Φαίνεται ότι κάτι πήγε στραβά με τα εξωτικά αντικείμενα των μικροηλεκτρονικών πόθων μας. Χώρεσαν στις τσέπες μας και μπήκαν στις ζωές μας, αλλά όχι χωρίς κόστος για τη γη και τις ζωές των άλλων.
Τα gadget που κρατάμε στα χέρια μας, που "βεντουζάρουμε" στο παρπρίζ του αυτοκινήτου μας, που χορταίνουν την επικοινωνιακή αδηφαγία μας, τα αναγνωστήρια της Wikipedia και των troll προφητειών, οι προσωπικές κλειδαρότρυπες της ιντερνετικής ηδονοβλεψίας. Οι συσκευές που ανοίγουν ανούσια προσωπικά παραθυράκια στο σύμπαν της παράδοξης ψηφιακής κοινωνικότητας απαθανατίζοντας εν στάση και εν κινήσει την κενόδοξη αυταρέσκεια και τη νευρωτική ευδιαθεσία μας.
Και δεν είναι μόνον τα καρβουνιασμένα εξαιτίας των προβληματικών μπαταριών των Κινέζων -όπως ισχυρίζεται η Samsung- Galaxy Note 7, ή το νέο iPhone 7 που έρχεται να ικανοποιήσει ανάγκες που δεν έχουμε, ή που δεν γνωρίζαμε ότι έχουμε. Είναι ότι όλος αυτός ο, εκμαυλισμένος απ' τη γοητεία του καινούργιου, εμμονικός μικρόκοσμος του τεχνολογικού καταναλωτισμού που διογκώνεται με τάσεις εθισμού, αφήνει στον δρόμο της εξέλιξής του μολυσματικά αποτυπώματα, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση, μαύρη τρύπα, όχι κάπου αλλού παρά στις πιο φτωχές και υποβαθμισμένες περιοχές του πλανήτη, στην υποσαχάρια Αφρική.
Λαγουμιτζήδες
Κάπου εκεί, λοιπόν, στη χέρσα γη του νότιου Κονγκό, έχοντας αφήσει πίσω το μαγευτικό χρυσοκίτρινο χαλί της σαβάνας, ζει μια στρατιά σύγχρονων λαγουμιτζήδων. Ξυπόλυτοι και ρακένδυτοι σκάβουν με γυμνά χέρια χωρίς κανένα μέσο προστασίας, δημιουργώντας αυτοσχέδιες στοές για να ξετρυπώσουν τη φλέβα του πολύτιμου μετάλλου. Όχι, δεν είναι χρυσός ούτε ασήμι, δεν λαμπυρίζει στο φως, δεν έχει την στιλπνή γυαλάδα τους, μοιάζει με... μαύρη σοκολάτα. Όμως, στην ηλεκτρονική κοσμογονία της εποχής μας αξίζει "χρυσάφι", είναι το κοβάλτιο...
Η πιο σημαντική και ταυτόχρονα η πιο ακριβή πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται για την κατασκευή των μπαταριών ιόντων λιθίου. Η τιμή του εξευγενισμένου μετάλλου κυμάνθηκε πέρυσι μεταξύ 18.000 και 23.500 ευρώ ο τόνος! Με τη σειρά τους, οι μπαταρίες λιθίου είναι η “αρχή της δημιουργίας” όλων των τεχνολογικών θαυμάτων που μας απομακρύνουν από τον πολιτισμό του πετρελαίου δείχνοντας μας τον δρόμο της αειφορίας. Χωρίς το κοβάλτιο και τις μπαταρίες λιθίου, τα smartphones δεν θα χωρούσαν στις τσέπες μας, τα λαπτόπ θα ήταν σαν μπαούλα και η ηλεκτροκίνηση στα υβριδικά αυτοκίνητα θα ήταν πρακτικά ανεφάρμοστη.
Επί χρόνια οι μηχανικοί προσπάθησαν να κατασκευάσουν μπαταρίες λιθίου χωρίς κοβάλτιο αλλά δεν τα κατάφεραν, τα υποκατάστατα που δοκίμασαν ήταν όλα αναποτελεσματικά. Το κοβάλτιο έχει τη μοναδική ικανότητα να ενισχύει την απόδοση της μπαταρίας. Οι συσσωρευτές λιθίου με οξείδιο του κοβαλτίου έχουν σταθερή χωρητικότητα που δεν απομειώνεται με τους κύκλους φορτίσεων - αποφορτίσεων και η απόδοσή τους δεν επηρεάζεται σημαντικά από τη θερμοκρασία.
Κατά ένα τρόπο, ο πλούτος και η υπεραξία που συσσώρευσε απ' το 2000 κι έπειτα η Silicon Valley χάρις σε κινητά και drones, αυτόνομα οχήματα και ηλεκτρικά ποδήλατα, βασίστηκε στις μπαταρίες λιθίου. Όλος ο κόσμος της σύγχρονης τεχνολογίας είναι σήμερα ταυτισμένος με την ενεργειακή αυτή επανάσταση. Η μπαταρία ενός smartphone περιέχει κατά μέσο όρο 5 με 10 γραμμάρια κοβαλτίου, εκείνη ενός υβριδικού αυτοκινήτου, 15 κιλά! Και η ζήτηση όλο και μεγαλώνει. Από τους μόλις 2.698 τόνους το 2000, πήγε το 2015 στους 32.675, το 2025 υπολογίζεται να ξεπεράσει τους 76.000 τόνους!
“Γεωλογικό σκάνδαλο”
Στις παρυφές της πόλης Κολουέζι, γύρω από τη λίμνη Νζίλο, στα νότια του Κογκό, κοντά στα σύνορα με τη Ζάμπια, ένας στρατός 100.000 “σκαφτιάδων”, ανάμεσά τους και πολλά παιδιά, δουλεύουν για δύο - δυόμιση ευρώ την ημέρα ικανοποιώντας την τρελή ζήτηση του κόσμου για κοβάλτιο. Μεροκάματο του τρόμου χωρίς μέτρα προστασίας, επίβλεψης ή ασφάλειας σε αυτοσχέδια ορυχεία που έχουν σκαφτεί κυριολεκτικά με σφυρί και καλέμι. Τους λένε “παραδοσιακούς” μεταλλωρύχους, μια πολύ γραφική και βολική περιγραφή για εξαθλιωμένους εργάτες. Σκάβουν όπου βρουν, κάτω από σπίτια, μέσα σε αυλές, δίπλα σε δρόμους. Δεν είναι λίγες οι φορές που μπαίνουν στα χωράφια των μεγάλων εξορυκτικών εταιρειών και τότε οι συγκρούσεις με τους “σεκιουριτάδες” δεν αργούν να ξεσπάσουν.
Το Κονγκό διαθέτει εκπληκτικό πλούτο κοβαλτίου και άλλων πολύτιμων μετάλλων σε σημείο που ένας Γάλλος γεωλόγος μίλησε ζηλόφθονα κάποτε για “γεωλογικό σκάνδαλο”. Το 60% του κοβαλτίου που χρησιμοποιεί σήμερα ο κόσμος προέρχεται από το Κονγκό, μια χαοτική χώρα με διάτρητους θεσμούς εξουσίας και μακρά ιστορία άγριας εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων της από ξένους. Η εξορυκτική βιομηχανία του κοβαλτίου κυριαρχείται σήμερα από τους Κινέζους, το 90% του μετάλλου που χρησιμοποιεί η Κίνα προέρχεται από το Κονγκό.
Ένα μικρό τιμ από δημοσιογράφους της Washington Post, της ιστορικής αυτής εφημερίδας των μεγάλων αποκαλύψεων και του αυθεντικού ρεπορτάζ, πήγε στο Κολουέζι και κατέγραψε τις συνθήκες ζωής και δουλειάς των "λαγουμιτζήδων" του κοβαλτίου. Η ειρωνεία είναι ότι τους έδωσαν iPhones για να τραβήξουν βίντεο μέσα από τα λαγούμια τους.
Το κόστος
Αυτός ο στρατός των εξαθλιωμένων μεταλλωρύχων είναι μια παγκόσμια “μπίζνα”. Σε αυτούς αντιστοιχεί κατ' εκτίμηση το 10% με 25% της παγκόσμιας παραγωγής κοβαλτίου και μέχρι και το 40% της παραγωγής του Κονγκό (!) Ο όγκος της παραγωγής τους συναγωνίζεται πλέον τα μεγάλα βιομηχανικά ορυχεία. Πολλές φορές συμβαίνει οι εταιρείες εξόρυξης να “αγοράζουν” τα λαγούμια των σκαφτιάδων όταν διαπιστώσουν ότι χτύπησαν καλή φλέβα.
Όλα αυτά βέβαια έχουν ένα τρομακτικό κόστος, όχι μόνον σε συχνούς θανάτους και τραυματισμούς από εργατικά ατυχήματα, ή στη διάδοση της παιδικής εργασίας- σύμφωνα με έκθεση της UNICEF, το 2012 εργάζονταν στα ορυχεία του νότιου Κονγκό 40.000 αγόρια και κορίτσια -αλλά και στην τραγική υποβάθμιση της υγείας των εργαζομένων και των κατοίκων της περιοχής εξαιτίας της μόλυνσης του περιβάλλοντος.
Η μεταλλευτική δραστηριότητα εκθέτει τις τοπικές κοινωνίες σε τοξικά μέταλλα που ευθύνονται για σοβαρές ασθένειες και γενετικές ανωμαλίες. Μια από τις πρόσφατες μελέτες στην περιοχή, έδειξε συγκεντρώσεις κοβαλτίου στα ούρα ανθρώπων που ζουν κοντά σε ορυχεία ή χυτήρια στο νότιο Κονγκό ως και 43 φορές (!) υψηλότερες από το επιτρεπτό, επίπεδα μολύβδου πενταπλάσια του κανονικού, κάδμιο και ουράνιο τέσσερις φορές πάνω από το όριο. Σημειωτέον ότι οι συγκεντρώσεις τοξικών μετάλλων ήταν ακόμη υψηλότερες στα παιδιά. Μελέτη δειγμάτων εδάφους από το Λουμουμπάσι όπου υπάρχουν μεγάλα ορυχεία, κατέταξε την περιοχή αυτή στις δέκα πιο μολυσμένες του κόσμου. “Τα ορυχεία έχουν το χρήμα και το χρήμα έχει δύναμη”, λέει με νόημα ο Τόνι Καγιέμπε επιδημιολόγος στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο της Κινσάσα, περιγράφοντας γλαφυρά την κατάσταση των πραγμάτων εκεί απ' όπου αντλεί τους πόρους της η σύγχρονη θαυμαστή τεχνολογία μας...
