Μα την αλήθεια δεν έχω τίποτε με τον τουρισμό. Προσπαθώ να πείσω μάλιστα τον εαυτό μου ότι είναι δραστηριότητα σαν όλες που προσφέρει δουλειά και μεροκάματα. Μία δραστηριότητα που αν την αξιολογήσεις με βάση το αποτέλεσμα -δηλαδή το χρήμα που παράγει- δεν έχει καμία διαφορά με τους πιο εξελιγμένους τομείς της πληροφορικής ή της βιομηχανίας επικοινωνιών ή -και ακόμα- της αυτοκινητοβιομηχανίας. Λεφτά κάνουν αυτές, λεφτά και ο τουρισμός. Δουλειά προσφέρουν αυτές, δουλειά και ο τουρισμός. Προστιθέμενη αξία δημιουργούν αυτές, προστιθέμενη αξία και ο τουρισμός. Κοντολογίς χρησιμοποιώ όλα τα επιχειρήματα που καθημερινά προβάλλουν όλοι εκείνοι που προσπαθούν να πείσουν όλους εμάς τους αδαείς κοινούς θνητούς ότι ο τουρισμός είναι η ελληνική "βαριά βιομηχανία".
Και πίστεψέ με, καταβάλλω ειλικρινείς προσπάθειες να πειστώ. Περιδιαβαίνω τα καλοκαιρινά βράδια στα πιο τουριστικά στέκια του νησιού που κατοικώ και αφουγκράζομαι τις ασφυκτικά γεμάτες από επισκέπτες καφετέριες. Περνάω ώρες στην πιάτσα με τα σουβλατζίδικα και μετράω: πιτόγυρα, χωριάτικες, μουσακάδες. Αράζω στο λιμάνι για να πιάσω τον σφυγμό και να αντιληφθώ το οικονομικό προφίλ των ανθρώπων που ξεχύνονται απο τα έγκατα των φέρυ με τα μπαγκάζια τους. Και προσπαθώντας να μετατρέψω τους ανθρώπους αυτούς σε οικονομικές μονάδες επιστρέφω στο παρελθόν, στην εποχή που ξημεροβραδιαζόμουν με τον Σμιθ, τον Ρικάρντο, τον Κέυνς, τον Αμίν, τον Μαντέλ, τον Φρίντμαν... Έτσι οι άνθρωποι-επισκέπτες μεταμορφώνονται σε χρηματοροές και σε εγχρήματες αξίας.
Έτσι παρασυρμένος από αυτή την οικονομική αύρα, άρχισα να συνδέω τα πρόσωπα των επιβατών που αποβιβάζονταν από τα φέρυ σε ευρώ: αυτά που θα "καταθέσουν" στο σούπερ μάρκετ, στα εστιατόρια, στα ξενοδοχεία, στα σουβλατζίδικα, στα εμπορικά καταστήματα του παλιού δρόμου. Πόσα από αυτά θα πάνε σε μισθούς, πόσα σε φόρους, πόσα θα γίνουν καταθέσεις και αγορές ακινήτων. Την ώρα αυτής της φαντασιακής λογιστικής η εικόνα της εκδοχής του τουρισμού ως "βαριά βιομηχανία" γίνεται ακόμα πιο... βαριά.
Μάλιστα, δεν σας το κρύβω ότι, το τελευταίο Σαββατόβραδο του Ιουλίου, καθώς μετρούσα τα πιτόγυρα που κατανάλωναν οι θαμώνες ενός σουβλατζίδικου για να τα μετατρέψω σε... ευρώ, με τη ματιά μου να έχει καρφωθεί σε μία ευτραφή κυρία που έτρωγε με έκδηλη ευχαρίστηση ένα σουβλάκι με μπόλικο τζατζίκι και τα αυτιά να βομβαρδίζονται από την ακατάσχετη πάρλα ενός ζευγαριού Γερμανών που φωτογράφιζε το σουβλατζίδικο, μία χαιρέκακη σκέψη καρφώθηκε στο μυαλό: α, βρε Σόιμπλε, τι κι αν εσύ έχεις αναπτύξει τη ρομποτική και τη νανοτεχνολογία, εμείς εδώ έχουμε το... τζατζίκι, το κρεμμύδι και την ντομάτα. Θα πνίξουμε την Ευρώπη στο τζατζίκι την ώρα που εσύ ενισχύεις τη Βιομηχανία 4 (σ.σ.: πρόκειται για το επόμενο στάδιο της παραγωγής και όχι μόνο, στο οποίο ο συνδυασμός της ρομποτικής, των μεγάλων δεδομένων και της 3D απεικόνισης θα υποκαταστήσει εκατομμύρια θέσεις εργασίας).
Ο καθείς στο είδος του, μονολόγησα και αποχώρησα καθησυχασμένος και -σχεδόν- πεισμένος για τον δυναμισμό της δικής μας βαριάς βιομηχανίας. Με δεδομένη μάλιστα την υπεροχή της χώρας ως προς την ανταγωνιστικότητα του τζατζικιού και του μουσακά, δεν σας κρύβω ότι κόντευα να βρω απαντήσεις και σε άλλα μείζονος σημασίας ερωτήματα σχετικά με το οικονομικό μέλλον της χώρας. Απαντήσεις που θα ανέτρεπαν τις θεωρίες που είχαν υποστηρίξει -και- διάφοροι Έλληνες οικονομολόγοι μέχρι και τη δεκαετία του ’70, με πρώτο τον μακαρίτη Δ. Μπάτση (σ.σ.: αξίζει να βρείτε και να διαβάσετε την αρθρογραφία του στον "Ανταίο") αλλά και τον Γιαννίτση πολλές δεκαετίες αργότερα (πριν ανακαλύψει τον εκσυγχρονισμό και αρχίσει τα κολλητιλίκια με τους "8" ) για την ανάγκη ενίσχυσης του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα της οικονομίας.
Οι μέρες κυλούσαν. Εφησυχασμένος, σχεδόν γαληνεμένος, αφού είχα δώσει απαντήσεις στο θεμελιώδες ερώτημα για τον ρόλο και το ειδικό βάρος του τουρισμού, ασχολιόμουν με το χωράφι... Μέχρι που ήλθε αυτή η αποφράς ημέρα που έκανε όλες τις παραπάνω θεωρίες περί τουρισμού και βαριάς βιομηχανίας κομμάτια και θρύψαλα.
Αφορμή ένας τραγουδιστής -έντεχνος- που επισκέφτηκε τον τόπο για μία συναυλία προς τέρψη προφανώς των επισκεπτών - εμάς τους ντόπιους τον χειμώνα οι μόνοι που μας επισκέπτονται είναι οι γλάροι. Για να μη σας το κρύψω, η παρουσία του με ξένισε. Ήξερα ότι επρόκειτο για πολύ μεγάλο όνομα. Μέχρι την αρχή της κρίσης με το μόνο μέρος που βολεύονταν ήταν το... ΟΑΚΑ. Πώς από το χαώδες ΟΑΚΑ καταδέχθηκε τον μικρό και καταφρονεμένο χώρο ενός νησιώτικου χωριού ήταν η επόμενη σκέψη. Αυτή είναι η δημοκρατία, σκέφτηκα: και στα σαλόνια και στα αλώνια. Οι αριστερές καταβολές του, ηλίθιε, τον έφεραν εδώ, συνέχισα ψέγοντας το αιρετικό κομμάτι του μυαλού μου, αναθυμούμενος τα χρόνια της δεκαετίας του '70 και του '80. Τότε που έδινε -εκτός των άλλων- συναυλίες και σε φεστιβάλ της νεολαίας ενός κόμματος της Αριστεράς με έμφαση στις περιπλανήσεις «στα λιμάνια και στα ναυπηγεία» ως αποδημητικό «χελιδόνι». Δυστυχώς το διαβολάκι στο κεφάλι μου δεν αρκέστηκε σε αυτή την απάντηση και είχε έτοιμο τον αντίλογο: Η δική του κρίση, ηλίθιε, τον έφερε εδώ, στα αλώνια και για να γίνει διασκεδαστής των επισκεπτών...
Και τότε όλες οι σκέψεις περί τουρισμού επέστρεψαν. Αυτή τη φορά, κυνικές, αμείλικτες και αδυσώπητες. Αυτή είναι η βαριά βιομηχανία; Ασθμαίνοντες, αγωνιούντες καλλιτέχνες προς τέρψιν των επισκεπτών, τζατζίκι, μουσακάς, ρετσίνα και ποτά, ξεσαλώματα για να μείνουν ικανοποιημένοι και να... ξαναέλθουν. Και μετά; Για οκτώ μήνες το νησί θα μείνει μόνο και μοναχικό να κτυπιέται από τον βοριά, να περιμένει το ελικόπτερο για να σώσει τη ζωή του μπαρμπα-Μαθιού που έπαθε ξαφνικά έμφραγμα τις παραμονές των Χριστουγέννων και να συσκέπτεται με θέμα: «Οι προσφορές της επόμενης σεζόν για την προσέλκυση επισκεπτών».
Και οι ίδιες σκέψεις μετατράπηκαν σε ερινύες καθώς παρακολουθούσα, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, τα αυτοκίνητα των επισκεπτών να επιστρέφουν από τη συναυλία. Το ένα πίσω από το άλλο να κατευθύνονται στην πρωτεύουσα του νησιού για να συνεχίσουν οι επιβαίνοντες την τέρψη, ώστε να συμπληρώσουν τις μνήμες που θα κουβαλήσουν στις βαλίτσες τους στη μεγαλούπολη που ζουν. Το βλέμμα άρχισε να μετακινείται: μια στα χωράφια που χέρσα πλέον έγιναν θυσία στο τζατζίκι και από την άλλη στην πομπή των αυτοκινήτων. Εκτός από τα λεφτά τους τι άλλο μένει στον τόπο;
Με αυτό το ερώτημα να μου στροβιλίζει το μυαλό, ο ήχος από ένα εισερχόμενο μήνυμα στον υπολογιστή με επανέφερε στην πραγματικότητα. Ήταν ένα ρεπορτάζ βρετανικής εφημερίδας που αφορούσε το οικονομικό πρόγραμμα της νέας Βρετανής πρωθυπουργού. Αποφασισμένη λοιπόν να διαγράψει τριάντα χρόνια οικονομικής πορείας περιστρεφόμενης γύρω από τις οικονομικές υπηρεσίες και τον χρηματοπιστωτικό τομέα η Τερέζα Μέι, εκπόνησε ένα σχέδιο αναβίωσης του βιομηχανικού τομέα και των κατασκευών.
Και τότε άρχισα να σκέπτομαι: Εδώ ολόκληρη Βρετανία επαναξιολογεί τον ρόλο του τομέα των υπηρεσιών και επιστρέφει στην παραγωγή, και εμείς; Συνέχισα να διαβάζω: Η Τερέζα Μέι, όλα τα έξι χρόνια της συμμετοχής της στις κυβερνήσεις Κάμερον, ήταν αντίθετη με πολλές από τις οικονομικές επιλογές του Τζορτζ Όσμπορν, τον οποίο απομάκρυνε όταν ανέλαβε τα καθήκοντά της ως πρωθυπουργός. Το σχέδιό της δίνει άμεση προτεραιότητα στην ενίσχυση της βιομηχανικής παραγωγής, προβλέπει κρατικές επιδοτήσεις στους τομείς στους οποίους η Βρετανία έχει συγκριτικό πλεονέκτημα, κίνητρα για τη δημιουργία νέων βιομηχανικών μονάδων στις περιοχές που έχουν πληγεί από την αποβιομηχάνιση - οι κάτοικοι των οποίων ψήφισαν μαζικά υπέρ του Brexit. Επιπλέον το σχέδιο προβλέπει μεγάλες κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, όπως η νέα σιδηροδρομική σύνδεση υψηλής ταχύτητας της Βόρειας Αγγλίας με την Ευρώπη, την επέκταση των αεροδρομίων Χίθροου και Γκάτγουικ και μεγάλα οδικά δίκτυα.
Και εμείς τι κάνουμε; Έχουμε αφεθεί να παρακολουθούμε τον θάνατο κάθε παραγωγικού τομέα της οικονομίας -από τη γεωργία μέχρι τον εξορυκτικό τομέα- και αποδυόμαστε σε ένα αγώνα δρόμου για να ευχαριστήσουμε τους επισκέπτες ώστε να επιστρέψουν για να μπορούμε να κάνουμε δηλώσεις... για ρεκόρ. Και όλα αυτά χωρίς πρόγραμμα, χωρίς διασύνδεση με τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας, χωρίς όραμα και μοναδικό προγραμματισμό τα μικρά ή τα μεγαλύτερα φεστιβάλ προς τέρψη των επισκεπτών.
Μήπως στην περίπτωσή μας ταιριάζει η παροιμία "ό,τι δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια"; Αναλογιζόμενος τη στρατηγική της κυρίας Μέι, μάλλον ναι. Με τη μόνη διαφορά ότι στην ελληνική εκδοχή της... βιομηχανίας, όταν πάρουμε είδηση τα χάλια μας, το κακό θα έχει γίνει. Ποιο είναι το κακό; Ρωτήστε τους Ισπανούς. Μάθετε για την Ταϋλάνδη. Ψάξετε για την Αφρική. Και τότε πιθανόν να καταλήξετε και εσείς στο συμπέρασμα ότι τελικά αυτής της μορφής η «βαριά βιομηχανία» καταπίνει τόπους, πολιτισμούς και ανθρώπους.
