Του Αδάμ Γιαννίκου
Το βίντεο ξεκινά συνήθως με μια νεαρή γυναίκα που μιλά σχεδόν ψιθυριστά σε ένα μικρόφωνο. Ο περιβάλλων χώρος είναι τόσο συνηθισμένος που δεν προκαλεί καμία αίσθηση. Το μοναδικό ερέθισμα των αισθήσεων προέρχεται από τους ήχους. Το πρόσωπο που βρίσκεται μέσα στην οθόνη, εκτός του να μιλά πολύ σιγά, στα όρια της υπνηλίας, προκαλεί διάφορους μικρούς απαλούς ήχους, αγγίζοντας συνήθως μικροαντικείμενα. Το ρεπερτόριο των ήχων αυτών είναι μεγάλο: τσαλάκωμα χαρτιών, βούρτσισμα μαλλιών, χτύπημα νυχιών, πλατάγισμα χειλιών, γράψιμο με μολύβι, αργή πληκτρολόγηση, αργό φύσημα και ό,τι άλλο σε αυτόν τον κόσμο μπορεί -πάντα με απαλές, ήρεμες κινήσεις να δημιουργήσει έναν μικρό αλλά διακριτό ήχο.
Η διαδικτυακή ιεροτελεστία περιλαμβάνει συνήθως και αφήγηση, μιας και το πρόσωπο που αναλαμβάνει να αποκαλύψει στον θεατή τους μαγικούς αυτούς μικροήχους ταυτόχρονα μιλά αργά, σιγά και σταθερά, αρθρώνοντας εύκολες και εύληπτες προτάσεις, που σχεδόν πάντα περιέχουν λέξεις-κλειδιά όπως χαλάρωση και ηρεμία, συνήθως στην προστακτική τους μορφή. Και, φυσικά, περιλαμβάνει αντίστοιχες κινήσεις των χεριών και του σώματος που συμπαρασύρουν ό,τι έχει απομείνει από τον συγκεντρωμένο κι εστιασμένο νου. Εδώ κανείς θα πρέπει να παρατηρήσει ότι τα περισσότερα βίντεο είναι με τέτοιο τρόπο τραβηγμένα, ώστε ο θεατής τους να νομίζει ότι βρίσκεται πραγματικά μια ανάσα απ’ αυτόν που του μιλάει. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι κινήσεις των χεριών που δημιουργούν ήχους γίνονται πάνω στην κάμερα, δίνοντας την αίσθηση ότι σε αγγίζουν ή ότι το κεφάλι που χαϊδεύουν είναι το δικό σου.
Η αίσθηση που προκαλείται από το να παρακολουθείς αυτήν την ιδιότυπη ιεροτελεστία, όπου ένας άγνωστος γητευτής -χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά- σού ζητά να χαλαρώσεις και να ηρεμήσεις, είναι αναγνωρίσιμη με τα αρχικά ASMR, δηλαδή Autonomous Sensory Medirian Response. Έλκοντας την ορολογία από το λεξιλόγιο διάφορων παραϊατρικών θεραπειών, η Αυτόνομη Αισθητήρια Μεσημβρινή Απόκριση είναι ένας επιστημονικοφανής όρος, ο οποίος καλείται να περιγράψει την αίσθηση ευφορίας που κυριεύει όσους ακούν αυτή την αλληλουχία ήχων. Ίσως να ήταν άλλη μια τάση στον κόσμο των λεγόμενων εναλλακτικών θεραπειών, αν δεν ήταν σήμερα μια απ’ τις κυρίαρχες τάσεις στο Youtube, ορίζοντας μια ολοένα και αυξανόμενη κοινότητα πιστών θεατών/ακολούθων. Στο ιδιόλεκτο του ASMR, ο αφηγητής των ήχων είναι ένας ASMRtist κατά το Artist/Καλλιτέχνης. Αυτό δε που κάνει με την ιδιότυπη οπτικοακουστική του τέχνη είναι να «πυροδοτεί» την ευφορία που εκδηλώνεται ως μυρμήγκιασμα ή αυτό που άλλοι έχουν προτείνει ως «εγκεφαλικό πορνό», υποδεικνύοντας κάποιου είδους οργασμική διέγερση. Οι θεάσεις των βίντεο γράφουν εξαψήφια νούμερα και ήδη γίνεται λόγος για το φαινόμενο της εποχής μας.
Οι αναλύσεις δίνουν και παίρνουν, παρά τη διαπίστωση ότι οι ψίθυροι δείχνουν να ξεκίνησαν μια δεκαετία πριν, συμπίπτοντας χρονικά με την απαρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ήταν δέκα χρόνια πριν όταν η Τζένιφερ Άλεν από την πολιτεία της Νέας Υόρκης, διευθύντρια δοκιμών σε εταιρεία κυβερνοασφάλειας, συμμετείχε την πρώτη μεγάλη διαδικτυακή συζήτηση στον ιστότοπο steadyhealth.com. Η Άλεν ήταν εκείνη που πρότεινε τον όρο ASMR, πρωτοστατώντας στο χτίσιμο μιας πολυπληθούς κοινότητας ανθρώπων. Αργότερα θα πει πως θεώρησε ότι ένας όρος που μοιάζει ιατρικός θα τύγχανε ευρύτερης αποδοχής. Ταυτόχρονα, πολλοί μέσα στην κοινότητα υποστήριξαν ότι το πολύτιμο γι’ αυτούς συναίσθημα δεν πρέπει να ταυτίζεται με οτιδήποτε εννοούμενο ως σεξουαλική διέγερση.
Παρά την εξάπλωση του φαινομένου, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν επαρκείς κλινικές έρευνες που να αποδεικνύουν τη νευροβιολογική βάση της προκαλούμενης ευφορίας. Οι δε περισσότερες καταγραφές παραμένουν ανεκδοτολογικές. Κάποιοι προτιμούν να εστιάζουν στην πολιτισμική διάσταση του φαινομένου, προτείνοντας ερμηνείες στο επίπεδο του λόγου και της επικοινωνίας, αναζητώντας πειστήρια σε λογοτεχνικά έργα και μαρτυρίες άλλων εποχών, ενώ αρκετοί καταφεύγουν στη ψυχολογία, κάνοντας λόγο για παβλοφικές αντιδράσεις ενός κόσμου που είναι στερημένος ουσιαστικά από την ανθρώπινη επαφή κι αναζητά απεγνωσμένα ασφάλεια και συναισθηματική πλήρωση. Η πιο ενδιαφέρουσα, ίσως, στιγμή των ερμηνειών είναι η επίκληση ανάλογων εμπειριών από κάποιο ξεχασμένο παρελθόν. Σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το reddit, άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη καταθέτουν τις ιστορίες τους: απ’ όταν ήταν μικρά παιδιά και οι γονείς τους τούς χάιδευαν τα μαλλιά στο νανούρισμα, απ’ όταν έφηβοι υπνωτίζονταν στα λόγια ενός καθηγητή, απ’ όταν νεαροί εξιτάρονταν στο άκουσμα μιας φωνής στο τηλέφωνο.
Φαντάζει ειρωνικό η αναζήτηση της ηρεμίας και οικειότητας να γίνεται μέσω μιας οθόνης στο ίντερνετ. Έχουν περάσει τριάντα χρόνια από τον Κύκλο των Χαμένων Ποιητών, όπου ο καθηγητής Τζον Κίτινγκ συστήνει μια άτυπη μυστική λέσχη, ενθαρρύνοντας τους μαθητές τους να βρούνε τη δική τους φωνή και να πάνε κόντρα στο σύστημα. Σφυρίζει, ανεβαίνει στα θρανία, φώναζε. Και μόνο μια στιγμή τους ψιθυρίζει: για να τους πει να αδράξουν τη μέρα, να κάνουν μια εξαιρετική ζωή. Τον ακούτε;
