Ο Στίβεν Χόκινγκ ήταν ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες της εποχής μας. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό να εξηγήσει τον μεγάλο αντίκτυπο που είχε ο θάνατός του στο ευρύ κοινό. Όχι μόνο με τις δημόσιες τοποθετήσεις του και το μεγάλο του εκλαϊκευτικό έργο αλλά και με την παρουσία στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα είχε κερδίσει το status ενός πραγματικού σούπερ σταρ. Ίσως, τελικά, να ήταν ο τελευταίος ροκ σταρ της επιστήμης.
Το ευρύ κοινό των γνώρισε από το βιβλίο του «Χρονικό του χρόνου - Από τη Μεγάλη Έκρηξη ώς τις μαύρες τρύπες», γραμμένο το 1988. Το βιβλίο, αναγνωρισμένο ως ένα πραγματικό αριστούργημα της εκλαϊκευμένης επιστήμης, έχει ξεπεράσει τα 10 εκατομμύρια αντίτυπα και έχει μεταφραστεί σε τριάντα πέντε γλώσσες. Ο εκδότης τού ζήτησε να μη συμπεριλάβει καμία από τις δυσνόητες εξισώσεις της Φυσικής και Κοσμολογίας προκειμένου το βιβλίο να είναι ελκυστικό. Μάλιστα, τον προειδοποίησε ότι για κάθε εξίσωση που θα περιείχε το βιβλίο, θα έχανε τους μισούς αναγνώστες του. Ο Χόκινγκ τελικά κράτησε μόνο μία, την περίφημη εξίσωση E=mc2. Έκτοτε έχει συγγράψει ή συμμετάσχει στη συγγραφή περισσότερων από δέκα βιβλίων, ενώ έχει εμφανιστεί σε πολλά ντοκιμαντέρ.
Η παρουσία του Χόκινγκ στην ποπ κουλτούρα είναι πραγματικά αξιοζήλευτη. Μία από τις πιο διάσημες εμφανίσεις του είναι αυτή στη σειρά «Star Trek», όπου εμφανίζεται ως ολόγραμμα να παίζει πόκερ με τον Νεύτωνα και τον Αϊνστάιν. Αποδεικνύεται ο εξυπνότερος και των τριών, αν και αυτό μάλλον αδικεί τους άλλους δύο, διότι ήταν ο μόνος που υποδυόταν τον εαυτό του. Σύμφωνα με τους παραγωγούς, ο Χόκινγκ έγραψε ο ίδιος αρκετές από τις ατάκες του σεναρίου του.
Εμφανίστηκε πολλές φορές ως καρτούν, στη σειρά «The Simpsons». Όπως ο ίδιος είπε αργότερα, δέχτηκε αμέσως να συμμετάσχει γιατί θα είχε πλάκα και διότι οι Simpsons είναι ό,τι καλύτερο υπάρχει στην αμερικανική τηλεόραση. Σε ένα από τα επεισόδια, υπό τη μορφή καρτούν σατιρίζει τις, πολλές φορές, αμφιλεγόμενες τοποθετήσεις, κίνητρα και συμπεριφορές των επιστημόνων λέγοντας: «Μερικές φορές οι πιο έξυπνοι από εμάς μπορούν να γίνουν πολύ παιδαριώδεις. Μάλλον ο καθένας φαντάζεται διαφορετικά τον τέλειο κόσμο». Στο τέλος του επεισοδίου πίνει μπίρα παρέα με τον Όμερ και του λέει: «Η θεωρία σου για ένα Σύμπαν σε σχήμα ντόνατ είναι ενδιαφέρουσα, ίσως σου την κλέψω».
Έχει εμφανιστεί, είτε ο ίδιος ή μόνο η φωνή του, σε εφτά επεισόδια της σειράς «The Big Bang Theory». Η σειρά, η οποία ξεκίνησε το 2007 και βρίσκεται στον ενδέκατο κύκλο της, έχει ως ήρωες μια παρέα νεαρών επιστημόνων στο Κάλτεκ της Καλιφόρνια. Φυσικά, ο Χόκινγκ είναι το ίνδαλμά τους. Οι ήρωες, στερεοτυπικές φιγούρες επιστημόνων, αντιμετωπίζουν διάφορες αστείες καταστάσεις σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο. Το χιούμορ της σειράς τελικά αποδομεί σε μεγάλο βαθμό διάφορα στερεότυπα συνδεδεμένα με την επιστήμη καθώς και το πώς προσλαμβάνεται αυτή από το κοινό και τους ίδιους τους επιστήμονες.
Σε ένα από τα επεισόδια, ο Χόκινγκ αποφασίζει να τρολάρει τους δυο νεαρούς επιστήμονες Σέλντον και Λέοναρντ, οι οποίοι έχουν πρόσφατα δημοσιεύσει μια εργασία σχετικά με το υπέρρευστο κενό. Ενώ του αρέσει η δουλειά τους, τους στέλνει αρνητικά σχόλια απλώς για να διασκεδάσει πειράζοντάς τους. Σε ένα άλλο προσπαθεί να κάνει τον Σέλντον να ξεπεράσει τη ζήλια του για ένα συνάδελφό του που βραβεύεται. Λέει ότι ξέρει πώς είναι να είσαι ζηλόφθων, καθώς ο ίδιος δεν έχει πάρει ποτέ ένα Βραβείο Νόμπελ. Ωστόσο, όπως λέει, δεν πειράζει, του αρκεί που έχει παίξει στη σειρά «The Simpsons» και το ότι έχει εμφανιστεί και στο «Star Trek». Κλείνει λέγοντας ότι θα του άρεσε η ιδέα κάποιος να κατασκευάσει μια τηλεκατευθυνόμενη μινιατούρα του. Το τελευταίο σοκάρει τους ήρωες της σειράς, οι οποίοι είχαν θεωρήσει πως κάτι τέτοιο μπορεί να είναι προσβλητικό. Στο τελευταίο επεισόδιο της σειράς που εμφανίστηκε, συμβουλεύει τον Σέλντον να παντρευτεί την κοπέλα με την οποία είναι ερωτευμένος.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο Χόκινγκ είχε εμφανιστεί σε μια βρετανική διαφήμιση να λέει ότι η ικανότητα του ανθρώπου να μιλάει και να επικοινωνεί ήταν αυτή που τον οδήγησε στα εντυπωσιακά του επιτεύγματα. Ο κιθαρίστας των Pink Floyd Ντέιβιντ Γκίλμορ εμπνεύστηκε από αυτή τη διαφήμιση και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει δείγματα από τη φωνή του Χόκινγκ στο κομμάτι «Keep talking» από τον δίσκο «The Division Bell» (1994). Το νόημα απλό: όλα μπορούν να λυθούν με τη συζήτηση. Ο Χόκινγκ δάνεισε τη φωνή του σε άλλο ένα κομμάτι των Pink Floyd, το «Talkin’ Hawkin’» από το «The Endless River» (2014).
Εκτός από τις μεγάλες δόσεις αυτοσαρκασμού που υπήρχε στις εμφανίσεις του, παράλληλα δεν δίστασε να κάνει σοβαρή κριτική σε πολιτικά, περιβαλλοντολογικά και τεχνολογικά θέματα, όπως οι κίνδυνοι που κρύβει η Τεχνητή Νοημοσύνη, το ενδεχόμενο πυρηνικού ολοκαυτώματος, η διαχείριση του πλούτου σε μια πολύ ανεπτυγμένη, τεχνολογικά, κοινωνία κ.ά. Οι τοποθετήσεις του μπορεί να «στεναχωρούσαν» πολιτικούς ηγέτες, τεχνοκράτες ή υπέρμαχους της επιστημονικής υπεραισιοδοξίας, αλλά ήταν τεκμηριωμένες και ειλικρινείς.
Το σύνολο του ερευνητικού και εκλαϊκευτικού έργου του Χόκινγκ είναι αδύνατο να παρουσιαστεί με λεπτομέρεια. Ομοίως αδύνατο είναι να παρουσιαστούν όλες του οι παρεμβάσεις, δημόσιες τοποθετήσεις και εμφανίσεις του στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η εξωστρέφεια που τον χαρακτήριζε ήταν ενδεικτική του πόσο σημαντικά και επιδραστικά μπορούν να είναι τα επιστημονικά επιτεύγματα όταν ο (άνθρωπος) επιστήμονας αποφασίζει, αντί να κοιτάζει μόνο τα παπούτσια του, να στρέψει το βλέμμα του όχι μόνο προς τα πάνω αλλά και προς τα έξω.
Γιάννης Κοντογιάννης
