Ο πατέρας του φιλόσοφου Εμάνουελ Λεβινάς ήταν βιβλιοπώλης στη Λιθουανία. Όταν έφτασε εκεί η είδηση πως στη Γαλλία ο λοχαγός Ντρέιφους απαλλάχθηκε τελικά από τις κατηγορίες, ο βιβλιοπώλης προέτρεψε τον γιο του να μεταναστεύσει στη Γαλλία λέγοντάς του ότι «μια χώρα που μπορεί να φτάσει στα όρια της αυτοκαταστροφής για την τιμή ενός ασήμαντου Εβραίου λοχαγού είναι μια χώρα στην οποία ένα ενάρετο άτομο πρέπει οπωσδήποτε να πάει».
Η ταινία του Ρόμαν Πολάνσκι «Κατηγορώ» (βγαίνει αυτή την εβδομάδα στις ελληνικές αίθουσες) βασίζεται στο βιβλίο του Βρετανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Ρόμπερτ Χάρις, που αφηγείται την υπόθεση Ντρέιφους από τη σκοπιά του Γάλλου αξιωματικού Ζορζ Πικάρ, την περίοδο 1896 - 1906, ενώ προσπαθούσε να αποκαλύψει την αλήθεια και να αποδείξει την αθωότητα του Ντρέιφους.
Ο Χάρις έχει σκιαγραφήσει τον Πικάρ ως εξής: «Ήταν πολύ ιδιαίτερη προσωπικότητα. Μιλούσε έξι γλώσσες, θαύμαζε τον Ντοστογιέφσκι, είχε γνωρίσει τον Προυστ και κατά πάσα πιθανότητα είχε γνωρίσει και τον Ζολά πριν από το ‘Κατηγορώ’. Ανήκε στον κόσμο της Μπελ Επόκ...».
Αφηγείται ο Πολάνσκι: «Ξεκινήσαμε να δουλεύουμε με τον Ρόμπερτ Χάρις το σενάριο μόλις τελειώσαμε την ταινία ‘Ο αόρατος συγγραφέας’. Στην αρχή ήταν προφανές για εμάς πως πρέπει να αφηγηθούμε την ιστορία από την πλευρά του Ντρέιφους, αλλά σύντομα ανακαλύψαμε πως αυτό δεν θα λειτουργούσε σωστά: όλη η δράση, με τους πολλούς χαρακτήρες και τις ανατροπές, συνέβαινε στο Παρίσι, ενώ ο κεντρικός μας χαρακτήρας βρίσκεται φυλακισμένος στο Νησί του Διαβόλου.
Η μοναδική ιστορία που μπορούσαμε να πούμε τότε ήταν για το πόσο υπέφερε εκεί. Προσπαθούσαμε να λύσουμε το πρόβλημα για πολύ καιρό και τελικά, ύστερα από δουλειά ενός χρόνου, ο Ρόμπερτ βρήκε τη λύση: το καλύτερο ήταν να αφήσουμε τον Ντρέιφους στο Νησί του Διαβόλου και να διηγηθούμε την ιστορία από τη σκοπιά του συνταγματάρχη Πικάρ, ενός από τους βασικούς χαρακτήρες της ιστορίας…
Υπάρχει μια αξιοπρόσεκτη συνομιλία μεταξύ του Πικάρ και του ταγματάρχη Ανρί, βασικού του αντιπάλου. Ο Ανρί λέει: ‘Έχω τη διαταγή να σκοτώσω έναν άνθρωπο και το κάνω. Τώρα μου λες πως ήταν λάθος. Λυπάμαι, αλλά δεν είναι δικό μου λάθος. Είναι του στρατού’. Σε αυτό απαντάει ο Πικάρ: ‘Μπορεί να είναι ο στρατός σου, ταγματάρχη, αλλά δεν είναι ο δικός μου’.
Ο Πικάρ είναι ένας συναρπαστικός και πολύπλοκος χαρακτήρας. Δεν συμπαθεί τους Εβραίους, αυτό όμως οφείλεται περισσότερο σε μια ‘παράδοση’ που έχει επικρατήσει. Ως αξιωματικός της αντικατασκοπίας, όταν μαθαίνει πως ο Ντρέιφους είναι αθώος, παίρνει προσωπικά την υπόθεση και αποφασίζει να βρει την αλήθεια. Όταν το λέει στους διοικητές του, εκείνοι τον προτρέπουν να σωπάσει: ο στρατός δεν μπορεί να κάνει τέτοια λάθη!».
Η παρέμβαση του Ζολά με το «Κατηγορώ...»
Η υπόθεση Ντρέιφους συντάραξε τη Γαλλία για δώδεκα ολόκληρα χρόνια, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις αρχές του 20ού. Στις 5 Ιανουαρίου 1895 ο λοχαγός Άλφρεντ Ντρέιφους, ένας νέος αξιωματικός του γαλλικού στρατού, εβραϊκής καταγωγής, από την Αλσατία, καταδικάζεται για κατασκοπεία υπέρ της Γερμανίας σε ισόβια κάθειρξη στο Νησί του Διαβόλου, στη Γαλλική Γουιάνα.
Ο 36χρονος αξιωματικός αρνήθηκε τις κατηγορίες, όμως η δίκη ήταν μια παρωδία. Ο Εμίλ Ζολά θα αναλάβει να υπερασπιστεί τον Ντρέιφους με το περίφημο άρθρο του ‘Κατηγορώ...!’, ανοιχτή επιστολή προς τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, που δημοσίευσε η εφημερίδα «L’ Aurore» του Ζορζ Κλεμανσό, ο οποίος έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο. Επτά χρόνια μετά το τέλος της υπόθεσης Ντρέιφους, όταν ο ίδιος έγινε πρωθυπουργός, διόρισε τον Πικάρ υπουργό Πολέμου.
Στο περίφημο άρθρο του ο Ζολά δήλωνε την απέχθειά του προς την υποκρισία και τον φανατισμό. Το φύλλο εκείνο της εφημερίδας τυπώθηκε σε 300.000 αντίτυπα, αντί των 30.000 που ήταν ο συνηθισμένος αριθμός, και έγινε ανάρπαστο. Το κείμενο αυτό ήταν η απαρχή για τη δικαίωση του Ντρέιφους, αν και ο δρόμος δεν ήταν εύκολος. Ταραχές εναντίον των Εβραίων ξέσπασαν στις γαλλικές επαρχίες.
Ο Ζολά οδηγήθηκε σε δίκη στις 7 Φεβρουαρίου 1898 για τα όσα έγραψε, κατηγορούμενος για συκοφαντία, και καταδικάστηκε σε ένα χρόνο φυλάκιση και 3.000 φράγκα πρόστιμο. Πέθανε από ασφυξία από τον καπνό στο τζάκι του. Ορισμένοι λένε πως τον δολοφόνησαν οι αντίπαλοι του Ντρέιφους. Σε κάθε περίπτωση, η αντισημιτική εφημερίδα «La Libre Parole» του Εντουάρ Ντριμόν πανηγύριζε στην είδηση για τον θάνατο του Ζολά.
Το περίφημο «Κατηγορώ...!» του Ζολά και τα νέα στοιχεία που ανακάλυψε ο Πικάρ υποχρέωσαν τις αρχές να επανεξετάσουν την υπόθεση. Τον Ιούνιο του 1899 ο Ντρέιφους ήρθε από το Νησί του Διαβόλου για τη νέα δίκη στην πόλη Ρεν. Καταδικάστηκε και πάλι, όμως με ελαφρυντικά. Δέκα μέρες μετά τη δίκη ο Γάλλος Πρόεδρος Εμίλ Λουμπέ του απένειμε χάρη. Ο Ντρέιφους διατήρησε το δικαίωμα να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να αποδείξει την αθωότητά του.
Τελικά τον Ιούλιο του 1906 το εφετείο απαλλάσσει τον Ντρέιφους και αναιρεί όλες τις προηγούμενες καταδίκες.
