Του Φίλιππου Φιλίππου*
Εκτός από τον Αδόλφο Χίτλερ, στο ναζιστικό κόμμα της Γερμανίας και στο Τρίτο Ράιχ «διέπρεψαν» και έγραψαν Ιστορία κι άλλοι ηγέτες που το επώνυμό τους άρχιζε από Χ. Ένας από αυτούς ήταν ο Χάινριχ Χίμλερ, άλλος ο Ράινχαρντ Χάιντριχ. Και οι τρεις βαρύνονταν με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και οι τρεις είχαν οικτρό τέλος. Ο Χίτλερ αυτοκτόνησε με πιστόλι στην Καγκελαρία μετά την ήττα της Γερμανίας, ο Χίμλερ με υδροκυάνιο, καθώς οι Σύμμαχοι τον οδηγούσαν σε ανάκριση, κι ο Χάιντριχ σκοτώθηκε σε επίθεση Τσεχοσλοβάκων πατριωτών. Για τον Χίτλερ έχουν γραφτεί πολλά βιβλία: βιογραφίες, μελέτες, μυθιστορήματα. O Χίμλερ δεν έχει απασχολήσει πολύ τη λογοτεχνία. Αντιθέτως, ο Χάιντριχ έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον αρκετών συγγραφέων, δεδομένου ότι ο θάνατός του υπήρξε επεισοδιακός.
Ο Ράινχαρντ Χάιντριχ (7 Μαρτίου 1904 - 4 Ιουνίου 1942), γόνος καλής οικογένειας που στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου έχασε την οικονομική και κοινωνική της θέση, έγινε αξιωματικός του Ναυτικού και αργότερα εντάχθηκε στα SS. Είχε μουσική καλλιέργεια και έπαιζε δεξιοτεχνικά βιολί. Ξανθός, ψηλός, με λεπτά χαρακτηριστικά, θεωρούνταν ο ιδεώδης άριος. Πολύ μικρός έγινε μέλος της Φράικορπς, μιας ακροδεξιάς οργάνωσης, αποτελούμενης από πρώην στρατιωτικούς που συγκρούονταν στους δρόμους με τους κομμουνιστές. Στην ιεραρχία των SS ήταν δεύτερος μετά τον Χίμλερ και έγινε υπαρχηγός της Γκεστάπο. Επίσης, ήταν ο βασικός υπεύθυνος για τη σφαγή των SS τον Ιούνιο του 1934 (γνωστή ως «Νύχτα των μεγάλων μαχαιριών») και για το πογκρόμ κατά των Εβραίων τον Νοέμβριο του 1938 (γνωστή ως «Νύχτα των κρυστάλλων»).
Αδυσώπητος διώκτης των Εβραίων, πρωτοστάτησε στη λεγόμενη Τελική Λύση. ίσως επειδή κάποιοι είπαν πως είχε εβραϊκή καταγωγή. Διορίστηκε προστάτης του Ράιχ, δηλαδή κυβερνήτης της Βοημίας και της Μοραβίας (της Τσεχοσλοβακίας), και χαρακτηρίστηκε «δήμιος» και «ξανθό κτήνος», οπότε έγινε στόχος των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Θεωρώντας τον εαυτό του άτρωτο και συμπαθή στον πληθυσμό, κυκλοφορούσε στην Πράγα με μια ανοιχτή Μερσεντές χωρίς ένοπλη συνοδεία. Στις 27 Μαΐου του 1942, δύο Τσεχοσλοβάκοι σταλμένοι από το Λονδίνο, που έπεσαν με αλεξίπτωτο κοντά στην Πράγα, έφτασαν στο αυτοκίνητό του. Ήταν ο Σλοβάκος Γιόζεφ Γκάμπτσικ και ο Τσέχος Γιαν Κούμπις. Τον πυροβόλησαν χωρίς αποτέλεσμα, μετά έριξαν μια χειροβομβίδα τραυματίζοντάς τον. Εκείνος έπεσε στον δρόμο και μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο, όπου πέθανε αργότερα.
Οι συνέπειες του τολμηρού εγχειρήματος που στέφτηκε από επιτυχία ήταν τρομαχτικές. Όχι μόνο οι ένοχοι τιμωρήθηκαν με φριχτό τρόπο, αλλά εξοντώθηκαν όλοι οι συγγενείς τους, ενώ ένα ολόκληρο χωριό, το Λίντιτσε, ανατινάχτηκε με δυναμίτη και ισοπεδώθηκε με μπουλντόζες.
Ένας από τους μυθιστοριογράφους που ασχολήθηκαν με τον Χάιντριχ είναι ο Βρετανός Φίλιπ Κερ, ο οποίος τον έχρισε λογοτεχνικό ήρωα στο Μοιραία Πράγα (Κέδρος, 2013). Σ' αυτό πρωταγωνιστεί ο αστυνομικός Μπέρνι Γκούντερ, ο οποίος εξιχνιάζει εγκλήματα στη Γερμανία του Χίτλερ. Άλλος είναι ο Μαρκ Σλούκα, Αμερικανός τσέχικης καταγωγής, ο οποίος στο μυθιστόρημα Ο ορατός κόσμος (Πάπυρος, 2009) επιχειρεί να μιλήσει για τον Χάιντριχ και τη δολοφονία του μέσω μιας ερωτικής ιστορίας.
Τώρα εμφανίστηκε κι ο Γάλλος Λοράν Μπινέ (Παρίσι, 1972), ο οποίος αντιμετωπίζει το ίδιο θέμα με εντελώς καινούργιο τρόπο. Το μυθιστόρημά του με τον παράξενο τίτλο HHhH-Himmlers Hirn heiss Heydrich (Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ), σε μετάφραση του Γιώργου Ξενάριου, είναι απολύτως μοντέρνο ως προς το στιλ της γραφής. Το βιβλίο βραβεύτηκε το 2010 με το Goncourt πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα. Ο Μπινέ δεν επιθυμεί να αφηγηθεί μόνο τη δολοφονία του Χάιντριχ, αλλά να μιλήσει για χίλια πράγματα. Ένα από αυτά είναι και η προσωπική του ζωή (του Μπινέ), καθώς και οι σκέψεις του και τα αισθήματά του απέναντι στον πατέρα του, καθηγητή Ιστορίας.
Ο συγγραφέας αφηγείται φανταστικές σκηνές από τη ζωή του Χάιντριχ, ενώ σχολιάζει τα τεκταινόμενα στη ναζιστική Γερμανία, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τη δημοφιλία του Χίτλερ, υποστηρίζοντας πως αμφιβάλλει σφόδρα αν η μοίρα ενός έθνους -και κατά μείζονα λόγο της ανθρωπότητας-, εξαρτάται από έναν και μόνο άνθρωπο.
Η δολοφονία του Χάιντριχ έγινε νουάρ ταινία το 1943 με τίτλο Και οι δήμιοι πεθαίνουν. Τη σκηνοθέτησε ο Φριτς Λανγκ πάνω σε σενάριο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, όταν οι δύο μεγάλοι καλλιτέχνες βρίσκονταν στην Αμερική και εργάζονταν στα στούντιο του Χόλυγουντ. Μολονότι η ταινία προβλήθηκε για λόγους προπαγάνδας, εν μέσω του πολέμου, του οποίου ήταν άδηλη η έκβαση τότε, τα στοιχεία της είναι συγκλονιστικά. Αργότερα με την υπόθεση ασχολήθηκαν και άλλοι κινηματογραφιστές. Ο Ντάγκλας Σερκ (τσέχικης καταγωγής), γύρισε το επίσης προπαγανδιστικό φιλμ Hitler's Madman (1943), o Τσέχος Γίρι Σέκενς το Atentat (1964), ο Λιούις Γκίλμπερτ το Operation Daybreak (1975), ενώ το 2016 πρόκειται να προβληθεί στις αίθουσες το Anthropoid του Σον Έλις.
info:
Laurent Binet
HHhH-Himmlers Hirn heiss Heydrich
(Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ)
Μετάφραση: Γιώργος Ξενάριος
Εκδόσεις Κέδρος, 2015, σελ. 384, τιμή 14,90 ευρώ
*Ο Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας
