Του Νίκου Χατζηνικολάου
Η εκλογική επιτυχία του κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) στις τελευταίες γερμανικές εκλογές και η είσοδός του στη Βουλή προκάλεσε έναν κάποιο πανικό. Δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι έχει πια, de facto, διαμορφωθεί πανευρωπαϊκά το νέο φασιστικό μέτωπο, ξεχνώντας την καθοριστική ανομοιογένεια των κομμάτων της Άκρας Δεξιάς, την οποία η ξενοφοβία και η αντίθεση προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, που μοιράζονται, δεν αρκούν για να αμβλύνουν.
Το AfD, που ιδρύθηκε μόλις το 2013, αποτελεί ένα ιδιόμορφο (να τολμήσω να γράψω ευκαιριακό;) κράμα, όπου κυριαρχούν ακροδεξιές και φιλοναζιστικές θέσεις.
Είναι γνωστό ότι οι Χριστιανοδημοκράτες (CDU), ακόμα και οι Χριστιανοκοινωνιστές (CSU) δεν εκπροσωπούν τον χώρο της γερμανικής Άκρας Δεξιάς στο Κοινοβούλιο.
Τα περισσότερα θέματα που θέτει η ηγεσία τού AfD τα έθιγε η γερμανική φασίζουσα ή φασιστική Άκρα Δεξιά εδώ και δεκαετίες. Το Γερμανικό Εθνικοδημοκρατικό Κόμμα (NPD), που ιδρύθηκε το 1964, είναι αντισημιτικών πεποιθήσεων, γενικότερα ξενοφοβικό και κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η “Γερμανική Εθνική Εφημερίδα” (“Deutsche National Zeitung”), συνέχεια της “Εφημερίδας των Γερμανών Στρατιωτών” (“Deutsche Soldatenzeitung”) αυτά τα ιδανικά προπαγανδίζει.
Στο επίπεδο των ψηφοφόρων όμως, οι υποστηρικτές των απόψεων αυτών συνενώθηκαν με τους οπαδούς άλλων συντηρητικών κινημάτων, με αποτέλεσμα να καταφέρουν στις εκλογές που έγιναν πριν από λίγες ημέρες να αναδειχθούν σε τρίτο κόμμα, με ποσοστό 12,6% των ψήφων. Το έναυσμα έδωσαν οι μεγάλες ροές από τη Μέση Ανατολή και η συναινετική στάση του CDU και της καγκελαρίου Μέρκελ προσωπικά, που δέχτηκε την εγκατάσταση ενός εκατομμυρίου προσφύγων στο σύνολο της χώρας. Οι διαμαρτυρίες ενάντια στην «ισλαμοποίηση της Γερμανίας», με πρωτοβουλία αρχικά της Pegida, ριζοσπαστικοποίησαν ευρύτερες μάζες συντηρητικών πολιτών που ενώθηκαν με τις υπάρχουσες ναζιστικές και φιλοναζιστικές κινήσεις και ρεύματα.
“Συλλογική ενοχή”
Είναι γνωστό ότι η πληγωμένη εθνική συνείδηση, η ήττα, η ταπείνωση μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία εθνικιστικών εξάρσεων και συμπεριφορών. Αυτό έγινε στη Γερμανία μετά το 1918, αυτό έγινε και μετά το 1945. Η μία συνιστώσα του AfD αποτελείται από πολίτες που αντιδρούν δημόσια στην ενοχοποίησή τους. Η πολιτική των νικητών απέναντι στο ηττημένο Γ' Ράιχ και στον γερμανικό λαό στα χρόνια 1945-1949, πριν δηλαδή από την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, στηρίχτηκε στην προσπάθεια «αποναζιστικοποίησης» (entnazifizierung) του κρατικού μηχανισμού και «επανεκπαίδευσης» (umerziehung) του γερμανικού λαού, με στόχο να πιστέψει στον κοινοβουλευτισμό και να αναγνωρίσει τα εγκλήματα του Γ' Ράιχ. Η πολιτική αυτή υλοποιήθηκε στη βάση της θεωρίας της «Συλλογικής ενοχής» (Kollektivschuld). Η επιμονή των συμμάχων ήταν μεγάλη μέχρι τις απαρχές του Ψυχρού Πολέμου, οπότε ανακάλυψαν ότι το σοβιετικό καθεστώς και η κομμουνιστική ιδεολογία ήταν μεγαλύτεροι εχθροί από τον ναζισμό.
Η θεωρία της «Συλλογικής Ενοχής» άφησε τα χνάρια της στο σύνολο της γερμανικής κοινωνίας αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Μέχρι σήμερα. Υπάρχουν άνθρωποι που παρομοίασαν την Documenta 14 στην Αθήνα με την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στην Ελλάδα, στηριγμένοι στην πεποίθηση ότι οι σημερινοί πολίτες της Γερμανίας, όποιας ηλικίας κι αν είναι, ό,τι κι αν κάνουν, ό,τι κι αν πιστεύουν, φέρουν τον ναζισμό στο DNA τους. Η στάση αυτή, ευρύτατα διαδεδομένη στο σύνολο της Ευρώπης που υπέφερε από τη γερμανική κατοχή, είναι ένας «ρατσισμός» από την ανάποδη, που έχει σπρώξει πολλούς Γερμανούς πολίτες προς την Άκρα Δεξιά και πρόσφατα προς το AfD.
Η αντιφασιστική Γερμανία
Η συλλογική ενοχοποίηση των Γερμανών δεν σταματάει μπροστά σε τίποτα. Και όμως. Πώς μπορούμε να ξεχάσουμε τη στάση που κράτησε ένα, μικρό έστω, τμήμα του πληθυσμού, κατά την περίοδο του Γ' Ράιχ; Τους Γερμανούς αντιφασίστες που πέθαναν στα στρατόπεδα και στη φυλακή; Τους κομμουνιστές που, δίπλα στους στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού, με τις ντουντούκες στο χέρι, φώναζαν προς τους στρατιώτες της Βέρμαχτ ότι η στράτευσή τους κάτω από τη χιτλερική σημαία οδηγούσε τη Γερμανία στον όλεθρο; Τους συντηρητικούς αριστοκράτες, αντίπαλους του χιτλερισμού, που έφτασαν στην απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ τον Ιούλιο του 1944; Τους απλούς στρατιώτες που προσχώρησαν, στη Γιουγκοσλαβία, στην Ελλάδα και αλλού, στις γραμμές του τοπικού αντάρτικου; Οι αριθμοί είναι σίγουρα μικροί. Οι Γερμανοί, στη συντριπτική τους πλειονότητα, ακολούθησαν με ενθουσιασμό τον Χίτλερ. Ολόψυχα, μέχρι το Στάλινγκραντ. Με πείσμα, μέχρι το τέλος. Αλλά αυτή, η άλλη, η αντιφασιστική Γερμανία υπήρξε επίσης.
Η δεύτερη συνιστώσα των ψηφοφόρων του AfD αποτελείται από πολίτες που αντιδρούν στην εγκατάσταση στη χώρα τους προσφύγων από τη Μέση Ανατολή. Η άφιξη, κατά χιλιάδες, φτωχών, ταλαιπωρημένων ανθρώπων που ξέφυγαν από τους πολέμους στην πατρίδα τους, μουσουλμάνοι οι περισσότεροι, μελαμψοί, που μιλούν άγνωστες γλώσσες και διαλέκτους, είναι δύσκολο να μην ανησυχήσει τους ανθρώπους στις μικρές πόλεις όπου η κεντρική εξουσία θέλει να τους εγκαταστήσει, έστω και προσωρινά. Οι άνθρωποι ξεχνάνε ακόμη και τον ξεριζωμό που έζησαν στους «δικούς» τους πολέμους. Ποιος μπορεί να τους προσάψει κάτι γι' αυτό; Η εγκατάσταση, η σχετική αφομοίωση, θέλει χρόνια για να πάρει σάρκα και οστά. Με την αναπόφευκτη σκλήρυνση της πολιτικής Μέρκελ στο προσφυγικό/μεταναστευτικό, πολλοί οπαδοί του AfD θα μετακινηθούν προς την κλασική κοινοβουλευτική Δεξιά, ενώ άλλοι θα απορροφηθούν από τον σκληρό πυρήνα της ηγετικής ομάδας του κόμματος χάρη στις ναζιστικές θεωρίες περί «φυλετικής καθαρότητας».
Η ώρα της ρεβάνς;
Η τρίτη συνιστώσα του AfD αποτελεί λιγότερο παροδικό φαινόμενο. Ένα μέρος της ηγεσίας του κόμματος ταυτίζεται με τον ναζισμό. Ο Αλεξάντερ Γκάουλαντ, στις σιβυλλικές δηλώσεις που έκανε αμέσως μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος των εκλογών, είπε δύο βασικά πράγματα. Το ένα ήταν ότι η Γερμανία πρέπει να είναι υπερήφανη για τους στρατιώτες της που συμμετείχαν στους δύο μεγάλους πολέμους. Αυτή η δήλωση είναι μεν κατανοητή, αλλά δεν παύει να είναι προκλητική. Σίγουρα, κάθε Γερμανός στρατιώτης που πολεμούσε στο μέτωπο δεν ήταν εγκληματίας πολέμου. Πολεμούσε για την πατρίδα του, τουλάχιστον έτσι πίστευε. Η γενίκευση όμως; Πόσοι στρατιώτες δεν έδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο, δεν συμμετείχαν σε μαζικές εκτελέσεις αθώων, δεν επόπτευαν τα βασανιστήρια πατριωτών που αγωνίζονταν για την απελευθέρωση της πατρίδας τους; Το επιχείρημα «μα ήταν πόλεμος» δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δικαιώσει τη βία που ασκούνταν πάνω σε έναν αιχμάλωτο λαό. Ένας κατακτητικός πόλεμος, εξ ορισμού, δεν έχει το δίκιο με το μέρος του. Η δεύτερη δήλωση είναι εξίσου ανησυχητική: «Θα πάρουμε πίσω τη χώρα μας». Τι σημαίνει αυτό άραγε; “Θα αποσυρθούμε από τις συμφωνίες όπου οι νικητές μάς εγκλώβισαν όλα αυτά τα χρόνια, είτε αυτές λέγονται Ευρωπαϊκή Ένωση είτε Ευρωζώνη”; Με ποιες προοπτικές; Με ποιους συμμάχους; Η φράση μοιάζει να εμπεριέχει το ενδεχόμενο της διεκδίκησης της επιστροφής εδαφών. Οι υποθέσεις που μπορεί να κάνει κανείς είναι πολλές. Το δεδομένο όμως είναι ένα: ότι οι οπαδοί της ναζιστικής ιδεολογίας δεν φαίνεται να αυξήθηκαν αισθητά τα τελευταία χρόνια στη Γερμανία. Σε μια ξεχωριστή συγκυρία, με 13% των ψήφων, το AfD κάλυψε το μάξιμουμ του χώρου που μπορούν να καλύψουν οι ανομοιογενείς ιδέες και επιθυμίες που εκπροσωπεί. Το όραμά τους μιας νεοφασιστικής Ευρώπης είναι μακριά, αν δεν είναι απρόσιτο.
Ο κίνδυνος που ενσαρκώνει το νέο κόμμα που μπήκε στην Μπούντεσταγκ θα ξεπεραστεί από τους ίδιους τους Γερμανούς και τους συμμάχους τους στην Ενωμένη Ευρώπη. Δείχνοντας ανοχή απέναντι σ' εκείνους που την αμφισβητούν αλλά και μαχητικότητα στην υπεράσπιση των ιδεών που συγκροτούν την ίδια την ύπαρξή της. Καταγγέλλοντας την πολιτική της λήθης. Ο εφιάλτης που έζησε η Ελλάδα στα τέσσερα χρόνια της κατοχής είναι κομμάτι της Ιστορίας μας. Όπως και το δράμα του ξεριζωμού και της ολικής καταστροφής που έζησε ο γερμανικός λαός, ο οποίος ακολούθησε τους δασκάλους τού μίσους και της φυλετικής ανωτερότητας, είναι κομμάτι της ευρωπαϊκής μας Ιστορίας.
