Προ ημερών ανηφόρισα προς την Ανδρέου Μεταξά στη Νεάπολη, στα γραφεία των εκδόσεων Ιωλκός. Ιωλκός παραπέμπει στον Βόλο, από όπου ταξίδεψα αυτό τον Νοέμβριο για Σκιάθο. Μόνο από εκεί μπορείς να συνδεθείς ακτοπλοϊκώς τον χειμώνα με τον χερσαίο κορμό της χώρας αν μένεις στο νησί του Αλ. Παπαδιαμάντη και εκ των πραγμάτων πολύ στενά συνδεδεμένη πόλη με τον βίο και το έργο του.
Το βιβλίο που αναζήτησα -δυσπρόσιτο ακόμα και στις ιστοσελίδες των βιβλιοπωλείων- διαθέσιμο ευτυχώς στον εκδότη χάρη στο σταθερό ενδιαφέρον μερίδας αναγνωστών, ήταν το «Ανερεύνητες πτυχές της ζωής του Αλεξ. Παπαδιαμάντη», επανέκδοση 2002, πρώτη έκδοση 1988, υπό Ιω. Ν. Φραγκούλα, αποφοίτου της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέως των τεσσάρων τόμων των «Σκιαθίτικων», πολύτιμης συνεισφοράς στην ιστορία και στον πνευματικό βίο της πατρίδας του. Τα «Σκιαθίτικα» βρίσκονται ανηρτημένα στον διαδικτυακό τόπο της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών.
Αφορμή γι' αυτή τη διαδρομή, η υπόδειξη του φίλου, λογίου εκ Γρεβενών και διευθυντού της εφημερίδας τα «Χρονικά της Δυτικής Μακεδονίας» Αντώνη Παπαβασιλείου. Επρόκειτο για τη λογοτεχνική εξακρίβωση των ιχνών του Γιαννάκη Καβούρη, πιλότου στη διώρυγα του Σουέζ. Κάνει στην εμφάνισή του στο «Αγάπη στον κρεμνό», τον έχω συναντήσει στο πρώτο μου οδοιπορικό στη Σκιάθο του Παπαδιαμάντη (Δεκέμβριος 2014, περιοδικό “Οροπέδιο”). Υψηλά αμειβόμενος, είχε μισθό πρωθυπουργού την εποχή εκείνη. Μπροστά του ο Παπαδιαμάντης «δεν έκανε καμμίαν εντύπωσιν» γράφει στα απομνημονεύματά του ο ψάλτης Αθανάσιος Τριακόσιας, όταν παιδί ακόμα τον είχε συναντήσει με τον κυρ-Αλέξανδρο στο πανηγύρι του Άι-Γιάννη του Κρυφού. Ο Τριακόσιας επιβεβαιώνει ωστόσο αυθορμήτως τις εκπληκτικές μνημονοτεχνικές ικανότητες του Παπαδιαμάντη όταν ψάλλει.
Αυτό τον Νοέμβριο λοιπόν στη Σκιάθο γνωρίστηκα με την κυρία Πηνελόπη Γιαννακοπούλου -Τριακόσια, ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου Λυχνάρι στην οδό Παπαδιαμάντη. Το ένα έφερε το άλλο και σαφώς αναφέρθηκαν το όνομα και η καταγωγή του συζύγου της. Μικρή η οικογένεια Τριακόσια, ο νεαρός ψάλτης πρέπει να ήταν πρόγονός του. Αυτά όλα μεταφέρθηκαν με ενθουσιασμό στο Διαδίκτυο, από όπου η υπόδειξη για το βιβλίο με τις ανερεύνητες πτυχές. Εκεί τα «ψαλταδάκια» -προσωνύμιο του Τριακόσια- στο «Έρμη στα ξένα», διήγημα με την ιστορία του έρωτα του Γιάννη Καβούρη του πιλότου με τη Ματούλα τη σύζυγό του, την αναχώρηση στην Αίγυπτο και τη μετέπειτα επιστροφή με την ψυχοκόρη, υπηρέτρια που αυτοκτόνησε, θύμα της άδικης ζήλιας της κυράς. Παραπέμπω στον Δ΄ τόμο των “Απάντων” του Αλ. Παπαδιαμάντη, όπου περιλαμβάνεται το σπαραχτικό τούτο διήγημα (και όλα τα άλλα διηγήματα που αναφέρονται εδώ). Αρχίζει με το μότο «Οφθαλμοί παιδίσκης εις χείρας της κυρίας αυτής» του Δαυίδ.
Η διαδρομή συνεχίζεται με την «Ποιητική του χώρου» του Gaston Bachelard, εκδόσεις Χατζηνικολή, σε μετάφραση Ελένης Βέλτσου και Ιωάννας Χατζηνικολή. Αφορμή το «Καμίνι», η ιστορία της κοπέλας που διαφεύγει από τη χοάνη της μοίρας ενός γάμου με έναν πλούσιο χήρο, πολύ μεγαλύτερό της σε ηλικία, και καταλήγει, κατεβαίνοντας έναν γκρεμό, το Κοχύλι, με μια μεταξωτή ανεμόσκαλα στην αγκαλιά του αγαπημένου της. Της είχε χαρίσει ένα κοχύλι κάποτε. Τα μοτίβα της χοάνης αναφέρεται το στόμα του μπούφου, σύμβολο απελπισίας, ή του κοίλου Κοχυλιού της διαφυγής, κυριαρχούν στο διήγημα. Είχα την τύχη να έχω συναντήσει το «ο Άνθρωπος και το Κοχύλι» του Πολ Βαλερί (εκδόσεις Ίνδικτος, μετάφραση Ξενοφώντας Κομνηνού) και να αναζητήσω νόημα στις ιδιότητες του σχήματος αυτού στον τρόπο που διαβάζω τον Αλ. Παπαδιαμάντη. Αυτό οδήγησε στο βιβλίο του Bachelard που ακριβώς αυτές τις ιδιότητες, τις σχέσεις των σχημάτων με την ποιητική, μελετά. Κατατάσσεται στη Φιλοσοφία για όποιον το αναζητήσει και ευτυχώς κυκλοφορεί στα ελληνικά γιατί κάποιοι εκδότες παίρνουν το ρίσκο να δημιουργήσουν μια τέτοια γραμματεία στη γλώσσα μας.
Με τις φετινές σκιαθίτικες αναγνώσεις μου συνδέονται και «τα Μονοπάτια των τραγουδιών» του Μπρους Τσάτγουιν (μετάφραση Σοφία Φιλέρη, εκδόσεις Χατζηνικολή). Κυκλοφορούν στα ελληνικά και άλλα βιβλία του Τσάτγουιν που προσδοκώ να διαβάσω. Με αφορμή όμως μια συζήτησή του με τον Αντρέ Μαλρό που υπάρχει στη βιογραφία του από τον Νίκολας Σέξπηρ, αναζήτησα «Το φανταστικό Μουσείο» (εκδόσεις Πλέθρον, μετάφραση Νίκος Ηλιάδης) του Γάλλου στοχαστή, ένα δοκίμιο αισθητικής, μια περιδιάβαση σε πολλαπλούς συνειρμούς όλης της Ιστορίας της Τέχνης. Ομολογώ ότι βοηθά να εξοικειωθείς με την έννοια του μουσείου το «Ιστανμπούλ» (μετάφραση Στέλλα Βρετού, εκδόσεις Ωκεανίδα) του Ορχάν Παμούκ και οι αφηγήσεις του για το σαλόνι και τα καλά έπιπλα του πατρικού σπιτιού, αποκλεισμένα από οποιαδήποτε χρήση και λειτουργία, το εσωτερικό «Μουσείο» κάθε μικροαστικού σπιτιού. Τα «Μονοπάτια των τραγουδιών» αποτελούν ταξιδιωτικό, ερευνητικό χρονικό του συγγραφέα στη χώρα των Αβορίγηνων και στις διαδρομές που χάρασσαν τραγουδώντας θέματα από την καταγωγική τους μυθολογία. Αυτός ο «τρόπος», η μελωδική χαρτογράφηση του γενέθλιου τόπου με γοήτευσε πολύ και επέμενα να τη δω και στον Παπαδιαμάντη. Πράγματι, αν διαβάσει κανείς την «Πεποικιλμένη», βλέπει πως ο αφηγητής χαράσσει τη διαδρομή προς την Παναγιά την Κεχρεά, που είναι ο προορισμός του, ψάλλοντας διαρκώς ανάλογα τροπάρια. Αυτό που βέβαια υποφώσκει είναι μια κοσμοεικόνα ενός τόπου στοιχειωμένου, ένα τεράστιο αντηχείο που «κροτίζει», τρομάζει τον περιηγητή. Ο μόνος τρόπος να ανταπεξέλθει είναι να διαβεί τα μονοπάτια ψάλλοντας. Των τραγουδιών...
