Εκπαιδευτική ή ασφαλιστική, συνταγματική ή φορολογική, η κάθε μεταρρύθμιση πρέπει να συνδέεται με τις άλλες. Να συνυφαίνει το σχήμα των αξιών της Πολιτείας και των πρακτικών της κοινωνικής οργάνωσης, μέσα στο οποίο γίνεται διακριτή και αξιολογείται.
Κρίκοι αλυσίδας, οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες. Αν δεν συναρθρώνονται, εξαρθρώνουν τις κυβερνήσεις και ματαιώνονται μαζί με τα πρωταγωνιστικά τους πρόσωπα. Μαζί με τα επιθυμητά τους πρόσημα, τα οποία, πλέον, εύκολα αντιστρέφονται.
Καμία μεταρρύθμιση δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς να λάβει υπόψη τις αλληλεπιδράσεις με το κοινωνικό και διεθνές περιβάλλον της. Ούτε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είναι εσωτερική υπόθεση της εκπαιδευτικής κοινότητας, ούτε η ασφαλιστική των ασφαλισμένων.
Η κοινωνία μετασχηματίζεται για να προσαρμόζει τη ζωή, τη σκέψη και τη δράση μας στη μεταβλητότητα των συνθηκών, αλλά και για να μπορεί να επηρεάζει αυτή τη μεταβλητότητα. Η δική μας κοινωνία έμεινε για πολλά χρόνια θεσμικά αδρανής και πολιτικά υποκριτική. Η δυνατότητα των μεταρρυθμίσεων είναι ένδειξη νοημοσύνης και η ανθεκτικότητας.
Κάθε υπουργός θα ήθελε να συνδέσει το όνομά του ή το όνομά της με κάποια μεταρρύθμιση. Υπολογίζει τις τοπικές αδράνειες και τις αντιδράσεις σε επίπεδο ιδεών και συμφερόντων, αλλά όλα αυτά αφορούν την κατασκευή του κρίκου του, όχι τις ικανότητες σύνδεσής του με άλλους κρίκους. Η ισχύς όμως της αλυσίδας είναι όση η ισχύς τής πιο αδύναμης σύνδεσης των κρίκων της.
Οι συνδέσεις δίνουν το σχήμα των αξιών και των πρακτικών μας με το περιεχόμενο και τον ρυθμό που εμείς επιλέγουμε ή ακολουθούμε. Ελεύθεροι, αλλά εντός των δυνατοτήτων και των περιορισμών: της επιθυμίας, της τεχνολογίας, των θεσμών, της ποιότητας των αλληλεπιδράσεών μας. Μια εύθραυστη ισορροπία ρυθμίσεων με συχνές δυσλειτουργίες, ασυμβατότητες, αποξενώσεις. Μεταρρυθμίζοντας τις ρυθμίσεις, το περιεχόμενο και τους στόχους των επιλογών μας, παραμένουμε ελεύθεροι αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον μας.
Από τη Μεταπολίτευση έως την πρόσφατη κρίση, οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες ανταποκρίνονταν κατά κανόνα σε προοδευτικά αιτήματα. Αναγκαίες αλλά όχι πάντα επιθυμητές από τις κυβερνήσεις, παρέμειναν λειψές, μεμονωμένες και ευάλωτες. Ανένταχτες, όπως πολλές αριστερές ομάδες της εποχής. Έδωσαν χρώμα δημοκρατικής εγρήγορσης στη μεταπολιτευτική περίοδο, αλλά αφομοιώθηκαν από την απαξίωση. Πήραν τη μορφή σκανδάλων και των χυδαίων εκφράσεων της διαπλοκής οι απόπειρες εκδημοκρατισμού στην εκπαίδευση, στον στρατό, τον πολιτισμό και στα συστήματα Υγείας τελείωναν μαζί με τη θητεία των πρωταγωνιστών τους, με ένα τιμητικό «Έγραψες Ιστορία».
Ορισμένα μεταρρυθμιστικά αιτήματα υιοθετήθηκαν μόνο κατ’ όνομα, κάποια βαφτίστηκαν με ένα όνομα ιστορικό ή μυθικό, Καποδίστριας ή Αθηνά. Ήταν η αρχή της αλλοίωσης του ονόματος και του πρόσημου των μεταρρυθμίσεων. Ακολούθησαν ο επονομαζόμενος εκσυγχρονισμός και οι μεταρρυθμίσεις του Μνημονίου. Η πλήρης αντιστροφή του δημοκρατικού πρόσημου της Μεταπολίτευσης.
Διαπλεκόμενα λόμπι με λαϊκίστικη αντιλαϊκότητα ακύρωσαν τη δυνατότητα της πολιτικής να σχεδιάζει μεταρρυθμίσεις. Κρίκοι στον αέρα οι προοδευτικές απόπειρες και τα πρόσωπα. Ένα μιντιακό τσίρκο με μαφιόζικες πρακτικές έστρεφε την κοινωνία εναντίον των μελών της, «Μαζί τα φάγαμε». Ανταγωνίζονται ακόμα οι λίστες με την ομερτά, η αποκάλυψη με τη συγκάλυψή της από τους ίδιους που αποκάλυψαν. Το φίδι που τρώει την ουρά του. Οι συμβολισμοί μετασχηματίζονται κι αυτοί μαζί με το περιβάλλον τους.
Οι μεταρρυθμίσεις έχουν ιστορικότητα και νοημοσύνη, πρέπει να συνδέουν αντί να διαχωρίζουν. Στην εργασία, την αγορά, την εκπαίδευση και στο κράτος.
Για να ενταχθεί το προσφυγόπουλο στο σχολείο ισότιμα, θα πρέπει να έχουν οι πρόσφυγες δικαιώματα πολίτη, δικαίωμα εργασίας, να τηρούνται οι κανόνες ασφάλισης και φορολογικής ενημέρωσης. Όπως για όλους τους πολίτες. Η γλώσσα τους να εντάσσεται μαζί με την ποικιλία των πολιτισμών στην ευρωπαϊκή προοπτική και την προοπτική των χωρών τους. Αλυσίδες ανεκτικότητας, αλληλεγγύης, διεθνούς αλληλεπίδρασης.
Τα υπουργικά πρόσωπα, που σήμερα κινούν και κινούνται μαζί με την Ιστορία, πλάθουν καταστάσεις και πλάθονται μέσα τους, μαζί με τις φιλοδοξίες και τις αδυναμίες τους. Η αδυναμία των μεταρρυθμίσεων προέρχεται από το έλλειμμα των συνδέσεων που δεν είχαν προβλεφθεί. Η δύναμη των προσώπων είναι η συνεργασία, η αλληλοεκτίμηση και η εμπιστοσύνη.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου
