του Φίλιππου Φιλίππου*
Στις σημερινές γερμανικές εκλογές αναμετρώνται δύο υποψήφιοι, οι οποίοι δεν έχουν ουσιώδεις διαφορές, αφού εδώ και χρόνια συνεργάζονται σε κυβερνητικό επίπεδο: η Άνγκελα Μέρκελ, υποψήφια των Χριστιανοδημοκρατών, και ο Μάρτιν Σουλτς, υποψήφιος των Σοσιαλδημοκρατών. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στη γειτονική Γαλλία, στη Γερμανία δεν παρατηρείται καμιά διαίρεση της κοινωνίας. Εξάλλου εκεί τα προβλήματα είναι λιγότερα. Ο Σουλτς έχει επικεντρώσει την εκστρατεία του γύρω από τις αυξήσεις φόρων για τους πλούσιους, καθώς και την κοινωνική δικαιοσύνη. Η Μέρκελ έχει δώσει έμφαση στην ασφάλεια, τη δημόσια τάξη και στον έλεγχο της μετανάστευσης. Κι ενώ στη Γαλλία οι σημαντικότεροι αστυνομικοί συγγραφείς (κυρίως οι Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ, Ζαν-Κλοντ Ιζό, Μορίς Ατιά) έχουν προσπαθήσει να αποτυπώσουν τις εκάστοτε διαιρέσεις στην πατρίδα τους από τον πόλεμο της Αλγερίας έως τον Μάη του ’68, και μετά, στην εξάπλωση του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου, οι ομότεχνοί τους στη Γερμανία ασχολούνται με διαφορετικά θέματα.
Βεβαίως, εκεί η αστυνομική λογοτεχνία δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη όσο στη Γαλλία και ελάχιστοι Γερμανοί συγγραφείς τού είδους μεταφράζονται στο εξωτερικό. Από τους γνωστούς στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, τρεις είναι εκείνοι που θίγουν διαχρονικά και επίκαιρα ζητήματα της γερμανικής κοινωνίας ώστε να κεντρίσουν το ενδιαφέρον μας. Τα ζητήματα αυτά είναι κατά σειρά οι ενοχές για το ναζιστικό παρελθόν των Γερμανών, η στάση τους έναντι των ξένων μεταναστών και η αυταρχικότητα του γερμανικού κράτους προς τους πολίτες ή τις ομάδες που δρουν εναντίον του. Μπορούμε να πούμε πως ένας από εκείνους που έβαλαν, ούτως ειπείν, τις βάσεις του σημερινού αστυνομικού γερμανικού μυθιστορήματος είναι ο Χάινριχ Μπελ (1917-1985), που τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1972, ο οποίος δημοσίευσε το 1974 το (μη αστυνομικό, αλλά με παρεμφερή πλοκή) “Η χαμένη τιμή της Κατερίνας Μπλουμ”, όπου η ηρωίδα δολοφονεί τον διεφθαρμένο δημοσιογράφο που την ενέπλεξε με τη δράση κάποιου κατηγορούμενου για τρομοκρατία.
Ένας σημαντικός συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων είναι ο Μπέρνχαρντ Σλινκ (1944). Στο μυθιστόρημά του “Διαβάζοντας στη Χάννα” (Κριτική, 1998), αφηγείται την ερωτική σχέση ενός νεαρού, του δεκαπεντάχρονου Μίχαελ, με την τριανταεξάχρονη αναλφάβητη Χάννα, η οποία κάποια μέρα εξαφανίζεται από τη ζωή του. Χρόνια αργότερα, φοιτητής της Νομικής, τη βλέπει στην αίθουσα του δικαστηρίου να κατηγορείται ως εγκληματίας πολέμου επειδή ήταν δεσμοφύλακας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο νεαρός νομικός κλονίζεται. Το παρελθόν τού έρωτά του μα κι εκείνο της χώρας, το ναζιστικό, ξαναζωντανεύει. Ο Σλινκ επιχειρεί να μιλήσει για της συλλογική ανοχή στα εγκλήματα του ναζισμού, αλλά και την ενοχή που ακολουθεί. Στο μυθιστόρημα “Απόδοση δικαιοσύνης” (Κριτική, 1998) που έγραψε μαζί με τον Βάλτερ Ποπ, ο Σλινκ βάζει έναν ιδιωτικό ντετέκτιβ, τον Ζελμπ, να ανακαλύψει τον χάκερ που αναστατώνει το δίκτυο υπολογιστών μιας μεγάλης βιομηχανίας. Ερευνώντας την υπόθεση, ο Ζελμπ έρχεται αντιμέτωπος με το παρελθόν του, καθώς ήταν εισαγγελέας στην υπηρεσία των ναζί. Κι εδώ ο Σλινκ ξύνει τις πληγές της μεταπολεμικής Γερμανίας και ταυτόχρονα αποκαλύπτει την αθέατη πλευρά του γερμανικού οικονομικού θαύματος. Στο (μη αστυνομικό) μυθιστόρημα “Το σαββατοκύριακο” (Κριτική, 2009) ο Σλινκ αφηγείται την ιστορία τού Γιοργκ, μέλους της ομάδας Μπάαντερ-Μάινχοφ, ο οποίος αποφυλακίζεται έπειτα από είκοσι χρόνια κράτησης. Για να γιορτάσουν το γεγονός, αυτός και οι φίλοι του συγκεντρώνονται σε ένα σπίτι στην εξοχή, όπου βγαίνουν στην επιφάνεια οι διαψεύσεις, οι υποψίες, οι μπηχτές για προδοσίες, οι ενοχές για τις δολοφονίες αθώων ανθρώπων, η απογοήτευση για τους αδικαίωτους αγώνες.
Ο Γιάκομπ Αρζούνι (1964-2013) εμφανίστηκε το 1985 με το μυθιστόρημα “Ηappy birthday, Τούρκε!” (Καστανιώτης, 2008), όπου πρωταγωνιστεί ο Κεμάλ Καγιανκάγια, γιος του Ταρίκ και της Ουλκού από την Άγκυρα. Σε αυτό, ένας Τούρκος μετανάστης, o Αχμέτ, βρίσκεται μαχαιρωμένος. Η αστυνομία δεν νοιάζεται πολύ για την εξιχνίαση του εγκλήματος, οπότε ο Κεμάλ αναλαμβάνει δράση. Κατά την έρευνά του, συναντάει εμπόρους ναρκωτικών, διεφθαρμένους αστυνομικούς, φτωχούς μετανάστες, αλκοολικούς Γερμανούς, ναρκομανείς, ζητιάνους, νταβατζήδες, «ρουφιάνους» της τουρκικής πρεσβείας. Στο “Κισμέτ” (Καστανιώτης, 2004) ο Κεμάλ αναζητεί την ταυτότητα δύο θυμάτων δολοφονίας στη Φρανκφούρτη και συναντά μια μυστηριώδη γυναίκα. Εδώ, ο Αρζούνι μιλάει με το ιδιότυπο χιούμορ του για το οργανωμένο έγκλημα στη Γερμανία, την ανοησία των εθνικισμών, τη στάση της Ευρώπης στον εμφύλιο πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, την έννοια της πατρίδας. Στα βιβλία του, γενικά, αναφέρεται στις δυσκολίες των Τούρκων στη Γερμανία, αλλά και στην αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη της τουρκικής οικογένειας και διασκεδάζει τους αναγνώστες με τον ήρωά του, ένα κακέκτυπο του Φίλιπ Μάρλοου.
Ο Βόλφγκανγκ Σορλάου (1951) στο μυθιστόρημα “Η συνωμοσία του Μονάχου” (Angelus Νovus, 2017) βάζει τον ιδιωτικό ντετέκτιβ Ντένγκλερ να ερευνά -ύστερα από τριάντα χρόνια- την πολύνεκρη βομβιστική επίθεση που έγινε στο Μόναχο στη Γιορτή της Μπίρας στις 26 Σεπτεμβρίου 1980. Η έκρηξη της βόμβας ήταν η μεγαλύτερη τρομοκρατική ενέργεια στην Ιστορία της Δυτικής Γερμανίας, κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους 13 άνθρωποι και τραυματίστηκαν 200. Ο δράστης ήταν ένας «τρελός» χωρίς διασυνδέσεις ή υπήρξε τυφλό όργανο συνωμοτών; Μήπως στην υπόθεση αναμείχθηκαν κρατικές υπηρεσίες της Δυτικής Γερμανίας και αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ; Ο Ντένγκλερ όμως έχει απέναντί του τις μυστικές υπηρεσίες της σημερινής Γερμανίας, που βάζουν εμπόδια στις έρευνές του. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι στον χώρο της τρομοκρατίας υψώνονται ποικίλοι ίσκιοι και διασταυρώνονται διάφορα σκοτεινά συμφέροντα.
Η γερμανική αστυνομική λογοτεχνία είναι κοινωνική και πολιτική, όπως η αποκαλούμενη «μεσογειακή αστυνομική λογοτεχνία» που καλλιεργείται στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Τουρκία. Οι σημαντικοί συγγραφείς της δεν έχουν γράψει ιστορίες μυστηρίου που θυμίζουν σταυρόλεξα και σπαζοκεφαλιές. Προσπαθούν να μιλήσουν για τη γερμανική κοινωνία, αντλούν τα θέματά τους από την Ιστορία και σχολιάζουν τη σύγχρονη πολιτική ζωή παίρνοντας θέση κατά του ναζισμού, του ρατσισμού και της αυταρχικότητας του κράτους.
* O Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα “Η γυναίκα ως έργο τέχνης” (Κλειδάριθμος, 2015)
