Συνέντευξη στη Μάνια Ζούση
«Γεννήθηκα με το ένα πόδι στο θέατρο και το άλλο στη μουσική. Έτσι αυτά τα δύο δεν μπορούν ποτέ να χωρίσουν, κάτι που ίσως είναι και το ατού μου για να μπορώ να κάνω αυτή τη δουλειά» λέει ο μουσικός, συνθέτης και σκηνοθέτης Θοδωρής Αμπαζής, ο οποίος την Πέμπτη 2 Φεβρουαρίου παρουσιάζει στο Εθνικό Θέατρο, στη σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη» του Rex, μια πρωτογενή δημιουργία και σύνθεση βασισμένη πάνω στους «Δαιμονισμένους» του Ντοστογιέφσκι, με δώδεκα ηθοποιούς, πέντε μουσικούς και μία λυρική τραγουδίστρια που συνδιαλέγονται επί σκηνής δημιουργώντας ένα ψηφιδωτό διαφορετικών τεχνών μέσα από την ερμηνεία ενός θεατρικού ορατορίου.
Ο αναπληρωτής καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού κάνει λόγο για «ένα μεγάλο στοίχημα» πάνω στο επικό μυθιστόρημα σημειώνοντας ότι «υπάρχουν κάποια έργα που τα διαβάζεις και τα ξαναδιαβάζεις και θέλεις να μοιραστείς την εντύπωση που σου προκαλούν, αλλά και την αγάπη σου γι’ αυτά. Με την Έλσα Ανδριανού, που υπογράφει τη δραματουργία, το πρώτο που αναρωτηθήκαμε είναι τι είναι αυτό που μας δονεί σήμερα και θέλουμε να μοιραστούμε. Αυτά που ο Ντοστογιέφσκι έγραφε το 1870 μας βοηθούν σήμερα να σκεφτούμε για την κατάσταση που βιώνουμε. Πρόκειται για ένα δαιδαλώδες μυθιστόρημα που δημιουργεί χάος στην πλοκή του, για το οποίο πολλοί κατηγόρησαν τον Ντοστογιέφσκι. Ωστόσο αυτό το χάος το έχει κάνει και δομή του μυθιστορήματος. Και, ενώ το διαβάζεις, αρχίζεις να μπαίνεις στο χάος της γραφής και της σκέψης του».
Στο πιο πολιτικό έργο του, ο Ντοστογιέφσκι πλάθει μια μοναδική ανθρώπινη τοιχογραφία που αναδύεται σε εποχή κρίσης και αντανακλά μια κοινωνία σε μετάβαση. Τα προσωπικά πάθη, οι ιδεολογικές συγκρούσεις και τα ηθικά διλήμματα συμπλέκονται σε ένα μυθιστόρημα καταιγιστικής δράσης και βαθύτατης ψυχογραφικής ακρίβειας.
Σε μια επαρχιακή πολιτεία της τσαρικής Ρωσίας των μέσων του 19ου αιώνα, όπου ανθούν «η ελευθεριάζουσα σκέψη, η ακολασία και ο αθεϊσμός», κάτι μεγάλο είναι στα σκαριά. Μια τοπική «πεντάδα» ανδρών ανακηρύσσεται ως η εκλεκτή που θα δώσει το εναρκτήριο λάκτισμα της επανάστασης. Η δουλειά που έχει κάνει στην προετοιμασία ξεχωρίζει για τη διακριτικότητα, τη μεθοδικότητα και την αποτελεσματικότητά της. Είναι η στιγμή που η θεωρία πρέπει να γίνει πράξη.
«Συνθέτω ένα είδος όπερας με το κείμενο, τη μουσική, τις κινήσεις, τον λόγο, σε μια πρωτογενή κατασκευή και δημιουργία. Στη σκηνή υπάρχει λυρική τραγουδίστρια, ηθοποιοί που παράγουν, εκτός από λόγο, ήχους, κινήσεις, και πολλά άλλα, μουσικοί που παίζουν μουσική, και όλα αυτά υπηρετούν την αφήγηση και την ιστορία. Ένα υλικό δομημένο μέσα σε μια μουσική φόρμα» εξηγεί ο Θ. Αμπαζής, που συντονίζει στην εντέλεια και σε όλη του τη λεπτομέρεια ένα μεγάλο εγχείρημα ευρισκόμενος ανά πάσα στιγμή σε πλήρη ετοιμότητα να αναπτύξει και να εξηγήσει προς τον καθένα ξεχωριστά και προς όλους μαζί «τι θεατρική χειρονομία είναι μια νότα!».
Στην ερώτηση πώς μοιάζει η παράσταση, ο συνθέτης και σκηνοθέτης απαντά: «Είναι όπως ακούς τα ‘Κατά Ματθαίον Πάθη’ του Μπαχ, αλλά αυτό που εκεί γίνεται με τη μουσική εμείς το κάνουμε με φωνές πρόζας. Απόλυτα οργανωμένο και ελεγμένο στο σύνολό του και σε όλες του τις λεπτομέρειες. Ένα θέατρο συνόλου σε όλο του το μεγαλείο και την ανάπτυξη. Με όλους τους παρόντες στη σκηνή επί τρεις και πλέον ώρες».
Μια συναισθηματική παράσταση με χιούμορ
Ήταν το 2001 όταν ο Θοδωρής Αμπαζής είχε μόλις επιστρέψει στην Ελλάδα από την Ολλανδία με τον αέρα της αβάν γκαρντ στις βαλίτσες του. Στη Μουσική Ακαδημία της Ουτρέχτης είχε σπουδάσει σύνθεση και διεύθυνση ορχήστρας και στην Ακαδημία Θεάτρου της πόλης συνεργάστηκε σε μουσικοθεατρικές παραγωγές.
Την ίδια περίοδο διεύρυνε τις γνώσεις του στη σύνθεση δίπλα στον καθηγητή Δημήτρη Τερζάκη στη Μουσική Ακαδημία της Βέρνης, ενώ παράλληλα παρακολούθησε σεμινάρια θεάτρου και μουσικού θεάτρου με τους Stephen Thuisen και Hans Marks. Με την επιστροφή του δημιουργεί την ομάδα ΟΠΕRA με καλλιτέχνες που ακόμη συνεργάζεται μαζί τους και ορισμένοι συμμετέχουν και στους «Δαιμονισμένους».
«Κάναμε ένα είδος που δεν ήταν όπερα, αλλά ούτε και θέατρο, όπου ο λόγος και η μουσική είχαν τη δική τους αυτονομία δημιουργώντας μια εκ νέου σύνθεση. Η μουσική ήταν ένα δομικό υλικό της σύνθεσης. Κάθε φορά ανακαλύπτουμε και εξερευνούμε νέες πτυχές αυτού του μουσικού θεάτρου. Έπειτα από 17 χρόνια έφτασα να μπορώ να το διδάσκω αυτό, δηλαδή το πώς μπορούμε να καταλάβουμε την υποκριτική μέσα από τη μουσική».
Το 2006 του απονέμεται από το Μουσείο Θεάτρου το βραβείο «Δημήτρης Μητρόπουλος» για τη μουσική του στις παραστάσεις «Όνειρο» και «Οι τρεις αδελφές - Ut Consecutivum» με την ομάδα ΟΠΕRA.
Κορυφαία στιγμή της καριέρας του υπήρξαν «Οι έμποροι των εθνών» ως η πρόταση που περιέκλειε όλη την αρχή της νέας σκέψης, τεχνικής και σύνθεσης που τόσο καλά ήξερε να εφαρμόζει ο Αμπαζής. Έτσι άνοιξε ο δρόμος ενός θεάματος με οπερατικές προδιαγραφές, με περισσότερα όργανα, περισσότερους ερμηνευτές, με μεγαλύτερες χειρονομίες, με αλλαγή στην κλίμακα.
Ο ίδιος συνεχίζει να υποστηρίζει την ιδέα μιας «συναισθηματικής παράστασης με χιούμορ, που προσπαθεί από το θυμικό να κάνει τον θεατή να καταλάβει. Πάντα κάνω ποιητικές αναγνώσεις των έργων ώστε ο θεατής να μπορεί να φτιάξει τη δική του πραγματικότητα μέσα σε αυτό. Άλλωστε κάνουμε θέατρο αναζητώντας πάντα συγκίνηση. Εγώ τουλάχιστον αποφεύγω τα εγκεφαλικά δημιουργήματα. Προσερχόμαστε πάντα με τα βιώματά μας στο θέατρο».
Μιλάει για ένα έργο όπου υπάρχουν προδοσία, μοναξιά και όπου, όπως λέει, «μας ενδιαφέρει πώς σήμερα, σε μια περίοδο που οι άνθρωποι δεν ξέρουν πού πατούν και πού βρίσκονται, μια ομάδα λιγοστών να παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους και να φαντάζουν πως είναι πολλοί».
Η παράσταση εξερευνά ιδιαίτερους τρόπους σκηνικής αφήγησης αξιοποιώντας τη χορικότητα και τη μουσική υπόσταση του δραματικού λόγου σε μια απόπειρα ανατομίας της δικής μας «δύσκολης» εποχής. Με τους ηθοποιούς να μαθαίνουν από την αρχή την παρτιτούρα όπου είναι καταγεγραμμένη όλη η πληροφορία και ξέρουν ανά πάσα στιγμή πότε και πόσο μιλάνε, τι κάνουν, και όλα μέσα από την αναπνοή, καθώς είναι το μέσο με το οποίο παίζει ο ηθοποιός.
«Εξερευνώντας τις ρίζες των ιδεών και των ψυχικών διεργασιών, ο λόγος του Ντοστογιέφσκι παραμένει πάντα επίκαιρος και πύρινος. Σε ένα από τα κορυφαία του μυθιστορήματα, βαθιά πολιτικό ως προς τη σύλληψή του και καθηλωτικό ως προς τους χαρακτήρες και τη δράση του, ο μεγάλος Ρώσος μυθιστοριογράφος διαχειρίζεται ζητήματα ηθικής και ιδεολογίας προκαλώντας τον προβληματισμό με υψηλή αίσθηση πνευματικότητας. Και λέει: Οι καιροί ήταν περίεργοι· κάτι καινούργιο, κάτι πολύ παράξενο υπερίπτατο. Στην πόλη μιλούσαν για εμάς: ότι η παρέα μας ήταν φυτώριο ελευθεροφροσύνης, ακολασίας και αθεϊσμού. Στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά η πιο αθώα, γλυκιά, εύθυμη, φιλελεύθερη παλιοπαρέα».
