Του Φώτη Νεκτάριου Σαγώνα
Η συντηρητική θεώρηση του κόσμου, με την οποία τον αναγνωρίζουμε ως «Πραγματικότητα», προκύπτει ως φυσιολογική αμυντική στάση της συνείδησής μας απέναντι στον τρόμο για το άγνωστο που αισθανόμαστε να απειλεί διαρκώς την καθημερινή μας ασφάλεια!
Παρ’ όλο που ο κόσμος μας μεταβάλλεται συνεχώς, αγωνιζόμαστε για να σταθεροποιούμε ασφαλή καταφύγια μέσα από φιλικές σχέσεις, οικογένειες, σπίτια, προσωπικούς χώρους, πολιτικές ιδεολογίες, ως αυτόνομες φούσκες ατομικής και συλλογικής πραγματικότητας, απέναντι από έναν απειλητικό κόσμο. Και όταν αυτές οι ατομικές σταθερές μας καταρρέουν (θάνατος οικείου, απώλεια εργασίας, χωρισμός κ.ά.), ορμάμε να καλύψουμε το κενό με άλλες, αν όχι ίδιες, τουλάχιστον σε ικανοποιητικό βαθμό μικρές, νέες «πραγματικότητες».
Ο προσωπικός χώρος (υλικός, ψυχολογικός και πνευματικός) που αναπτύσσουμε γύρω από τη συνείδησή μας συχνά λειτουργεί και ως άρνηση της ευρύτερης πραγματικότητας, αυτής που αφορά τον τρόπο που έχουν διαμορφωθεί οι κοινωνίες μας και καθορίζουν τις ζωές μας.
Οι περισσότεροι αποδέχονται αυτή την πραγματικότητα: το οικονομικό περιβάλλον, τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, τη διαφθορά και την ανομία σε όλα τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά επίπεδα, ως μια ισχυρή και μόνιμη συνθήκη. Δηλαδή πως όσα βιώνουμε είναι σταθερά και αμετάβλητα, όπως είναι και οι φυσικοί νόμοι, και πως δεν έχει νόημα να προσπαθείς να αλλάξεις την πραγματικότητα, καθώς αυτή επιβάλλεται και κυριαρχεί, ούτως ή άλλως.
Μια ψευδαίσθηση και άρνηση της πραγματικότητας πως αυτό που θεωρούμε ως «σταθερή πραγματικότητα» είναι ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον που παραμένει σε συνοχή μόνο -και κυρίως- εξ αιτίας των προσπαθειών συγκεκριμένων ανθρώπων και ομάδων που θεωρούν πως έχουν την εξουσία να το ελέγχουν. Κυρίως, προς το ιδιοτελές συμφέρον τους και τα συμφέροντα των κατεστημένων που υπηρετούν.
Και ενώ για τη διαμόρφωση του φυσικού περιβάλλοντος απαιτείται χρήση τεχνολογίας και αρκετές ώρες, ημέρες και χρόνια εργασίας (με ανάλογους πόρους) για να μεταβληθεί ο υλικός κόσμος, για την αλλαγή του κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος απαιτούνται χρήση της πολιτικής και ο κρίσιμος αριθμός ατόμων (συνήθως μειοψηφιών) που συμφωνούν να επέμβουν στο περιβάλλον τους και να μεταβάλουν τις συνθήκες που τους αφορούν.
Η πολιτική ιστορία της ανθρωπότητας έχει δείξει πως μπορεί αυτό να είναι δύσκολο, αλλά και πως η ανατροπή ενός παλιότερου κατεστημένου μπορεί να προκύψει μέσα σε ελάχιστες ημέρες! Και ακριβώς λόγω του ευμετάβλητου ή του ασταθούς της πολιτικής πραγματικότητας οι μειονότητες που ασκούν επιφανειακά και παρασκηνιακά εξουσία αναγκάζονται να αναλώνουν συνεχώς πόρους και να στρέφουν όλα τα μέσα που μπορεί να επηρεάζουν συνειδήσεις σε έναν αδιάκοπο, καθημερινό αγώνα, να πείσουν και συντηρήσουν την ψευδαίσθηση πως η δική τους πραγματικότητα είναι και η «πραγματική».
Οι άνθρωποι κατά πλειονότητα αναγνωρίζουν το περιβάλλον τους ως προβληματικό, στρεβλό και άδικο, αλλά υποτάσσονται σε αυτό θεωρώντας τους εαυτούς τους ανίκανους να αλλάξουν την πραγματικότητά τους. Σε πρώτο βαθμό απειλούνται τα ατομικά τους συμφέροντα, ο μικρόκοσμός τους, από ριζοσπαστικές πολιτικές πρωτοβουλίες.
Σε μια προσπάθεια ή έναν αγώνα για ανατροπή ενός κατεστημένου μπορεί να κινδυνεύουν οι μικρές πραγματικότητές τους, οι ασφαλείς θύλακοι που έχουν με κόπο δημιουργήσει, και αυτό τα κατεστημένα εξουσίας όχι απλά το εκμεταλλεύονται, αλλά στρέφουν και τις προσπάθειές τους στο να δημιουργούν συνεχώς αισθήματα φόβου και ανασφάλειας, ώστε να αναγκάζουν τους πολίτες σε εσωστρεφείς δράσεις και σε ένα μόνιμο αίσθημα απειλής της σταθερότητας που νομίζουν ότι κατέχουν.
Η αλήθεια είναι πως για όλους τα πάντα είναι σχετικά και ασταθή. Όσο «ατελείς» και περιορισμένες είναι οι ατομικές και οι συλλογικές πραγματικότητες, τόσο πιο επιρρεπείς είναι στην εντροπία και στη λήθη. Και ακριβώς απέναντί τους, στην ανθρώπινη συνείδηση, στέκονται οι ιδεατές πραγματικότητες, αυτές που δομούνται με ολοκληρωμένες ιδέες και αντλούν ισχύ μέσα από έννοιες που προσεγγίζουν την τελειότητα, έτσι όπως ο ανθρώπινος νους συλλαμβάνει. Αυτές που παραμένουν ανολοκλήρωτες και ασκούν μόνιμη εσωτερική πίεση στις συνειδήσεις μας, μέχρι να λάβουν χώρο και υπόσταση στις κοινωνίες όπου ζούμε.
Ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη, αγάπη, αλληλεγγύη, τιμιότητα απαιτούν πρώτα τη διαρκή ανατροπή των μικρών δικών μας κατεστημένων, την υπέρβαση των ασφαλών ψευδαισθήσεών μας, ώστε να λάβουν μια εξωστρεφή ροπή ικανή να επηρεάσει τη συλλογική πραγματικότητά μας.
Όσο -και στον βαθμό που- αυτό επιτυγχάνεται ατομικά και συλλογικά, τόσο καθιερώνεται ως μόνιμη και ισχυρή συνθήκη στις κοινωνίες μας επιβάλλοντας την αλλαγή της πραγματικότητας.
Οι έννοιες των αρχών που θα πρέπει να ορίζουν τις κοινωνίες μας είναι απόλυτες, σε συντριπτικό βαθμό των ατομικών μας συμφερόντων, εάν ορίζονται μέσω της ιδιοτελούς και αποσπασματικής θεώρησής τους.
Η ανάγκη και ο ψυχικός πόνος που προκύπτουν από την πνευματική διάσταση αυτού που θα έπρεπε με αυτό που επιβάλλεται είναι και η βασική κινητήρια δύναμη που ωθεί μια χούφτα ανθρώπους να υπερβαίνουν το ατομικό τους συμφέρον και φτάνοντας σε ενέργειες αυτοθυσίας να παλεύουν για το όραμα ενός καλύτερου, τέλειου κόσμου.
Το κατά πόσο το χάσιμο των ατομικών, και προσωρινά ασφαλών, θυλάκων πραγματικότητας είναι απώλεια ή ολοκλήρωση και το πόσο ανθρώπινες επιλογές ημερών ή και ωρών μπορούν να αναδομήσουν, να γκρεμίσουν και να δημιουργήσουν πραγματικότητες μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο μέσα από την ανθρώπινη ιστορία.
Η ουσία δεν είναι στον θαυμασμό, την αγιοποίηση ή ηρωοποίηση απλών, καθημερινών ανθρώπων που οι επιλογές τους άλλαξαν ριζικά την ανθρώπινη ιστορία, αλλά στην έλλειψη κατανόησης, το κατά πόσο ο κάθε άνθρωπος μπορεί να γίνεται καταλύτης θαυμαστών ανατροπών.
Το εάν οι αρχετυπικές ιδέες που παραμένουν αμετάβλητες στις συνειδήσεις μας μέσα στο πέρασμα των αιώνων, σαν να είναι μαθηματικά θεωρήματα που περιγράφουν έναν καλύτερο κόσμο, αναλογούν σε τέλειες πραγματικότητες, γι’ αυτό μόνο εικασίες, σε σχεδόν θρησκευτικό επίπεδο, μπορεί να κάνουμε.
Αν όμως ο μηχανισμός αλλαγής της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας εδράζει στη συνείδηση και στις ατομικές επιλογές μας, ξεδιπλώνεται ένα θαυμαστό ταξίδι αυτογνωσίας και δημιουργικής πρόκλησης τόσο για εμάς, όσο και για τις επόμενες γενιές που, ίσως, μας ακολουθήσουν.
Μπορεί το μέλλον να είναι ήδη ζωγραφισμένο με τέλειες αρμονίες και το σκοτάδι, ο πόνος και ο φόβος να είναι απλά ανοιγοκλείσματα των βλεφάρων της ψυχής μας.
* Συγγραφέας
