Της Λαοκρατίας Λάκκα
Το 1972, μόλις είχα ξεκινήσει ως ερευνήτρια στο Ινστιτούτο του Ραδίου της Μαρίας Κιουρί, χωρίς καν να γνωρίζω καλά γαλλικά, ήρθε στο εργαστήριό μου μια όμορφη χαμογελαστή ερευνήτρια να με καλωσορίσει. Ήταν η Ντανιέλ Ζίλβερφαρμπ, που θα γινόταν ένα είδος αδερφής μου, σε μένα την εξόριστη λόγω δικτατορίας. Εργαζόταν με τον άνδρα της τον Βλαντιμίρ Ζίλβερφαρμπ στο διπλανό εργαστήριο του Λυκ Μοντανιέ, που πήρε αργότερα το Νόμπελ για τον ιό του AIDS. Η Ντανιέλ μού έδωσε να καταλάβω ότι γνώριζε αρκετά από την Ιστορία της Ελλάδας, για τον Γλέζο που κατέβασε τη σημαία των Γερμανών, τον Μπελογιάννη... τη δικτατορία. Είχε μάλιστα σπίτι της και την αφίσα του Πικάσο με τον χαμογελαστό Μπελογιάννη. Με ρώτησε αν κι εγώ γνώριζα την ιστορία του ποιητή και ήρωα Μανουσιάν και την εκτέλεσή του με τους εικοσιτρείς συντρόφους του τον Μάρτη του '44. Ένιωσα άσχημα πράγματι, γιατί δεν είχα ακούσει ποτέ αυτή την ιστορία..
Σε λίγες μέρες με κάλεσε να φάω σπίτι της και είχε καλέσει και τους γονείς του Βλαντιμίρ, τον Σιμόν και τη Σουζάν. Εκεί έμαθα ότι την πρώτη αντίσταση στην Γαλλία την είχε ξεκινήσει μια ομάδα εξόριστων από διάφορες χώρες με αρχηγό τον Μισάκ Μανουσιάν και τη γυναίκα του Μελινέε που είχαν φθάσει στο Παρίσι μετά από μία μεγάλη στάση στην Κόρινθο, μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων. Η μητέρα του Βλαντιμίρ, η Σουζάν, ήταν πριν η σύζυγος του Χάιγκ Τεμπιριάν που ανήκε στην ίδια ομάδα των εξήντα ατόμων και εκτελέστηκε τον Οκτώβριο του '44.
Μετά από λίγο καιρό, ο Σιμόν με κάλεσε να παραστώ μαζί του και με τη Σουζάν σε μια εκδήλωση για την «Κόκκινη Αφίσα» που θα γινόταν σε μία μεγάλη γνωστή αίθουσα. Όταν φτάσαμε, ένας κύριος (ο Αζναβούρ) ήρθε να φιλήσει με συγκίνηση το χέρι της Σουζάν... Ο Σιμόν του είπε όταν με σύστησε ότι ήμουν εξόριστη από την Ελλάδα. Μου είπε λοιπόν ότι η αδερφή του Αΐντα είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη και ένιωθε και λίγο Ελληνίδα. Είχαν έρθει στη Θεσσαλονίκη μετά τη γενοκτονία και έμειναν έως το 1923. Αυτός γεννήθηκε στο Παρίσι το 1924. Στους τοίχους της αίθουσας υπήρχε μια τεράστια αφίσα, αυτή που η κυβέρνηση Βισύ και οι Γερμανοί είχαν κρεμάσει σε όλη την Γαλλία παντού σε τοίχους, σε μετρό, σε εκκλησίες, σε κινηματογράφους και θέατρα, με τις φωτογραφίες αυτών που θα εκτελούσαν μετά από μια γελοία δίκη τον Φεβρουάριο του '44. Υπήρχαν επίσης ξεχωριστές αφίσες με τα πρόσωπα που εκτελέστηκαν τον Μάρτιο του 1944.
Ο Αζναβούρ, που ήταν και ο κύριος ομιλητής, αναφέρθηκε σε όλη την ιστορία της δημιουργίας και της δράσης της ομάδας των «ελεύθερων σκοπευτών» αλλά και στον ρόλο της οικογένειάς του, του πατέρα του, της μητέρας του που μετέφερε τα όπλα που έκρυβαν σπίτι τους σε παιδικό καροτσάκι, της αδερφής του Αΐντας και του ίδιου που μετέφεραν τα φυλλάδια... που τους έκρυβαν, τους τάιζαν, τους μετακινούσαν με το αυτοκίνητό τους... που συμμετείχαν με όλους τους τρόπους. Ήταν όλοι τους μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Μετά, άρχισε να διαβάζει τα ονόματα των εκτελεσμένων. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν Πολωνοί Εβραίοι, Αρμένιοι, Ούγγροι, Ιταλοί... όλοι πρόσφυγες για κάποιο λόγο. Στο τέλος, διάβασε το περίφημο γράμμα του Μισάκ προς τη Μελινέε, που στάλθηκε ένα βράδυ πριν από την εκτέλεσή του.
Αγαπημένη μου Μελινέε, αγαπημένο μου ορφανό,
Μετά από κάποιες ώρες δεν θα βρίσκομαι πια σε αυτόν τον κόσμο... {...} Είχα επιστρατευθεί στον απελευθερωτικό στρατό και πεθαίνω μόλις δύο δάχτυλα πριν από την απελευθέρωση. Αυτή τη στιγμή της εξόδου μου από τη ζωή ανακοινώνω ότι δεν έχω κανένα μίσος προς τον λαό της Γερμανίας... Ο λαός της Γερμανίας και όλοι οι λαοί θα ζήσουν σε ειρήνη και αδελφοσύνη μετά τον πόλεμο, που το τέλος του είναι κοντά.
{...} αντίο, ο φίλος σου, ο σύντροφός σου, ο σύζυγός σου Μισάκ Μανουσιάν.
Η συγκίνηση όλων ήταν τεράστια. Ξαφνικά έρχεται ένας άλλος θρύλος να τραγουδήσει και να μας συγκινήσει: Ο Λέο Φερέ, που τραγούδησε το ποίημα που είχε γράψει ο Αραγκόν για την «Κόκκινη Αφίσα». Εκεί πια ήταν το κατακόρυφο της συγκίνησής μας. Ο Σιμόν Ζίλβερφαρμπ με κρατούσε από το χέρι σαν δικό του παιδί.
Ήταν ένα βράδυ αξέχαστο, γεμάτο συγκίνηση. Μετά από καιρό ξαναβρέθηκα με όλη αυτή την ομάδα σε ένα αρμενικό εστιατόριο στο 6ο διαμέρισμα, για να μου δώσουν όλες τις πληροφορίες για την ποίηση του Μανουσιάν, για το πεπρωμένο της Μελινέε, για την οικογένεια Αζναβουριάν, για τους φίλους του Αζναβούρ, τους Αλζασιέν, που και αυτοί εκτελέστηκαν σε άλλη στιγμή. Ήταν όλοι τους εκείνοι την εποχή κομμουνιστές... Ο Αζναβούρ είχε μια εξαιρετική ικανότητα αφήγησης...
Η αλληλεγγύη της αρμενικής κοινότητας του Παρισιού προς τον ελληνικό λαό ήταν δεδομένη... Ήταν κοντά μας σε όλες τις κινητοποιήσεις...
Σε μία συνέντευξή του στις 2 Σεπτεμβρίου του 2011, ο Αζναβούρ δήλωνε: «Όλη η οικογένειά μου ήταν κομμουνιστές...» «Τα νιάτα είναι φτιαγμένα για την εξέγερση» «Η πιο ενδιαφέρουσα άνοιξη είναι αυτή της εξέγερσης».
«Ανεβαίνεις το μονοπάτι του φωτός για τη μεγάλη νίκη της Ανθρωπότητας».
Έτσι τελείωνε το ποίημα του Μ. Μανουσιάν στην "Ουμανιτέ" του 1934, το οποίο διαβάστηκε στο Μεγάλο Αμφιθέατρο της Σορβόννης στις 15 Απρίλιο του 1945, στο φεστιβάλ ποίησης και αρμενικής μουσικής, όταν ο Μανουσιάν δεν υπήρχε πια.
