Το «Αναλόγιο» που διευθύνει η Σίσσυ Παπαθανασίου στο Θέατρο Τέχνης της οδού Φρυνίχου είναι ένας καθιερωμένος θεσμός, με σκοπό την ανάδειξη και προβολή του σύγχρονου ελληνικού θεατρικού έργου. Δεν μπόρεσα να παρακολουθήσω απ’ την αρχή το φετινό «Αναλόγιο 2016», που περιείχε ερεθιστικές προτάσεις, λόγω της συμμετοχής μου στο Συνέδριο της Διεθνούς ΄Ενωσης Θεατρικών Κριτικών στο Βελιγράδι, παράλληλα με τις εκδηλώσεις του εκεί Φεστιβάλ (θα καταθέσω προσεχώς τις εντυπώσεις μου). Περιορίζομαι, για αυτό, στην παρουσίαση του πεζογραφήματος της Φωτεινής Τσαλίκογλου «Πατρίδα Τώρα», σε θεατρική απόδοση και σκηνοθεσία του Μάνου Καρατζογιάννη, που παρακολούθησα.
Η συγγραφέας, ικανή πεζογράφος και έμπειρη ψυχολόγος, συνδυάζοντας τις δύο ιδιότητές της, αφηγείται τη «μέσα» ιστορία μιας τυπικής ελληνικής ταξιδεμένης και ξενιτεμένης οικογένειας, που φέρει εντός της το προαιώνιο στίγμα της ντροπής για ανομολόγητα «αμαρτήματά» της που δεν βρήκαν εξαγορά. Από το έντυπο πρόγραμμα της παράστασης μεταφέρω ένα απόσπασμα: «Ιούλιος του 1940. Ο πόλεμος δεν έχει ακόμη ξεσπάσει. Η οικογένεια Αργυρίου επιβιβάζεται στο υπερωκεάνιο 'Νέα Ελλάς' και μεταναστεύει στην Αμερική. Σαράντα σχεδόν χρόνια αργότερα η Φρόσω, θυγατέρα του Μενέλαου και της Ερασμίας Αργυρίου, φέρνει στον κόσμο δύο παιδιά αγνώστου πατρός, τον Τζόναθαν και την Αμαλία (...) Ζουν στη Νέα Υόρκη μια σχεδόν κανονική ζωή. Αλλά η Φρόσω σιγά-σιγά μεταμορφώνεται. Γίνεται αλκοολική, αποσύρει από τα χείλη της τη λέξη Ελλάδα και αλλάζει το όνομά της σε Λάλε Άντερσεν. Καθώς περνά ο καιρός, αδιανόητα μυστικά έρχονται στο φως, όλοι και όλα αλλάζουν, τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται...»
Το ενδιαφέρον ψυχογραφικό πεζογράφημα της Τσαλίκογλου, επιδέξια μεταφερμένο στο θέατρο από τον Μάνο Καρατζογιάννη, αγγίζει εδώ τις παρυφές της τραγωδίας, ψηλαφώντας τον «τύπο των ήλων» από ανομολόγητες πληγές του ελληνικού, και ίσως όχι μόνο, ασυνείδητου. Σε μια γλώσσα αλήθειας, ωμή και ρεαλιστική, που δεν εξωραΐζει τα πράγματα, ούτε, όμως, γίνεται κυνική, εκθέτει, κάτω από λακανική ψυχαναλυτική ματιά, μια τυπική περίπτωση απωθημένου, άφυλου οιδιπόδειου αισθήματος ενοχής, που δεν πραγματοποιεί την «ωκεάνεια» μεταβίβαση - μεταμόρφωσή του και μοιραία γίνεται αυτοκαταστροφικό. Πρόκειται για ομαδικό, συλλογικό οιδιπόδειο σύμπλεγμα και εδώ μπαίνουμε στο, σχεδόν παρθένο στην Ελλάδα, πεδίο της εθνοψυχανάλυσης.
Η σκηνοθεσία του Μάνου Καρατζογιάννη επικεντρώνεται στην αφήγηση, αλλά με έντονα θεατρικά στοιχεία, που εισπηδούν και αποτυπώνουν, σαν γραφίδα ευαίσθητου σεισμογράφου, τις κορυφώσεις, ταλαντώσεις, εκτινάξεις και καταβυθίσεις του κειμένου. Η εξαίσια Αμαλία Αρσένη, ως αθώο θύμα μιας προαιώνιας «προορισμένης» θυσίας, εξεγερμένη και υποταγμένη συνάμα αρχετυπική μητέρα - κόρη - γυναίκα, εγγράφει στην κίνηση και ακινησία της, αδιαιρέτως, καταισχύνη και μεγαλείο. Ο εύπλαστος Μάνος Καρατζογιάννης είναι, όπως πάντα, εύστοχος στην περιγραφή του, η πολύμορφη Μάρω Παπαδοπούλου ουσιαστικότατη και η Κατερίνα Χέλμη Κυρία της Σκηνής. Τα σκηνικά του Γιάννη Αρβανίτη, τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα, τα video (Πέννυ Παναγιωτοπούλου), οι φωτισμοί της Στέλλας Κάλτσου υπηρετούν το πνεύμα της σκηνοθεσίας.
Στο ίδιο κλίμα, «οικείων κακών», ενός οικογενειακού «δι' ελέου και φόβου» δράματος, κινείται το λίγο γνωστό στην Ελλάδα ψυχογραφικό δράμα του Τένεσι Ουίλιαμς «Κραυγή» (πολυχώρος «Faust»). Μεταφέρω απόσπασμα από το σημείωμα της σκηνοθέτιδας΄Ελλης Παπακωνσταντίνου: «Το παρελθόν αβυσσαλέα κρατά τα μυστικά του σε μέρη σκοτεινά και απωθημένα. Τα δύο αδέλφια, όσο κι αν αντιστέκονται στο παρελθόν, μοιάζουν να είναι έρμαια, ανίκανα να ξεφύγουν, ακινητοποιημένα και εγκλωβισμένα στην τραυματική ιστορία τους».
Η σκηνοθεσία της Έλλης Παπακωνσταντίνου (επανάληψη) επενδύει τα πάντα στη δυναμική των δύο χαρισματικών ηθοποιών της και δεν χάνει: κατορθώνει να τους αποσπάσει τα μέγιστα. Η Μάνια Παπαδημητρίου, μια «δύναμη της φύσης» που αυτοελέγχεται, και ο Αλέκος Συσσοβίτης, μια ηφαιστειακή έκρηξη σε «ρελαντί», αποδίδουν όλη την κλίμακα της κατά Ουίλιαμς ανήκουστης «μέσα» μουσικής των ημιτονίων... Μια αποθέωση «εν σώματι και λόγω» ολικής υποκριτικής. Ένα μάθημα για τους νεότερους ηθοποιούς. Τα «ποιητικά» σκηνικά - κοστούμια είναι των Τέλη Καρανάσου και Αλεξάνδρας Σιάφκου. Οι ευφάνταστοι φωτισμοί είναι του Νικόλα Αναστασόπουλου, η ωραία μουσική και ήχοι του Τηλέμαχου Μούσσα.
