Του Κώστα Καναβούρη
Ο ένας ήταν ο Μοχάμεντ Άλι που άφησε τον μάταιο τούτο κόσμο πριν από λίγες μέρες και που με τη στάση ζωής του τον έκανε λιγότερο μάταιο. Βεβαίως για λίγο, γιατί αυτά τα πράγματα ξεχνιούνται γρήγορα αν δεν κατασταλάξουν μέσα σου και εξαντληθούν στον συναισθηματικό αμφιβληστροειδή της επιφάνειας, της αδιάτρητης κατάστασης που στέλνει τα δάκρυα του αποχαιρετισμού στον αγύριστο.
Ο ένας, λοιπόν, ήταν ο Μοχάμεντ Άλι. Μαύρος. Παγκόσμιος πρωταθλητής της επαγγελματικής πυγμαχίας (βεβαίως δεν ξέρουμε πώς θα ήταν τα πράγματα αν είχαν συναντηθεί πάνω στο ρινγκ με τον άλλο Άδωνι των βαρέων βαρών, τον Κουβανό Στίβενσον, που όμως προτίμησε τη δόξα της πατρίδας του∙ άλλη αξιοσέβαστη στάση ζωής), όπως και να έχει ωστόσο ο Μοχάμεντ Άλι υπήρξε μια τεράστια προσωπικότητα.
Έβλεπα διάφορα βίντεο από τη ζωή του και -ομολογώ- περισσότερο κι από τον χορευτικό του βηματισμό στον αγώνα, περισσότερο από την ευστροφία και την τακτική του αγριμιού, περισσότερο από το ακαριαίο της νίκης, εκείνο που -για μια ακόμα φορά- με εντυπωσίασε περισσότερο (άλλωστε η πυγμαχία δεν είναι ένα άθλημα που μου αρέσει, αφού πολλές φορές νίκη σημαίνει ένα κορμί που κείτεται αναίσθητο και ίσως οιονεί νεκρό), ήταν ο οργισμένος τρόπος ομιλίας του Μοχάμεντ Άλι. Αυτή η, σχεδόν, αμετροεπής επίδειξη πρωτείου.
Πλην όμως δεν ήταν αμετροεπής. Ήταν όλο το καταπιεσμένο ανεκδιήγητο του μαύρου. Ήταν όλη η φυλετική εξάμβλωση της Αμερικής που λίγο πριν από τους θριάμβους των μαύρων στον αθλητισμό όχι μόνο λιντσάριζε τους ομόφυλούς τους (σχεδόν σε χρονική απόσταση αναπνοής από τον θρίαμβο του Τζέσε Όουενς - που δούλεψε σε τσίρκο αργότερα προκειμένου να επιβιώσει - μέσα στα μούτρα του Χίτλερ στους Ναζιστικούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936), μιας Αμερικής λοιπόν που όχι μόνο τους λιντσάρισε, αλλά έβγαζε και αναμνηστικές καρτ ποστάλ με τους λιντσαρισμένους μαύρους. Όχι ιδιωτικές φωτογραφίες. Δημόσιες ευχετήριες κάρτες.
Αυτό ήταν (και είναι) οι καρτ ποστάλ. «Είμεθα στη Λουιζιάνα και περάσαμε ωραία, αγαπητή εξαδέλφη». Στο πίσω μέρος της κάρτας. Και μπροστά, τα κορμιά δύο απαγχονισμένων «νέγρων» να κρέμονται από το δέντρο (αυτά τα «παράξενα φρούτα» που τραγουδούσε συγκλονιστικά η Μπίλι Χολιντέι), έτσι για να δείξουν στην «αγαπητή εξαδέλφη» την ποιότητα της ωραιότητας. Και την ποσότητα βεβαίως, αφού γύρω από το δέντρο με τα «παράξενα φρούτα» ένα ολόκληρο πλήθος (μεταξύ των οποίων παιδιά και έφηβοι, αγόρια και κορίτσια) φαινόταν να απολαμβάνει το γεγονός σαν να πήγαινε βόλτα σε κάποιο λούνα παρκ της φρίκης.
Σ' αυτό τον κόσμο και στον απόηχό του μεγάλωσε ο Μοχάμεντ Άλι. Σ' έναν κόσμο που δεν άλλαξε στη ρίζα του κι ας λέει τα φληναφήματά του ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της Αμερικής ότι «ο Μοχάμεντ Άλι άλλαξε τον κόσμο». Και την ίδια στιγμή όχι μόνο να παραμένει ατιμώρητη η αστυνομική φονική βία εις βάρος των μαύρων, αλλά και να αθωώνονται οι λευκοί φονιάδες αστυνομικοί. Και να έχουν την κοινωνική άνεση να βγάζουν - οι φονιάδες λευκοί αστυνομικοί - σε πλειστηριασμό το πιστόλι με το οποίο σκότωσαν ένα μαύρο παιδάκι.
Ακούς εκεί; Σε διαδικτυακό πλειστηριασμό ώστε να αποκτήσει ο ρέκτης ανθρωποβόρων συλλογών ένα όπλο που «ανήκει στην ιστορία της Αμερικής» όπως ο ίδιος ο φονιάς το διαφημίζει! Φαντάσου τώρα τον γονιό που του έχουνε σκοτώσει το παιδί να βλέπει τον φονιά στο διαδίκτυο να βγάζει - περήφανος και αθώος, όχι απλώς αθωωμένος - το όπλο που σκότωσε το παιδί του σε πλειστηριασμό. Και φαντάσου αυτόν τον γονιό να παρακολουθεί τις τιμές να ανεβαίνουν. Του φόνου. Σ' έναν τέτοιο κόσμο έζησε ο Μοχάμεντ Άλι. Και έγινε αυτό ακριβώς: ένας άνθρωπος επιθετικής απελπισίας. Η οργή του ήταν η οργή μιας επιθετικής απελπισίας. Η μεγαλαυχία ήταν μια ανατρεπτική προπέτεια, μια αλητεία συναισθήματος που γίνεται σκέψη και πέφτει απάνω στα συρματοπλέγματα των αποκλεισμών. Γι' αυτό προκάλεσε. Βεβαίως το σύστημα προσπάθησε να τον υποβιβάσει σε κλόουν της οργής και σε παρία. Σχεδόν τα κατάφερε. Έκανε τον Μοχάμεντ Άλι τοτέμ. Για να ξεχαστεί ότι αυτός ο μεγάλος άνθρωπος προκάλεσε. Δηλαδή προκάλεσε σκέψεις. «Το αδύνατο δεν είναι γεγονός, είναι άποψη». Είπε.
Πόσα χιλιόμετρα μέσα στην ανθρώπινη περιπέτεια πρέπει να περπατήσεις για να πεις κάτι τέτοιο; Πόσα χιλιόμετρα μέσα στην οδύνη; Στο δικό μου το μυαλό, όταν λες πως «το αδύνατο δεν είναι γεγονός, είναι άποψη», σημαίνει ότι προβιβάζεσαι σε αισθητική, ηθική και πολιτική ειλικρίνεια ισόθεη ενός Μπένγιαμιν. Που είπε ότι η ελπίδα έγινε για τους απελπισμένους. Θέλω να πω ότι ο Μοχάμεντ Άλι έθεσε πρόβλημα. Ή καλύτερα έθεσε την απάντηση ενός προβλήματος που ζητάει την πολύπλοκη διατύπωση της ερωτήσεώς του.
Το ίδιο βεβαίως έκανε και ο Ελένιο Ερέρα, προπονητής ποδοσφαίρου, ο μέγας εφευρέτης του συστήματος 3-5-2, που ονομάστηκε «κατενάτσιο». Ένας άνθρωπος, τόσο είρων στις στρατηγικές της υποταγής, στις στρατηγικές της μοιραίας ήττας, ώστε ανέτρεψε την ίδια την πονηρία της νίκης και τη μετέτρεψε σε φιλοσοφία στρατηγικού χρόνου∙ εκεί ακριβώς όπου επιτυγχάνει η επανάσταση. Είτε πρόκειται για το πάτημα ενός πλήκτρου από τον Μπαχ είτε πρόκειται για το πάτημα μιας λέξης στο χαρτί από τον Γκαίτε.
Ο Ελένιο Ερέρα. Ένας άνθρωπος επιθετικής ειρωνείας. Δεν επετίθετο για να αμυνθεί. Αμυνόταν για να νικήσει. Και νικούσε. Δια της ειρωνικής άμυνας. Και τι έλεγε; Το απαράμιλλο της προσπάθειας για νίκη: «Τα δύσκολα πράγματα χρειάζονται καιρό για να γίνουν. Τα αδύνατα, λίγο περισσότερο». Καλό ακούγεται.
Ώστε τι απομένει από την επιθετική απελπισία και την επιθετική ειρωνεία; Το υπόλοιπον της ελπίδας. Αυτό που περισσεύει από τις νύχτες. Όταν οι πρόσφυγες πνίγονται στην πανσέληνο μαζί με ποιητές που αγρίεψαν κι έφαγαν τις λέξεις τους. Ένα επιθετικό υπόλοιπο της Ιστορίας.
