Μνημειώδης πύλη, που μοιάζει με ρωμαϊκή θριαμβική αψίδα, όμως η κατασκευή της είναι πιο εκλεπτυσμένη και ελαφριά από τις αντίστοιχες ρωμαϊκές. Βρίσκεται στη λεωφόρο Αμαλίας, έξω από τον περίβολο του ναού του Ολυμπίου Διός. Χτίστηκε πάνω σε έναν σημαντικό αρχαιότερο δρόμο που συνέδεε την πόλη με τα Παριλίσσια Ιερά. Προς τα δυτικά της, προς την Ακρόπολη δηλαδή, απλωνόταν η αρχαία πόλη της Αθήνας και προς τα ανατολικά της η νεότερη πόλη των ρωμαϊκών χρόνων.
Κατασκευάστηκε το 131-132 μ.Χ. επί ρωμαιοκρατίας, ώστε να τιμηθεί ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός για τις ευεργεσίες του στην πόλη των Αθηνών. Μορφωμένος, φίλος του ελληνικού πολιτισμού και πολυταξιδεμένος, ο Αδριανός προτιμούσε να επισκέπτεται τις μεγάλες ή ιστορικές πόλεις της αυτοκρατορίας και να κάνει έργα, παρά να κάνει πολέμους. Ειδικά την Αθήνα την τίμησε ιδιαιτέρως. Την επισκέφτηκε επανειλημμένως και μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια. Χρηματοδότησε οικοδομικό πρόγραμμα για την ανάπλαση της Αθήνας, αποπεράτωσε τον ναό του Ολυμπίου Διός, έφτιαξε βιβλιοθήκη, το Πάνθεον, και υδραγωγείο μήκους 18 χιλιομέτρων. Γι’ αυτό οι Αθηναίοι τον τίμησαν με ανδριάντες και την ομώνυμη αψίδα.
Το μνημείο κατασκευάστηκε από πεντελικό μάρμαρο κάπως χαμηλότερης ποιότητας από τα σπουδαία μνημεία της Αθήνας, έχει ύψος 18 μέτρα και είναι χωρισμένο σε δύο επίπεδα. Το κάτω επίπεδο είναι μονότοξο, ενώ το πάνω (υπερώο) είναι χωρισμένο με κίονες σε τρία ορθογώνια ανοίγματα. Όλοι οι κίονες είναι κορινθιακού ρυθμού, όπως αυτοί του γειτονικού ναού του Διός. Την κορυφή στεφανώνει ένα τριγωνικό αέτωμα. Το κεντρικό άνοιγμα του πάνω επιπέδου ήταν κλεισμένο με μια μαρμάρινη πλάκα πάχους 7 εκατοστών. Σήμερα υπάρχουν μόνο οι υποδοχές στις οποίες στηριζόταν. Η διχογνωμία για την ύπαρξη ή μη αγαλμάτων πάνω στην αψίδα δεν έχει λήξει ακόμα. Αυτό που μπορούμε να δούμε σίγουρα είναι οι επιγραφές στο επιστύλιο του κάτω επιπέδου. Στη βορειοδυτική πλευρά γράφει «Εδώ είναι η Αθήνα, η πόλη του Θησέως», ενώ νοτιοανατολικά γράφει: «Αυτή είναι η πόλη του Αδριανού, και όχι του Θησέως»! Το 1778 η αψίδα ενσωματώθηκε στο τουρκικό τείχος του Χασεκή, οπότε μετατράπηκε σε πύλη. Κάτω από την αψίδα πέρασαν τιμητικά ελάχιστα πρόσωπα στην Ιστορία. Πέρασαν ο ίδιος ο Αδριανός στα εγκαίνια του έργου, οι επαναστάτες του 1821 ένοπλοι και ο πρώτος βασιλιάς Όθωνας όταν ήρθε επισήμως στην Αθήνα.
Σήμερα η Πύλη του Αδριανού αποτελεί μία από τις χαρακτηριστικότερες εικόνες της πόλης. Για την επίσκεψή της δεν απαιτείται εισιτήριο, αφού είναι δίπλα στον δρόμο, σε ελεύθερο για τους επισκέπτες χώρο. Βρίσκεται σε ένα από τα ωραιότερα σημεία του κέντρου της πόλης και είναι καλοδιατηρημένη, παρά την πλήρη εγκατάλειψή της για αιώνες. Αξίζει μια βόλτα και λίγο περισσότερη προσοχή.
