Ενα όνομα έρχεται αμέσως στον νου μου όταν σκέφτομαι τη σύνθεση της τζαζ με την κλασική μουσική: Jacques Loussier. Σπουδασμένος στα ωδεία πιανίστας, έκανε το 1959 αίσθηση ηχογραφώντας με το τζαζ τρίο του (Pierre Michelot, κοντραμπάσο, και Christian Garros, ντραμς) ερμηνείες των δημιουργιών του Johann Sebastian Bach.
Ο Loussier δεν ανέτρεψε τον Μπαχ, αλλά απέδωσε «τα σέβη» του σε μια παράδοση στην οποία ανήκε ο μεγάλος Γερμανός συνθέτης, που αυτοσχεδίαζε ακόμα και όταν οι συμβάσεις της κλασικής μουσικής προτιμούσαν να υποβαθμίσουν αυτό το «απείθαρχο» στοιχείο. Το κοινό ανταποκρίθηκε θετικά και οι ηχογραφήσεις του αποτέλεσαν μια διαχρονική επιτυχία. Ωστόσο, οι μουσικοκριτικοί αντέδρασαν με λιγότερο ενθουσιασμό. Οι New York Times έγραψαν: «Η ιδέα της εκλαΐκευσης του Μπαχ ή οποιουδήποτε κλασικού συνθέτη είναι κουραστική και προσβλητική». Ο J. Loussier απάντησε στους επικριτές του, λέγοντας ότι δεν ανατρέπει τον Μπαχ, αλλά σέβεται την παράδοση του δημιουργικού αυτοσχεδιασμού, στην οποία ανήκε και ο ίδιος ο Γερμανός συνθέτης.
«Play Bach» και άλλα
Ο J. Loussier ξεκίνησε μαθήματα πιάνου στην ηλικία των δέκα ετών και σχεδόν αμέσως γοητεύτηκε από τη μουσική του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. «Μελετούσα ένα κομμάτι από το “Σημειωματάριο για την Άννα Μαγκνταλένα” και το ερωτεύτηκα. Τότε ήταν που ανακάλυψα ότι μου άρεσε να παίζω τη μουσική του, και να προσθέτω και δικές μου νότες, διευρύνοντας τις αρμονίες» έλεγε το 2015 ο Γάλλος τζαζ πιανίστας.
Ταξίδεψε στη Μέση Ανατολή, στη Λατινική Αμερική και στην Κούβα, απορροφώντας μουσικές ιδέες. Τελικά, έπεισε τη δισκογραφική του να εκδώσει έναν δίσκο με τον τίτλο «Play Bach». Το τρίο του παρήγαγε τέσσερα εξαιρετικά επιτυχημένα άλμπουμ μεταξύ του 1960 και του 1963, όταν και ξεκίνησε ένα πρόγραμμα περιοδειών που περιλάμβανε περισσότερες από εκατόν πενήντα συναυλίες κάθε χρόνο. Το Play Bach Trio περιόδευσε ανά τον κόσμο δεκαπέντε χρόνια και συνέχισε να διευρύνει το φάσμα των δραστηριοτήτων του με κομμάτια όπου ο Loussier έπαιζε παράλληλα στο όργανο και στο πιάνο. Το 1978, όταν το αρχικό τρίο διαλύθηκε, ο J.L. αποσύρθηκε στην Προβηγκία για να συνθέσει, να ερευνήσει και να ηχογραφήσει.
Μπαχ, Σατί, Μπετόβεν, Μότσαρτ και Ραβέλ
Ο Loussier είχε ήδη συνθέσει μουσική για περισσότερες από εξήντα ταινίες, μπαλέτα και τηλεοπτικές εκπομπές, ενώ στο δικό του στούντιο ηχογράφησης εξερεύνησε την ενσωμάτωση της νέας τεχνολογίας με τα πιο συμβατικά όργανα. Έγραψε σουίτες για πιάνο, συνθεσάιζερ, κρουστά και μπάσο, καθώς και συνθέσεις ροκ-τζαζ και κλασικής fusion, συμπεριλαμβανομένων των «Pulsions», «Pagan moon» και «Fusions sous la mer». Το 1985 σχημάτισε μια ρευστή και τεχνικά εξελιγμένη εκδοχή του Play Bach Trio, η οποία ενίσχυε το αρχικό του όραμα. Συνδυάζοντας την τζαζ, το ροκ, τη σύγχρονη κλασική μουσική, με μια μείξη από Μπαχ, πειραματίστηκε με έργα των Βιβάλντι, Σατί, Μότσαρτ, Μπετόβεν και Ραβέλ.
Πρωτοπορία και συντήρηση
Οταν ο Jacques Loussier άρχισε να εφαρμόζει τον τζαζ αυτοσχεδιασμό και το swing στις εξαίσιες συμμετρίες της μουσικής του Μπαχ, κάποιοι ειδήμονες ή θαυμαστές της τζαζ τα απέρριψαν ως «προδοσία των εκφραστικών ριζών της αφροαμερικανικής μουσικής παράδοσης» της τζαζ. Οι δε παρατηρητές από την κλασική οπτική γωνία αντιλήφθηκαν το έργο του Γάλλου αυτοσχεδιαστή πιανίστα ως έναν... βανδαλισμό! Η κριτική του John Rockwell των New York Times για μια συναυλία του Loussier Trio στο Carnegie Hall το 1975 αντανακλούσε αυτή την αποστροφή όταν έγραφε: «Υπάρχει ένα συγκεκριμένο είδος ευαισθησίας που είναι τρομοκρατημένο από την ίδια την έννοια της δημοφιλίας του Μπαχ. Η ευαισθησία αυτού του ακροατή βρήκε ένα αραιό κοινό στο Carnegie Hall και την παράσταση κουραστική, προσβλητική».
Επίμονος αυτοσχεδιαστής
Παρ’ όλα αυτά, η επιτυχία των συναυλιών και των ηχογραφήσεων του Loussier και του Play Bach Trio που σχηματίστηκε από τους διακεκριμένους Παριζιάνους τζαζ μουσικούς Pierre Michelot στο κοντραμπάσο και Christian Garros στα τύμπανα απογειώθηκε από τις πρώτες εμφανίσεις, το 1959. Ο «χαλαρός» χειρισμός του «Air on the G String» συνόδευε τις τηλεοπτικές διαφημίσεις των πούρων Hamlet από το 1962. Ο J. Loussier, ωστόσο, δεν ήταν o λαϊκιστής που είχε πετύχει με ένα κόλπο μια συνταγή που θα την «άρμεγε» αιώνια. Βιρτουόζος του πιάνου από την πολύ πρώιμη παιδική ηλικία, παρακολούθησε το Conservatoire National de Musique στο Παρίσι απ’ τα μέσα της εφηβείας του, υπό τον διάσημο μέντορά του, τον κλασικό πιανίστα και παιδαγωγό Yves Nat. Ταξίδεψε στα είκοσί του στη Μέση Ανατολή και στη Λατινική Αμερική, απορροφώντας μουσικές ιδέες, και συνέθεσε μουσική για περισσότερες από εξήντα ταινίες και τηλεοπτικές παραγωγές.
Μουσική και καλό κρασί
Μετά τη διάλυση του Play Bach τρίο του ο Loussier δούλεψε σε ακουστικά και ηλεκτρονικά έργα, στο δικό του Studio Miraval στην Προβηγκία. Πρόσφατα ο Brad Pitt και ο βραβευμένος Γάλλος παραγωγός Damien Quintard συνεργάστηκαν για να ανανεώσουν και να επανασχεδιάσουν το στούντιο ηχοληψίας του στο Château Miraval, που παρέμενε αχρησιμοποίητο. Διατήρησαν μεγάλο μέρος του εξοπλισμού και των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών ενός αρχαίου υδάτινου πύργου, που ο Γάλλος πιανίστας είχε μετατρέψει σε στούντιο μέσα στο προνομιακό κτήμα μιας ιταλικής οικογένειας ευγενών. Εκεί παρήγαγε το περίφημο ροζέ κρασί της περιοχής και τη μουσική του.
Ενενήντα χρόνια Jacques Loussier
Γεννημένος στην Angers της Δυτικής Γαλλίας τον Οκτώβριο του 1934, ο Jacques Loussier ξεκίνησε μαθήματα πιάνου σε παιδική ηλικία και μέσα σε έναν χρόνο γοητεύτηκε από τη μουσική του Μπαχ
Στα δεκάξι του έπαιζε τζαζ σε μπαρ του Παρισιού για να χρηματοδοτήσει τις σπουδές του στο ωδείο. Σε έναν διαγωνισμό εκεί έπαιξε ένα πρελούδιο του Μπαχ. Και όταν η μνήμη του τον πρόδωσε, απλώς... αυτοσχεδίασε. Αργότερα είπε ότι ακολούθησε μια «παράδοση», καθώς οι μουσικοί του 18ου αιώνα, περιλαμβανομένου και του Μπαχ, ήταν σπουδαίοι αυτοσχεδιαστές. Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 και μετά τα ταξίδια που περιελάμβαναν την Κούβα -όπου έμεινε για ένα χρόνο-, πίσω στο σπίτι, βρήκε δουλειά ως συνοδός του Γάλλου Μονεγάσκου ποιητή -και δυναμικού ερμηνευτή- Léo Ferré, της τραγουδίστριας και ηθοποιού Catherine Sauvage και της αλησμόνητης φωνής του «βάρδου του έρωτα» Charles Aznavour. Όταν το 1959 είπε στην Decca Records ότι ήταν ένας κλασικός πιανίστας, του απάντησαν ότι είχαν ήδη πολλούς. Όταν είπε ότι ήταν τζαζ πιανίστας, του είπαν ότι είχαν και από αυτούς πολλούς. Τελικά, άρχισε να παίζει λίγο Μπαχ με τους αυτοσχεδιασμούς του και του είπαν: «Τι είναι αυτό; Γιατί δεν το ηχογραφούμε;». Ο Jacques Loussier ποτέ δεν πίστεψε ότι αυτό που έκανε θα άρεσε στο μεγάλο κοινό, αλλά έκανε... λάθος!
Με τους Michelot και Garros, αλλά και με το αμερικανικό κουαρτέτο σύγχρονης τζαζ μουσικής δωματίου, το τρίο Play Bach έκανε τέσσερα εξαιρετικά επιτυχημένα άλμπουμ για την Decca μεταξύ 1960 και 1963. Μέσα σ’ όλα αυτά ο Loussier ήταν κι ένας περιζήτητος κινηματογραφικός συνθέτης.
Εξερεύνηση και πειραματισμός
Το 1978, κουρασμένος από τα πολλά ταξίδια, ολοκλήρωσε το τρίο και αποσύρθηκε στο Studio Miraval για να εξερευνήσει πιο βαθιά τη σύνθεση, να πειραματιστεί με τα ηλεκτρονικά και τις τεχνικές ενός στούντιο ηχοληψίας, προσφέροντας χρόνο σε ροκ σταρ, μεταξύ των οποίων οι Pink Floyd, οι AC/DC, ο Sting και η Sade. Έγραψε τη συμφωνία πλήρους κλίμακας «Lumières» με τον κόντρα τενόρο James Bowman, τη σοπράνο Deborah Rees και ένα rock ρυθμικό τμήμα για την πρεμιέρα, στο Παρίσι, κοντσέρτα για τρομπέτα και βιολί, σουίτες εγχόρδων, μια παρτιτούρα μπαλέτου και τα crossover έργα «Pulsion», «Pagan moon» και «Pulsion sous la mer». Αλλά η εκατονταετηρίδα Μπαχ, το 1985 είχε ήδη δελεάσει τον J. Loussier να επιστρέψει στο σκαμπό του πιάνου. Με τον μπασίστα της τζαζ και κλασικής μουσικής Vincent Charbonnier, τον οποίο ακολούθησε στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, τον δεξιοτέχνη Benoit Dunoyer de Segonzac και τον κρουστό André Arpino ο Loussier σχημάτισε μια ευρύτερη, ρευστή και τεχνικά εκλεπτυσμένη εκδοχή του «Play Bach».
Εργα ωριμότητας
Ηχογραφώντας από το 1996 για την Telarc, ο Loussier επέστρεψε στον αγαπημένο του Μπαχ, εξερεύνησε τις «Τέσσερις εποχές» του Βιβάλντι στις συνομιλίες με τους Charbonnier και Arpino, έκανε ένα στοργικό νεύμα στο «Django» του Modern Jazz Quartet (1997) και στον Erik Satie με τους De Segonzac και André Arpino το 1998. Ακολούθησαν ερμηνείες των Ραβέλ, Μπετόβεν, Μότσαρτ και Σοπέν, με τελευταίο το σόλο άλμπουμ για πιάνο -στα εβδομηκοστά γενέθλιά του-, όπου στη μείξη έβαλε flamenco, gospel, calypso και stride piano, και τα φιλόδοξα αφιερώματα στις παραλλαγές Goldberg ή τα Βρανδεμβούργια Κοντσέρτα του Μπαχ. Τελευταία, το «My personal favorites» και το «Beyond Bach», που κυκλοφόρησαν το 2014, στα ογδοηκοστά γενέθλιά του.
O Jacques Loussier τίμησε τους συνθέτες που αγάπησε με αφοσίωση, βλέποντας να υλοποιείται το όραμά του για μια μουσική με πολύ λιγότερα σύνορα. Μετά από ένα σοβαρό εγκεφαλικό στη διάρκεια συναυλίας το 2011 ο τολμηρός και ευφάνταστος Γάλλος πιανίστας έφυγε σε ηλικία ογδόντα τεσσάρων ετών την άνοιξη του 2019. Κι εγώ πιστεύω ότι ο Μπαχ θα έγνεφε καταφατικά, έστω και σαστισμένος, για το τόλμημά του.
