Η εποχή δεν ευνοεί την πολιτική. Είναι μια εποχή όπου η αντικειμενικότητα και η υποκειμενικότητα χαίρονται να χωρίζουν τις αρμοδιότητές τους. Ενώ δικαιωματικά η επιστήμη και οι τεχνικές εφαρμογές της μονοπωλούν το πεδίο των αντικειμενικών μεγεθών, οι ομολογίες πίστεως συνωστίζονται στον δημόσιο λόγο, χωρίς να μένει χώρος για κάτι αναμεταξύ τους.
Κι όμως, πολλά πράγματα που μας ενδιαφέρουν όλους κινούνται στον ενδιάμεσο, ορφανό χώρο αυτό. Όπως η πολιτική. Η πολιτική καταστρέφεται όταν οι πολιτικοί αρνούνται να αναγνωρίσουν ότι υπάρχει ένα τέτοιο πεδίο που δεν είναι της αρμοδιότητας της αντικειμενικής ανάλυσης δεδομένων ούτε των ηθικών αποφάσεων, παρόλο που χρειάζεται και την πρώτη, και τις δεύτερες.
Σήμερα, πολλοί πολιτικοί επικαλούνται την επιστημονική ανάλυση, θεωρώντας ότι δεν υπάρχουν περιθώρια επιλογών, ενώ πολλοί πολιτικοί σχολιαστές προσχωρούν στο αντίθετο στρατόπεδο, ασπάζονται μια ομολογία πίστεως ανεξάρτητη από την έκταση των περιθωρίων επιλογών. Έτσι, η δημόσια πολιτική αντιπαράθεση βυθίζεται σε έναν κυκεώνα θυμικών αντιδράσεων, όπου μπούσουλας για το δέον είναι το τι νιώθει ο καθένας.
Και οι δύο αντίρροπες αυτές στάσεις συμβαίνουν συγχρόνως. Η κυβέρνηση κατηγορείται από τα ίδια μέσα και γιατί δεν αποδέχεται την αντικειμενική κατάσταση πραγμάτων, και γιατί δεν ικανοποιεί τις προσδοκίες των πολιτών, παρόλο που το ένα και το άλλο είναι εν προκειμένω αντιστρόφως ανάλογα μεγέθη.
Η πολιτική καταστρέφεται όταν αρκούμαστε στο να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας. Άλλος αγαπά τους μουσουλμάνους, άλλος τους θεωρεί εγκληματίες. Πρόκειται για δύο διαφορετικά συναισθήματα. Η δικαιοσύνη ως συναίσθημα δεν είναι ανώτερη της αδικίας ως συναισθήματος.
Η πολιτική καταστρέφεται όμως και όταν κρυβόμαστε πίσω από την αντικειμενικότητα. Ένα μηχάνημα είναι τόσο πιο καλό όσο πιο αποτελεσματικό είναι. Μια βόμβα είναι τόσο καλύτερη -ως βόμβα- όσο περισσότερους σκοτώνει. Το δικαιότερο, όμως, δεν είναι πάντα το πιο αποτελεσματικό. Είναι σημαντικό μια οικονομική πολιτική να είναι αποτελεσματική, αλλά επίσης να είναι δίκαιη. Και ορθολογικό είναι να προτάσσεται η δικαιοσύνη της αποτελεσματικότητας.
Μια δίκαιη λύση σε ένα οικονομικό πρόβλημα ενδέχεται να είναι οικονομικά λιγότερο αποτελεσματική από μια άδικη λύση. Ευθύνη του πολιτικού είναι όμως τότε να επιλέξει τη λιγότερο αποτελεσματική. Όχι επειδή είναι τεχνικά προτιμότερη, ούτε επειδή έτσι του αρέσει, αλλά επειδή έτσι πρέπει.
Αυτό ισχύει πάντως για μια αριστερή πολιτική. Η αριστερή πολιτική, ως γνωστόν, προτιμά μια μικρότερη πίτα, από την οποία όλοι θα πάρουν ένα κομμάτι, από μια μεγαλύτερη, από την οποία όμως μερικοί δεν θα πάρουν κανένα κομμάτι. Κατά τούτο είναι μια πολιτική που σώζει την τιμή τής εν γένει πολιτικής, γιατί δεν ευθυγραμμίζεται με το κριτήριο της αποτελεσματικότητας. Βέβαια, θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι το να μη θες να κάνεις πολιτική είναι και αυτό ένας τρόπος να κάνεις πολιτική. Αλλά δεν είναι ο καλύτερος.
Πράγματι, αυτοί είναι δύο τρόποι να μην κάνουμε πολιτική ενώ τύποις κάνουμε. Ο ένας είναι να διευρύνουμε το όριο των αντικειμενικών μεγεθών τόσο ώστε να καταπίνει και τον λιγοστό χώρο που απομένει για πολιτικές, άρα μη επιστημονικές, επιλογές. Ο άλλος είναι, αντίστροφα, να διευρύνουμε τη δικαιοδοσία των θυμικών μεταπτώσεων μέχρι να αγκαλιάσει το -ποιοτικά διακριτό- πολιτικό πεδίο.
Οι δύο τάσεις συνυπάρχουν άλλωστε θαυμάσια. Αν το δέον ορίζεται ανεξαρτήτως του εφικτού, το εφικτό ανεξαρτήτως του δέοντος, υπάρχουν οι πολιτικοί του εφικτού που εγκαταλείπουν το δέον και οι πολιτικοί του δέοντος που νιώθουν υπεράνω του εφικτού. Αλλά ούτε οι μεν είναι στ’ αλήθεια επιστήμονες, ούτε οι δε στ’ αλήθεια επαναστάτες, γιατί το πολιτικό πεδίο δεν υπάγεται σε μια έννοια ολοκληρωτικής επιστήμης, ούτε σε μια έννοια αδούλωτης επιθυμίας.
Πολιτική είναι μάλλον η αμφιβολία για το αν συγκεκριμένα θέματα είναι της δικαιοδοσίας της επιστήμης ή της ομολογίας πίστεως. Σε αυτό το στενό μονοπάτι βαδίζει αναγκαστικά μια αριστερή πολιτική στάση.
* Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
