Στερεά Απόβλητα είναι ουσίες ή αντικείμενα που εμφανίζονται κυρίως σε στερεά φυσική κατάσταση, από τις οποίες ο κάτοχος τους θέλει να απαλλαγεί. Αστικά Στερεά Απόβλητα είναι τα στερεά απόβλητα που παράγονται από τις δραστηριότητες των νοικοκυριών (οικιακά στερεά απόβλητα), των εμπορικών δραστηριοτήτων (εμπορικά στερεά απόβλητα), άλλων συναφών δραστηριοτήτων, κτιρίων, γραφείων, ιδρυμάτων (σχολεία, νοσοκομεία, κυβερνητικά κτίρια), καθώς και των καθαρισμών οδών και άλλων κοινόχρηστων χώρων.
Η αύξηση του πληθυσμού, η μαζική αστικοποίηση και η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη οδήγησαν στην παραγωγή χιλιάδων τόνων αστικών αποβλήτων, γεγονός που αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλλουν στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Τα αστικά στερεά απόβλητα, μαζί με τα υγρά απόβλητα, προκαλούν εκτεταμένη ρύπανση στο έδαφος και στα υδατικά συστήματα με τη διαρροή τοξικών και επικίνδυνων χημικών ρύπων. Επίσης, τα στερεά απόβλητα μπορούν να καταστούν αιτίες πυρκαγιών, μεταφοράς μολυσματικών παραγόντων στα υπόγεια νερά και ρύπανσης καλλιεργειών με βαρέα μέταλλα και άλλες χημικές ουσίες.
Τα αστικά απορρίμματα αποτελούν ένα ιδιαιτέρως ανομοιογενές συνονθύλευμα υλικών. Η πιο δόκιμη κατηγοριοποίηση των απορριμμάτων, όπως προκύπτει από σειρά δειγματοληψιών και αναλύσεων, περιλαμβάνει τις εξής ομάδες υλικών: Ζυμώσιμα (υπολείμματα κουζίνας και κήπου), Χαρτί, Μέταλλα, Μπαταρίες, Γυαλί, Πλαστικό, Δέρμα- Ξύλο- Λάστιχο- Ύφασμα, Αδρανή (χώματα, πέτρες, κ.λπ.). Οι σύγχρονες κοινωνίες καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες τροφίμων, χαρτιού, ρούχων, πλαστικών. Επίσης, χρησιμοποιούν πάρα πολλές συσκευασίες μίας χρήσης. Εκτιμάται ότι το 2025, σε παγκόσμια κλίμακα, τα στερεά απορρίμματα θα αυξηθούν δραματικά. Από 1,3 δισεκατομμύρια τόνους που παράγονται σήμερα, σε 2,2 δισεκατομμύρια τόνους. Στην Ελλάδα παράγονταν 4 εκατομμύρια τόνοι (1997) αστικών στερεών αποβλήτων και ξεπέρασαν τα 6 εκατομμύρια τόνους το 2011. Στην περιφέρεια Αττικής παράγεται περίπου το 40% της ετήσιας ποσότητας και εκτιμάται ότι σήμερα η παραγόμενη ποσότητα των αστικών αποβλήτων ξεπερνά τους 6.000 τόνους την ημέρα.
Η πολιτική διαχείρισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα στερεά απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων των βιοαποικοδομήσιμων, βασίζεται στην ιεράρχηση των επιλογών διαχείρισης κατά σειρά προτεραιότητας (πυραμίδα ιεράρχησης) σύμφωνα με την οδηγία 98/2008/ΕΚ, η οποία έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο με το Νόμο Πλαίσιο 4042/2012 (Α΄24). Οι αρχές αυτές κατά σειρά προτεραιότητας είναι: 1) ηπρόληψη και η μείωση της ποσότητας των παραγόμενων αποβλήτων, 2) η ανάκτηση υλικών με σκοπό την επαναχρησιμοποίηση, 3) η ανακύκλωση των υλικών, αν δεν είναι δυνατή η επαναχρησιμοποίηση, 4) η ανάκτηση ενέργειας, 5) η ασφαλής διάθεση των υπολειμμάτων σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ).
Με τα στοιχεία που έχουμε από διάφορες πηγές(Πανεπιστήμιο Πατρών, οικολογικές εταιρίες κλπ.) η κατάσταση με τα απορρίμματα δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη πρόοδο στη χώρα μας. Συγκεκριμένα, υπάρχουν ακόμη 70-200 χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων(ΧΑΔΑ), δηλαδή χωματερές, σε όλη την Ελλάδα. Παρά τις προσπάθειες του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης, η ανακύκλωση έχει προχωρήσει πολύ λίγο από τα επίπεδα του 2010 και σε κάποια υλικά και προϊόντα δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι των Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσο για τις αρχές της Πρόληψης και της Επαναχρησιμοποίησης σχεδόν δεν γίνεται συζήτηση. Κάποιοι Δήμοι της χώρας έχουν αρχίσει δειλά - δειλά να ασχολούνται με δράσεις εναλλακτικής διαχείρισης(Πράσινα σημεία, διαλογή στην πηγή κλπ.). Η κομποστοποίηση είναι σε πολύ αρχικό στάδιο, ενώ η οικιακή κομποστοποίηση έχει αρχίσει να εφαρμόζεται σε πολύ μικρό βαθμό από τους δήμους κυρίως μέσω κάποιων Ευρωπαϊκών προγραμμάτων στα οποία συμμετέχουν ή σε εφαρμογή σχεδίων που οι ίδιοι έχουν εκπονήσει. Τέλος, στην Ελλάδα σήμερα τα απορρίμματα διατίθενται περίπου κατά 82% σε ΧΥΤΑ, ανακυκλώνονται περίπου κατά 16% και κομποστοποιείται μόλις το 2%, ενώ σε επίπεδο ΕΕ τα αστικά απόβλητα διατίθενται σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής περίπου κατά 49%, αποτεφρώνονται κατά 18%, ανακυκλώνονται και κομποστοποιούνται κατά 33%. Υπάρχουν βέβαια μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα κράτη μέλη, που κυμαίνονται από εκείνα τα οποία ανακυκλώνουν τις μικρότερες ποσότητες (90% ΧΥΤΑ, 10% ανακύκλωση και ανάκτηση ενέργειας) μέχρι εκείνα που είναι ιδιαίτερα φιλικά με το περιβάλλον (10 % ΧΥΤΑ, 25% ανάκτηση ενέργειας και 65% ανακύκλωση).
Η υγειονομική ταφή είναι η χειρότερη εναλλακτική λύση για το περιβάλλον, καθώς μπορεί να προκληθούν περιβαλλοντικά προβλήματα όπως κίνδυνος ρύπανσης και μόλυνσης του υπόγειου υδροφορέα της περιοχής, αλλά και πιθανόν μεγαλύτερης και ευρύτερης περιοχής, έκλυση αερίων ρύπων που συνεισφέρουν στην επίταση του φαινομένου του θερμοκηπίου, η ταφή εκατοντάδων χιλιάδων τόνων χρήσιμων υλικών κάθε κατηγορίας, από τις συσκευασίες προϊόντων μέχρι τα ζυμώσιμα απορρίμματα που μπορούν να δώσουν κομπόστ για τις καλλιέργειες κ.α.
Οι παράνομοι πλέον ΧΑΔΑ (Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων) που δυστυχώς λειτουργούν ακόμα στην Ελλάδα αποτελούν περιβαλλοντική βόμβα διότι προκαλούν ρύπανση υπόγειων και επιφανειακών νερών, ρύπανση εδάφους, ανεξέλεγκτη συγκέντρωση τρωκτικών και πτηνών, καθώς και μετάδοση ασθενειών (αρουραίοι, μύγες, κουνούπια, κατσαρίδες), κίνδυνο εκρήξεων και πυρκαγιών, όταν τα αέρια που εκλύονται(μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα, κ.λ.π.) βρεθούν σε κατάλληλη συγκέντρωση στον ατμοσφαιρικό αέρα, οσμές, ρύπανση λόγω σκόνης, καθώς και αισθητική ρύπανση.
Συνεπώς, για την χώρα μας είναι επιτακτική η ανάγκη διαχείρισης των ΑΣΑ, προκειμένου να μειώσει την εξάρτηση της από τους ΧΥΤΑ-ΧΑΔΑ και δεν υπάρχει άλλη επιλογή παρά η εφαρμογή του νέου Ευρωπαϊκού και Εθνικού θεσμικού Πλαισίου για την Διαχείριση των ΑΣΑ το οποίο στηρίζεται στις αρχές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Δεν υπάρχει μία πετυχημένη συνταγή που να μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις τοπικές κοινωνίες. Μπορεί,όμως, να επιτευχθεί περιβαλλοντικά καλύτερη διαχείριση με μείγμα διαφόρων μεθόδων, ανάλογα με τα ιδιαίτερα γεωγραφικά, δημογραφικά, χωροταξικά και κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά κάθε χώρας, όπως έχει αποδείξει η εμπειρία Ευρωπαϊκών χωρών(Σουηδία, Δανία, Γαλλία κ.α.).
Αναπτυγμένα προγράμματα διαχείρισης είναι: 1) προγράμματα πρόληψης και ελαχιστοποίησης των αποβλήτων (περιορισμό πλαστικών συσκευασιών, κ.λπ.), 2) πρόγραμμα χωριστής διαλογής αποβλήτων στην πηγή και ανακύκλωση χρήσιμων υλικών (χαρτί, μέταλλα, πλαστικά, δοχείααλουμίνας, γυαλί), 3) μηχανική- βιολογική επεξεργασία του χαμηλότερης καθαρότητας οργανικού κλάσματος (κομποστοποίηση και διάθεση λιπάσματος στη γεωργία, καθώς και εξουδετέρωση υγρών τοξικών αποβλήτων, συλλογή μεθανίου, κ.λπ.) και 4) θερμική επεξεργασία (καύση, αεριοποίηση, πυρόλυση) των σύμμεικτων στερεών αποβλήτων με αντίστοιχη παραγωγή ενέργειας.
Για τη βέλτιστη απόδοση ενός σύγχρονου σχεδίου διαχείρισης των ΑΣΑ, απαιτείται, εκτός από τις οικονομικές επενδύσεις (κρατικές, ιδιωτικές, ΣΔΙΠ), και κοινωνική συμμετοχή. Ειδικότερα για την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση, η ευρεία κοινωνική συμμετοχή έχει βαρύνουσα σημασία. Η ενεργή συμμετοχή του πολίτη εξασφαλίζεται με την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση, την αλλαγή νοοτροπίας και συμπεριφοράς, αλλά και με την θέσπιση οικονομικών κινήτρων (Pay-as-you-throw, χρέωση με το βάρος, φοροαπαλλαγές).
Η σωστή διαχείριση των ΑΣΑ επιφέρει οικονομικά οφέλη, μέσω της επαναχρησιμοποίησης και της δέσμευσης ενέργειας από την καύση, καθώς και βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών μέσω του περιορισμού της ρύπανσης.
