"Υπάρχει μια κόκκινη γραμμή που, αν την περάσουμε, τότε γίνεται επικίνδυνη η πολιτισμική πολιτική και αυτή είναι η διαμόρφωση των υποκειμενικοτήτων, δηλαδή να μπούμε μέσα στην ψυχή των ανθρώπων, να κρίνουμε τις προτιμήσεις τους, τις σεξουαλικές και αισθητικές αντιλήψεις τους, τις αντιλήψεις τους για το σώμα, πόσο πειθαρχικοί ή απείθαρχοι είναι, ποιες είναι οι συμπεριφορές τους, οι στάσεις τους. Από εκεί και πέρα, ο απολυταρχισμός μπορεί να κυριαρχήσει" επισήμανε μεταξύ άλλων η υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά κάνοντας τον απολογισμό της ημερίδας "Αρχαιολογία και Πολιτική του Πολιτισμού στην Εποχή της Βαρβαρότητας (1940-1944)" που οργάνωσε το ΥΠΠΟΑ την Παρασκευή στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για να τιμήσει την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου.
Καθόλα ενδιαφέρουσες, οι τοποθετήσεις της ημερίδας φώτισαν το πλαίσιο στο οποίο λειτούργησε η πολιτιστική πολιτική των Γερμανών σε μια χώρα που το αρχαίο παρελθόν της τροφοδότησε το φαντασιακό του ναζιστικού καθεστώτος, ενώ η γεωπολιτική θέση της την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου την καθιστούσε ιδιαιτέρως χρήσιμη για τους κατακτητές. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι ομιλητές επισήμαναν και την προσπάθεια πολιτιστικής συγκρότησης κυρίως στους κόλπους του ΕΑΜικού κινήματος.
Η ημερίδα διερεύνησε πτυχές και όψεις αυτής της πολιτικής που, σύμφωνα με τη Μυρσίνη Ζορμπά, "μας οδηγεί να σκεφτούμε μέσα σε ένα βαθύ πολιτισμικό πεδίο, που επηρεάζει τις σχέσεις και διαμορφώνει υποκείμενα. Υπάρχει μια διαπραγμάτευση υποκειμένων στο βάθος αυτό. Γιατί δεν είναι μόνο η καταστροφή των αρχαιοτήτων, η λογοκρισία, η εκφυλισμένη τέχνη. Σήμερα, αυτό που κυρίως έχουμε καταλάβει είναι η διαμόρφωση της ταυτότητας των ανθρώπων. Δηλαδή πόσο βαθιά πηγαίνουν μέσα στα υποκείμενα όλο αυτό το εσωτερικό περιβάλλον και οι επιταγές του για να αλλάξουν τα ίδια. Γιατί, αν δεν αλλάξουν, αν δεν πειθαρχήσουν, δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτός ο απολυταρχισμός".
Μοχλοί προπαγάνδας
Ιδιαιτέρως διαφωτιστικός, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χάγκεν Φλάισερ συνέκρινε τις πολιτιστικές πολιτικές τις Γερμανίας, της Βρετανίας, της Γαλλίας και άλλων δυνάμεων της εποχής ως μοχλούς προπαγάνδας και διαμόρφωσης ηγεμονίας στην Ελλάδα, που, τουλάχιστον για το γερμανικό καθεστώς, πολλοί αξιωματούχοι του "υποστήριζαν είτε σοβαρά, είτε μισοαστειευόμενοι πως το Ράιχ, μετά την ‘τελική νίκη’ του, δεν θα έπρεπε να αφήσει αφύλαχτη αυτή την υψίστης στρατηγικής σημασίας πύλη προς και από την κεντρική Ευρώπη". Υπό αυτή τη συνθήκη, κατά τον Χ.. Φλάισερ, ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στη Θεσσαλονίκη, που το καθεστώς αναγνώριζε ως "το χερσαίο άκρο των στρατιωτικών γραμμών ισχύος της Γερμανίας", ωστόσο η μεγάλη σεφαραδίτικη κοινότητα έδινε το προβάδισμα στα πολιτιστικά ιδρύματα άλλων δυνάμεων έως ότου τα κλείσουν οι κατακτητές, αλλά και η Κρήτη, περιοχή όπου το καθεστώς εξέταζε τους τρόπους με τους οποίους "οι ντόπιοι θα μπορούσαν να ‘αναγκαστούν’ να μάθουν γερμανικά, έτσι ώστε μαζί με τον λόγο μας να καταλαβαίνουν και τη βούλησή μας". Άλλωστε, κατά τον Χ. Φλάισερ, "η προπαγάνδα των κατακτητών ήταν επιθετικότερη στις περιοχές για τις οποίες προβλεπόταν προσάρτηση μετά τον πόλεμο".
Κι ενώ στη Θεσσαλονίκη τα ποσοστά των μαθητών αυξάνονταν, και για λόγους σκοπιμότητας, αφού η ταυτότητα φοίτησης στη Γερμανική Ακαδημία βοηθούσε κυρίως στα μπλόκα, όχι τόσο όμως όσο ο διευθυντής της, στην Αθήνα οι πολιτιστικοί οργανισμοί της Βρετανίας, της Γαλλίας και άλλων δυνάμεων υπερτερούσαν της Γερμανικής Σχολής που, με διευθυντή της τον αντίστοιχο του Κίλμαγερ της Θεσσαλονίκης Άλφρεντ Ρομέν προέκρινε ότι "ο ελληνικός λαός έπρεπε να κατανοήσει τη 'χαλύβδινη αναγκαιότητα' της 'ιστορικής επανάληψης', έπρεπε δηλαδή χάρη 'στην επιμορφωτική βούληση του γερμανικού λαού και του Φύρερ του' η Ελλάς να αφομοιωθεί σε μια Ευρώπη 'ανοικοδομημένη πνευματικά ηθικά και θρησκευτικά πάνω στα συντρίμμια ενός καταρρέοντος κόσμου'".
Αρπαγή αρχαιοτήτων
Η γ.γ. του ΥΠΠΟΑ Μαρία Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη αναφέρθηκε στην αρπαγή των αρχαιοτήτων στην Κατοχή αλλά και στις προσπάθειες επανάκτησής τους, ενώ η Αλεξάνδρα Κανκελάιτ, επιστημονική συνεργάτιδα στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αθήνας, αναφέρθηκε στους Γερμανούς αρχαιολόγους στη διάρκεια της Κατοχής, λέγοντας ότι το Ινστιτούτο, ο διευθυντής του οποίου ήταν επικεφαλής ναζιστικής οργάνωσης στην Αθήνα, έδρασε επ’ ωφελεία του. Η αρχαιολόγος Νίκη Σακκά επικεντρώθηκε στην Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο Βαλεντίν Σνάιντερ, με σπουδές Ιστορίας και Αρχαιολογίας αλλά και Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, αναφέρθηκε στις «Νοοτροπίες και πρότυπα συμπεριφοράς των Γερμανών στην κατεχόμενη Ελλάδα με βάση την αλληλογραφία τους».
Στην ελεύθερη Ελλάδα
Ο Γιάννης Σκαλιδάκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, αναφέρθηκε ιδιαίτερα στην προσπάθεια συγκρότησης μιας νέας εξουσίας στην επικράτεια της ελεύθερης Ελλάδας στην οποία δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στον λαϊκό πολιτισμό. Η μουσικός Έλλη Παπαγρηγορίου αναφέρθηκε στους "θεσμούς της υψηλής κουλτούρας και την άσκηση πολιτισμικής πολιτικής", υπογραμμίζοντας ότι η ΚΟΑ κρατικοποιήθηκε επί Κατοχής και ότι στο Βερολίνο η Φιλαρμονική είχε μια δημοκρατική παράδοση στην αρχική της συγκρότηση. Αναφέρθηκε επίσης στον ρόλο του αντιστασιακού συνθέτη Αλέκου Ξένου στην κατεχόμενη Ελλάδα.
ΠΌΛΥ ΚΡΗΜΝΙΏΤΗ
