Σήμερα εξαιτίας της παρατεταμένης κρίσης η μεταπολεμική καπιταλιστική διευθέτηση κλονίζεται παντού. Από το τέλος της δεκαετίας του 1940 η κίνηση της Ιστορίας υποστρέφει, παγώνει και καταλήγει να προσδιορίζεται τελικά από τα κυκλώματα διαπλοκής και τις δικτυώσεις συμφερόντων που αποτελούν οι μεγάλοι υπερεθνικοί μονοπωλιακοί σχηματισμοί, τα εθνικά κράτη και οι ενώσεις τους, αλλά ακόμη και τα ελάχιστα κοινωνικά μορφώματα. Κάθε κύτταρο της κοινωνίας νοσεί από την ίδια νόσο, χωρίς όμως να είναι κατ' ανάγκην και αυτό το ίδιο νοσηρό. Η εκμετάλλευση δεν διαφέρει ουσιαστικά στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό από τις άλλες περιόδους της ιστορίας. Γι' αυτόν τον λόγο, το προ-καπιταλιστικό παρελθόν αναβιώνει διαρκώς, με τη μορφή συμμοριών οι οποίες έχουν πάρει τη μορφή της πολιτικής της ισχύος που ασκείται αποκλειστικά από κλίκες (clique power-politics).
Αυτό το ιστορικό βραχυκύκλωμα συντέλεσε στη σταδιακή περιθωριοποίηση - παλινδρόμηση και της αριστερής πολιτικής συνείδησης που έρχεται όμως από πολύ μακρύτερα. Από την αποτυχία της προλεταριακής σοσιαλιστικής επαναστατικής πολιτικής μετά την περίοδο 1917-1919. Η σημασία της αποτυχίας αυτής καθόρισε τον χαρακτήρα της αριστερής συνείδησης και ως εκ τούτου και τον ρόλο της θεωρίας αλλά και της πράξης: αναγκαστικά η κριτικής υφής θεωρία του μαρξισμού περί της καπιταλιστικής ολότητας μεταβλήθηκε και αυτή ουσιωδώς.
Ο ρόλος αλλά και ο λόγος των πολιτικών κομμάτων της εργατικής τάξης στην ανάπτυξη αυτής της αναγκαίας για την κοινωνία μορφής συνείδησης αποσαθρώθηκε σταδιακά. Έπαψε σχεδόν να εισακούγεται η φωνή της Αριστεράς, τουλάχιστον αυτής που ήθελε πάντα να είναι «η φωνή αυτών που δεν έχουν φωνή». Αυτό όμως που σήμερα επιπλέον διακυβεύεται, είναι αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε συνθηματικά «αναγκαία μνήμη του σοσιαλισμού»: η προοπτική της ελπίδας. Η εύθραυστη, έτσι και αλλιώς, φύση της απειλείται. Παρά τις προσπάθειές μας δεν υποστασιοποιείται ούτε στην κοινωνία, ούτε στο προλεταριάτο.
Το προλεταριάτο όμως στο οποίο ομνύουν οι «υπεραριστεροί» που μας λοιδορούν επειδή τάχα το εγκαταλείψαμε, για τον Μαρξ δεν αποτελούσε μια συνεκτική κοινωνιολογική ομάδα, αλλά μάλλον μια αρνητική κατάσταση της κοινωνίας. Το προλεταριάτο υπό τον καπιταλισμό, ήταν για αυτόν αρνητικό φαινόμενο, κάτι που υποδείκνυε πυρπολούμενο την ανάγκη για σοσιαλισμό.
Χωρίς όμως αριστερά κόμματα στην εξουσία δεν υπάρχει καμία δυνατότητα για ταξική πάλη. Αυτή απλώς την επικαλούνται αφηρημένα, κολλημένοι κάτω από την ίσαλο γραμμή της Ιστορίας οι αυτοαναπαραγόμενοι κομματικοί μηχανισμοί των λεγόμενων «υπεραριστερών» κομμάτων.
Η πλήρης συνείδηση αυτής της ανησυχητικής κατάστασης κάνει για τον καθένα και την καθεμία από εμάς ολοφάνερη την ανάγκη της ορμητικής μετατόπισης όλης της Αριστεράς προς το μέλλον. Δυστυχώς η αναγκαία «φυγή προς τα εμπρός» συντελείται σήμερα διστακτικά, θυμίζοντας κάπως την κίνηση τύπου «Γ» των αλόγων στο σκάκι, και μόνον από τον ΣΥΡΙΖΑ. Επιπλέον οι αποτελεσματικές τακτικές κινήσεις εμποδίζονται από την οικονομική ασφυξία, την οποία ανανεώνουν με σαδιστική κανονικότητα οι δανειστές μας, και τη λυσσαλέα πίεση που δεχόμαστε από αριστερά και δεξιά, από μέσα και από έξω, ώστε «να πέσει επιτέλους ο ΣΥΡΙΖΑ». Ασφαλώς το πρώτο μας μέλημα σήμερα πρέπει να είναι η στερέωση της διακυβέρνησης του τόπου από την Αριστερά και η προστασία των συντρόφων-φισσών μας από τη συστηματική προσπάθεια «δολοφονίας χαρακτήρων» από τη νεοδεξιά που δεν θα περιοριστεί σε αυτά.
Μέσα σε αυτό το κλίμα το 2ο Συνέδριο δεν αποτελεί πολυτέλεια. Το συνέδριο πρέπει να χαρτογραφήσει ξανά το βαθύ αποτύπωμα της κρίσης, να ζωντανέψει το κόμμα και να ανατάξει το ηθικό των μελών του.
Όμως τα πρέπει και οι κοινωνιολογικές και ψυχολογικές έννοιες είναι στην πραγματικότητα από μόνες τους ανεπαρκείς για να εκφράσουν αυτό που μας συνέβη κατά τις τελευταίες δεκαετίες: εξαιτίας της «αριστερής μελαγχολίας» η θέλησή μας για ελευθερία από τον καπιταλισμό έχει υποστεί βλάβη, χωρίς αυτήν τη θέληση όμως δεν μπορούμε να εγγυηθούμε ούτε καν για τον εαυτό μας την κατανόηση της περίπλοκης σημερινής κατάστασης, ούτε πολύ περισσότερο μπορούμε να την επεξεργαστούμε ως κόμμα - συλλογικός διανοούμενος και να τη μεταφέρουμε στην κοινωνία.
Χωρίς την ουσιαστική ελευθερία των μελών για την οποία η Ρόζα Λούξεμπουργκ έλεγε πως είναι πάντα «η ελευθερία του άλλου, αυτού που σκέφτεται διαφορετικά», χωρίς πολιτικό αυθορμητισμό, ούτε η συντροφική αλληλεγγύη, ούτε η ευκταία και λειτουργική σχέση μεταξύ της ηγεσίας και των μελών του κόμματος είναι νοητή.
Πρέπει να θυμόμαστε πάντα πως δεν ήταν το κόμμα του Λένιν αυτό που προκάλεσε την απαξίωση της ελευθερίας και την εκκαθάριση «αυτού που σκέφτεται διαφορετικά», αλλά η επιβίωση του «λενινισμού» ως βάναυσης παρωδίας του στον σταλινισμό. Το σταλινικό αντιπαράδειγμα ήταν το αποτέλεσμα μιας ευρύτερης και βαθύτερης κοινωνικά οπισθοδρομικής ιστορίας του καπιταλισμού, ό,τι ονόμαζε κατά τον 19ο αιώνα ο Μαρξ «βοναπαρτισμό». Η «ρευστοποίηση» του κόμματος όπως την έζησαν οι πολιτικοί μας πρόγονοι και τη ζήσαμε ξανά πρόσφατα και εμείς και η αναστολή της ουσιαστικής του συγκρότησης ανοίγει τον δρόμο στον κομφορμισμό. Η ουσιαστική κατοχύρωση του κόμματος ως κόμματος των μελών του όμως δεν μπορεί να περιμένει άλλο. Η εκ νέου φίμωση του πολιτικού αυθορμητισμού τους μέσα από τη διαμόρφωση υπόγειων ανταγωνιστικών συσχετισμών δύναμης και ανταγωνιστικών πολιτικών σχεδίων φαίνεται ασφαλώς μάλλον απίθανη σήμερα. Χωρίς όμως ένα ανανεωμένο, ρωμαλέο, αριστερό κόμμα δεν υπάρχει «αγώνας για τον σοσιαλισμό», τον οποίο ο Μαρξ όριζε όχι ως "πρόταγμα" αλλά ως αφαίρεση από την υπαρκτή κατάσταση της κοινωνίας.
Υπό αυτό το φως, καλό θα ήταν, όπως τονίζεται και στις Θέσεις για το 2ο Συνέδριο, «να μην απολυτοποιήσουμε ξανά τις έννοιες» όπως πράξαμε στο παρελθόν, αλλά να τις δούμε στον διαλεκτικό αστερισμό τους, να πιάσουμε δουλειά και να αποφύγουμε τις μεγάλες κουβέντες που μπορούν να μας ξανακάνουν αργότερα όλους, πολύ δυστυχισμένους.
*Ο Τριαντάφυλλος Τρανός είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ
