόγους της «Τέταρτης Διάστασης». Η «Περσεφόνη» είναι ένας από αυτούς. Ο ποιητής μας δίνει την αρπαγμένη από τον Χάροντα νεαρή κόρη, σαν ερωτευμένη με τις «σκιές» του «κάτω κόσμου», απαυδισμένη από το ανήλεο εμφύλιο φως των «από επάνω». Η περιοδική επιστροφή της στον κόσμο είναι μια οδυνηρή εμπειρία και νοσταλγεί το σκοτάδι, όπως η ίδια δηλώνει: «μαύρο - στιλπνό αναλλοίωτο, χωρίς αποχρώσεις. Γλιτώνεις από την προσπάθεια να διακρίνεις, - προς τι;». Προς τι; Θυμάμαι από διηγήσεις την περίπτωση μιας νέας κοπέλας που της έφεραν τα ματωμένα ρούχα του εκτελεσμένου αρραβωνιαστικού της. Κατέρρευσε και πέθανε σύντομα, πηγαίνοντας να τον συναντήσει.
Πιστεύω ότι αυτή η εκδοχή της Περσεφόνης έρχεται από την «Αντιγόνη» στις «Φοίνισσες» του Ευριπίδη, το μικρό και άπραγο κορίτσι που μία μόνο νύχτα φρίκης και σφαγής το μεταμόρφωσε στην αδιάλλακτη Αντιγόνη που ξέρουμε. Ο Ευριπίδης, άλλωστε, αποτελεί μια σταθερή πηγή έμπνευσης για τον Ρίτσο (βλ. τον «Ορέστη» του).
Πιστεύω ακόμη ότι ο Ρίτσος όταν συνέθετε τον μονόλογο είχε στον νου του και τον παράλληλο μύθο της Βαβώς, μιας γραίας που συνάντησε τη Μητέρα-Δήμητρα απαρηγόρητη να θρηνεί για την απώλεια της κόρης της, με αποτέλεσμα να έχει πέσει μια θανατηφόρα ξηρασία στη γη. Τότε η γραία Βαβώ σήκωσε τον μανδύα που σκέπαζε το σώμα της και η Δήμητρα διαπίστωσε ότι αντί για σώμα είχε ένα πελώριο γυναικείο αιδοίο! Γέλασε τότε η Δήμητρα και ακαριαία σταμάτησε η ξηρασία, τα λουλούδια άνθισαν πάλι στη γη και έδεσαν οι καρποί της. Αλλά αυτό συνέβη άπαξ και δύσκολα επαναλαμβάνεται.
Η σκηνοθεσία, δραματουργική επεξεργασία και επιμέλεια κίνησης της Άσπας Τομπούλη με τη Θεατρική Εταιρεία «Όψεις» (στο Θέατρο Φούρνος) φέρνει το έργο, χωρίς να το προδίδει, πιο κοντά στο πνεύμα των ημερών μας. Με τη διχοτόμηση του ρόλου της Περσεφόνης, σε μια νέα κοπέλα που έχει μόλις απαχθεί από τους «κάτω» και στην ώριμη γυναίκα που έχει πάρει πια τη θέση της, η σκηνοθέτιδα δίνει στον μονόλογο ένα καινούργιο περιεχόμενο και βάθος.
Γράφει ο ποιητής για τη μικρή Περσεφόνη: «Την απώλεια μόλις που την ένιωσα στην άκρη των χειλιών μου που ξαφνικά στεγνώσαν - δεν σχημάτιζαν φθόγγο ή διάθεση φθόγγου, μονάχα η μακρινή, σκοτεινή ελευθερία ανταμωμένη, σώμα με σώμα - εγώ και εκείνη - η μια μέσα στην άλλη - ένα απίστευτο σώμα. Κι ένοιωσα τότε το χέρι του τυλιγμένο στη μέση μου...».
Οι στίχοι μάς δίνουν το σκεπτικό της σκηνοθεσίας της Άσπας Τομπούλη. Οι δύο ηθοποιοί που μοιράζονται τον ρόλο της ηρωίδας το κάνουν ακριβοδίκαια, σαν το μήλο του παραδείσου που χωρίστηκε σε δύο ίσα μέρη. Η Άντρια Ράπτη δίνει άριστα, κλασικότροπα το δικό της κομμάτι, με τη μεγάλη πείρα, την ωριμότητα, το ταλέντο και τη γνώση της. Η Μιράντα Ζησιμοπούλου, αντίστοιχα, δίνει ως ζωντανή performance και με την ορμή της ηλικίας το δικό της μέρος. Τα λιτά σκηνικά-κοστούμια της Χαράς Κονταξάκη και οι λειτουργικοί φωτισμοί του Αποστόλη Τσατσάκου αλληλοσυμπληρώνονται. Τα visuals και οι μουσικές συνθέσεις του Διονύση Σιδηροκαστρίτη είναι των ων ουκ άνευ της παράστασης.
