Thomas Cantaloube
Ρεπορτάζ από το Μπέλφαστ του ειδικού απεσταλμένου του Mediapart, δημοσιευμένο στις 17 Οκτωβρίου 2019
Η Ιρλανδία δεν είναι στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων μόνο λόγω των οικονομικών και τελωνειακών προβλημάτων που συνδέονται με το Brexit, αλλά και διότι υπάρχει κι ένας πραγματικός κίνδυνος ανάφλεξης του πολέμου ανάμεσα στους Ενωτικούς και τους Ρεπουμπλικάνους.
Αντίθετα με αυτά που θα μπορούσε κανείς να πιστεύει, η βορειοϊρλανδική διαμάχη δεν τερματίστηκε ποτέ εντελώς. Και δεν εννοούμε με αυτό τα συνθήματα, τα γράφιτι και τις σημαίες που συνεχίζουν να «στολίζουν» τους δρόμους στο Μπέλφαστ, ούτε το διαχωριστικό τείχος ανάμεσα στις κοινότητες των καθολικών εθνικιστών και των προτεσταντών ενωτικών, που συνεχίζει να σέρνεται σε διάφορα μέρη στους δρόμους της πόλης, όπως μία ουλή που ακόμα δεν έχει κλείσει. Όχι. Εδώ εννοούμε πραγματική βία και τρομοκρατικές ενέργειες.
Σύμφωνα με την αστυνομία της Βόρειας Ιρλανδίας καταγράφηκαν τον προηγούμενο χρόνο 68 περιπτώσεις πυροβολισμών και τοποθετήσεις βομβών, οι οποίες ευτυχώς δεν είχαν θύματα, όμως δείχνουν ότι και οι δύο πλευρές παραμένουν οπλισμένες κι έτοιμες για δράση. Τέλος Αυγούστου, στο ήσυχο Newtonbutler, στην εξοχή, κοντά στα σύνορα ανάμεσα στην Ιρλανδία και την Βόρεια Ιρλανδία, η τοπική εφημερίδα έλαβε ένα προειδοποιητικό τηλεφώνημα για τοποθέτηση εκρηκτικού μηχανισμού σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Οι αστυνομικοί έσπευσαν αμέσως, όμως επρόκειτο για παραπλάνηση, κι ενώ ερευνούσαν το συγκεκριμένο σημείο ο μηχανισμός εξερράγη δίπλα τους. Παρόλο που ούτε σε αυτή την περίπτωση υπήρξαν θύματα, εντούτοις ο τρόπος δράσης είναι ακριβώς ο ίδιος με εκείνον των τρομοκρατών: ένας πρώτος μηχανισμός που είτε εκρήγνυται είτε όχι, με στόχο να αποσπάσει την προσοχή των αρχών, και ένας δεύτερος μηχανισμός που εκρήγνυται αργότερα, όταν μαζεύονται αρκετά άτομα στο σημείο.
«Μπορεί να μην απασχολεί πλέον τα πρωτοσέλιδα εκτός του νησιού, όμως για εμάς η βία της διαμάχης ποτέ δεν εξαλείφθηκε πλήρως», διηγείται ο Andy Neelsum, απασχολούμενος σε μία οργάνωση για την κοινωνική ένταξη των νέων του Μπέλφαστ. «Κάποιοι εξτρεμιστές κι από τις δύο πλευρές δεν παρέδωσαν τα όπλα τους, όπως επιτάσσουν οι συμφωνίες, ή ίσως προμηθεύτηκαν νέα και περιμένουν την παραμικρή αφορμή για να τα χρησιμοποιήσουν».
Η συμφωνίες είναι εκείνες της Μεγάλης Παρασκευής του 1998, οι οποίες οδήγησαν στη λήξη της βορειοιρλανδικής διαμάχης. Και πράγματι, αυτή η συνθήκη που σχεδιάστηκε υπό την αιγίδα του Bill Clinton και του ειδικού απεσταλμένου του George Mitchell, και η οποία χάρισε το Νόμπελ Ειρήνης στους πρωτεργάτες της John Hume και David Trimble, οδήγησε σε ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα. Οι φόνοι και οι βομβιστικές ενέργειες εξαλείφθηκαν, τα φυλάκια στα σύνορα εξαφανίστηκαν, οι πόρτες του διαχωριστικού τείχους του Μπέλφαστ άνοιξαν, δημιουργήθηκε ένα τοπικό κοινοβούλιο (ακόμα κι αν αυτό τα τελευταία δύο χρόνια δεν κατάφερε να συνεδριάσει) και εδώ και 28 χρόνια η ειρήνη διατηρείται, είτε εύκολα είτε δύσκολα.
Εντούτοις, σύμφωνα με την πλειοψηφία της κοινής γνώμης της Βόρειας Ιρλανδίας, δεν χρειάζονται και πολλά για να ξεκινήσει πάλι η σύγκρουση, και η αφορμή σύμφωνα με τον Andy θα μπορούσε να είναι το Brexit. «Από το 1998 οι εντάσεις ανάμεσα στις δύο κοινότητες δεν ήταν ποτέ τόσο έντονες όσο σήμερα», εκτιμά η Edna Avery, υπεύθυνη ενός μικρού μουσείου στο Μπέλφαστ, στο οποίο φιλοξενούνται έργα καλλιτεχνών με αναφορές στη διαμάχη. Είναι ξεκάθαρα το Brexit που την αναζωπύρωσε, διότι όποια κι αν είναι η εξέλιξη της διαδικασίας, θα υπάρξουν νικητές και ηττημένοι και το πλαίσιο που διατηρούσε την ειρήνη θα διαταραχθεί».
Εάν συμβεί ένα Brexit χωρίς συμφωνία ή με μία ανεπαρκή συμφωνία, και αναγκαστεί η Βόρεια Ιρλανδία να βγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση κι επανέλθουν τα σύνορα, οι εθνικιστές που ζητούν την ένωση με την Ιρλανδία θα γίνουν έξω φρενών. Εάν αντίθετα, όπως εύχονται οι Βρυξέλλες, η Βόρεια Ιρλανδία παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τότε θα ενοχληθούν οι ενωτικοί γιατί θα αισθανθούν αποκομμένοι από το Ηνωμένο Βασίλειο.
«Θα μπορούσαμε να πούμε ό,τι θέλουμε για την Ευρωπαϊκή Ένωση, για την αδιαφάνεια στη λειτουργία της, για τη δαιδαλώδη νομοθεσία της, όμως αποτελεί έναν παράγοντα ειρήνης μοναδικό στην ιστορία της Ευρώπης», λέει ένας υπάλληλός της που υπηρετεί στο Δουβλίνο. «Οι Βρετανοί πολιτικοί το ξέχασαν αυτό κι επέλεξαν να παριστάνουν τους μαθητευόμενους μάγους μέσα στη χώρα τους. Όμως δεν τους απασχόλησαν ούτε δευτερόλεπτο οι συνέπειες που θα έχει για τη Βόρεια Ιρλανδία το Brexit». Στο Δουβλίνο αναφέρονται συνέχεια στο ανέκδοτο με τον Πρωθυπουργό Boris Johnson, εντελώς ξαφνιασμένο κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με τον Ιρλανδό ομόλογό του, όταν εκείνος του εξήγησε τι σημαίνει η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση και σε οικονομικό επίπεδο, αλλά και σε σχέση με το ζήτημα της αναζωπύρωσης της βορειοιρλανδικής διαμάχης.
«Ο πρώτος τελωνειακός ή συνοριοφύλακας που θα εμφανιστεί θα λάβει μία σφαίρα στο κεφάλι»
«Υπάρχουν προβοκάτορες και καιροσκόποι και στις δύο πλευρές της Βόρειας Ιρλανδίας», σημειώνει ο Andy Neelsum. «Πρόκειται για ανθρώπους, κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας, που αφιέρωσαν τη ζωή τους στη διαμάχη και οι οποίοι αναγκάστηκαν να αποδεχτούν τις συμφωνίες της μεγάλης Παρασκευής υπό την πίεση του λαϊκού παράγοντα. Αναμένουν ένα πρόβλημα στη διαδικασία για να ξεκινήσουν και πάλι την ένοπλη πάλη».
Σε μία παμπ στα προάστια του Μπέλφαστ, σε μία γειτονιά όπου υπάρχουν ακόμα γκράφιτι που απαιτούν «να γυρίσουν οι Βρετανοί στο σπίτι τους», ένας εθνικιστής ο οποίος παρουσιάζεται ως παλιό μέλος του Sinn Fein, του πολιτικού σκέλους του IRA, δέχτηκε να μας μιλήσει. «Δεν θα σας το κρύψω, η επαναφορά ενός φυσικού συνόρου θα αποτελούσε ένα εξαιρετικό εργαλείο για τη στρατολόγηση στον αγώνα. Κάποιοι το περιμένουν πώς και πώς. Ο πρώτος τελωνειακός ή συνοριοφύλακας που θα εμφανιστεί θα φάει μια σφαίρα στο κεφάλι κι από εκεί και πέρα κανείς δεν ξέρει που θα οδηγηθούμε».
Θα ήταν ο ίδιος διατεθειμένος να επιστρέψει στον αγώνα για την ένωση της Ιρλανδίας; «Εγώ όχι. Είμαι ήδη στην ηλικία ενός δεινοσαύρου, όμως γνωρίζω ανθρώπους στην ηλικία μου που θα χαίρονταν να αναλάβουν εκ νέου καθήκοντα και να λειτουργήσουν ως μέντορες για τους πιο νέους. Ο άγνωστος παράγοντας είναι οι νέοι. Η πλειοψηφία των νέων Ιρλανδών έχουν γνωρίσει μόνο την ειρήνη κι αυτό τους ικανοποιεί. Όμως, υπάρχει μία μειοψηφία φτωχών και δυσαρεστημένων, η οποία δεν αισθάνεται ότι έχει ευνοηθεί από τις συμφωνίες και η οποία θα μπορούσε να προσπαθήσει να αγωνιστεί για ένα σκοπό που θα δώσει νόημα στη ζωή της».
Στο αντίπαλο στρατόπεδο, στους ενωτικούς, κυριαρχούν τα ίδια συναισθήματα, με ακόμα μεγαλύτερη ένταση ίσως, με δεδομένο το αίσθημα «εγκατάλειψης» που διακατέχει αρκετούς από αυτούς. Ακόμα κι αν το 2016 η πλειοψηφία των προτεσταντών ψήφισε υπέρ του Brexit, η Βόρεια Ιρλανδία συνολικά ψήφισε κατά 56% κατά. Έκτοτε οι πολιτικοί των ενωτικών έκαναν τα πάντα ώστε η Βόρεια Ιρλανδία να ακολουθήσει το δρόμο του Ηνωμένου Βασιλείου εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εντούτοις, η αντίθεση των Βρυξελλών και του Δουβλίνου, όπως και οι ατελείωτες πελαγοδρομίες του Λονδίνου, τους έκαναν να καταλάβουν ότι οι φιλοδοξίες τους πιθανότατα δεν θα υλοποιηθούν, όπως το καταμαρτυρούν όλες οι συζητήσεις του τελευταίου διαστήματος γύρω από το ζήτημα του backstop.
«Το μέλλον των ενωτικών δεν φαντάζει και τόσο ρόδινο», παραδέχεται ο Liam, ένας νέος επιχειρηματίας «προτεστάντης, αλλά όχι ενωτικός» όπως διευκρινίζει. «Σήμερα οι κάτοικοι της Βόρειας Ιρλανδίας μπορούν να επιλέξουν ελεύθερα το διαβατήριό τους, ιρλανδικό ή βρετανικό, και αυτό έχει την ίδια αξία. Όμως αύριο, σε περίπτωση υλοποίησης του Brexit, το ιρλανδικό διαβατήριο θα είναι καλύτερο, διότι θα επιτρέπει να πάει κανείς παντού στην Ευρώπη. Αυτό σημαίνει καταρχήν ότι οι άνθρωποι που μένουν στον ίδιο τόπο δεν θα έχουν τα ίδια δικαιώματα. Πρόκειται για μία απόκλιση από την αρχή της ισότητας. Προφανώς θα υπάρξει έντονος πειρασμός να διαλέξει κανείς το ιρλανδικό διαβατήριο, ακόμα κι αν είναι υπέρ του Ηνωμένου Βασιλείου».
Ακόμα ένα σημαντικό πρόβλημα για τους υποστηρικτές της παραμονής στο Στέμμα: η πιθανότητα ενός δημοψηφίσματος σε σχέση με τα σύνορα. Αυτή η υπόθεση υπάρχει στις συμφωνίες της Μεγάλης Παρασκευής του 1998. Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι, εάν οι έρευνες της κοινής γνώμης καταδείξουν με σαφή τρόπο την ύπαρξη μιας σαφούς πλειοψηφίας υπέρ της ένωσης της Βόρειας Ιρλανδίας με την Ιρλανδία, τότε θα πρέπει οι αρχές να οργανώσουν ένα δημοψήφισμα. Μέχρι σήμερα αυτή η πρόβλεψη των ειρηνευτικών συμφωνιών φάνταζε πολύ μακρινή, με δεδομένο ότι οι δημοσκοπήσεις απείχαν από αυτή την εικόνα. Όμως, μετά από την ψήφο για το Brexit του 2016, οι έρευνες δείχνουν μία αύξηση του αριθμού των Βορειοϊρλανδών που είναι υπέρ της ένωσης με την Ιρλανδία.
«Δεν σκεφτόμουν ποτέ ότι ένα δημοψήφισμα για τα σύνορα θα μπορούσε να συμβεί. Πίστευα ότι θα ήταν κάτι που θα συνέβαινε στα παιδιά μου ή στα εγγόνια μου», λέει έκπληκτη η Mary Stanforth, λέκτορας πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Μπέλφαστ. Όμως, η δημογραφία των καθολικών αναπτύσσεται πιο γρήγορα από εκείνη των προτεσταντών και το Brexit απειλεί να μας αποκόψει από την Ευρώπη και να ξαναζωντανέψει η διαμάχη. Η προοπτική ενός δημοψηφίσματος σε μερικά χρόνια είναι πλέον ορατή.
Με τον ίδιο τρόπο, όπως και στη Σκοτία, όπου το Brexit επανέφερε τη συζήτηση για ένα νέο δημοψήφισμα μετά από εκείνο του 2014, έτσι και στην Ιρλανδία η ιδέα της ένωσης και της απεμπλοκής από το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι πλέον στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Προφανώς, μία τέτοια προοπτική θα ικανοποιούσε τους εθνικιστές, του IRA ή άλλους, όμως και οι ενωτικοί δεν θα περιμένουν με σταυρωμένα χέρια, χωρίς να αντιδράσουν, και συνεπώς υπάρχει πάντα η πιθανότητα ανάφλεξης της διαμάχης.
«Όλοι οι δρόμοι του Brexit οδηγούν στη Βόρεια Ιρλανδία, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς τους τελευταίους μήνες», καταλήγει η Mary Stanforth. «Είναι ένα ερώτημα που αφορά την ειρήνη ή τον πόλεμο και δεν αφορά μόνο το Δουβλίνο, το Λονδίνο ή τις Βρυξέλλες, αλλά ολόκληρο τον κόσμο, διότι πολλές χώρες επένδυσαν στην ειρήνευση της Βόρειας Ιρλανδίας στο τέλος του 20ου αιώνα. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Boris Johnson, όσο διαχυτικός κι αν είναι, δεν μπορεί να επιβάλει την σκληρή οπτική του για το Brexit». Εκτός κι αν θέλει να ξεκινήσει πάλι ένας πόλεμος, ο οποίος εν τέλει έσβησε, παρά τις σπίθες που κρύβονται πάντα κάτω από τις στάχτες του.
Μετάφραση: Νικόλας Κουντούρης
