ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΣΤΑΜΑΤΗ*
Στη φετινή μαθητική παρέλαση για την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου, μια μαθήτρια, προφανώς μουσουλμάνα στο θρήσκευμα, τόλμησε να παρελάσει φορώντας τη χαρακτηριστική μανδήλα και μακριά φούστα. Ο συμβολισμός της πράξης είναι ξεκάθαρος και η πράξη αξιέπαινη γι' αυτό που υποδηλώνει.
Συγχαρητήρια, όμως, αξίζουν επίσης στους καθηγητές και τις καθηγήτριες στη μέση εκπαίδευση, που επέδειξαν πνεύμα ανοιχτωσύνης στο συγκεκριμένο ζήτημα. Πρόκειται για πράξη γενναία και ελπιδοφόρα απέναντι στον πολιτικο-θρησκευτικό εξτρεμισμό των τζιχαντιστών, αφενός. Αλλά και απέναντι στην επιτήδεια υποδαυλιζόμενη ισλαμοφοβία στην ελληνική και την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, αφετέρου.
Και όμως, πίσω από τη λυσσαλέα οξύτητα της αντίθεσης διαφαίνονται δύο στάσεις ζωής ομόρροπες. Πρόκειται για ένα παιχνίδι αντικριστών κατόπτρων. Η μία στάση τροφοδοτεί την άλλη. Πίσω από τα επιφαινόμενα, αυτές είναι βγαλμένες από την ίδια μήτρα ιδεών: έναν μισαλλόδοξο και χωριστικό πολιτιστικό σχετικισμό (particularism).
Υποτίθεται ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν ισχύουν για όλους επί ίσοις όροις. Όπως, αντιθέτως, αξιώνει η Οικουμενική Διακήρυξη, για εδώ και για παντού, για σήμερα και για πάντα. Ας προσεχθεί στο σημείο αυτό η κραυγαλέα σύγχυση ανάμεσα σε ηθικοπολιτική «ισχύ» και σε έμπρακτη «απήχηση» των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Δηλαδή μια λαθραία συνταύτιση ανάμεσα σ' αυτό που γίνεται με αυτό που δέον να γίνεται.
Στην ανελεύθερη και ανισωτική οπτική γωνία των φανατικών, τα human rights ισχύουν με τρόπο μερικευτικό και επιλεκτικό. Δεν έχουν ισχύ καθολική και συμπεριληπτική για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα πάνω στον πλανήτη. Ανεξάρτητα από ιθαγένεια, φυλή, πολιτιστική ταυτότητα, θρησκευτική πίστη κ.λπ.
Έτσι, κρίνεται ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου είναι δήθεν «σχετικά» με τον εθνοτικό / θρησκευτικό «πολιτισμό» στον οποίο «εμείς ανήκουμε», αδιακρίτως κι αδιαφοροποίητα. Σε αντιπαλότητα προς «εκείνους», πάλι αδιαφοροποίητα και αφοριστικά. Στο ίδιο τσουβάλι θύτες και θύματα, τζιχαντιστές φονιάδες και πρόσφυγες σε απόγνωση.
Τα δικαιώματα του ανθρώπου, όπως το κράτος δικαίου και η δημοκρατία, καταντούν έτσι είδος πολυτελείας. Προσιτό κατ' εξοχήν στους πλούσιους της ανθρωπότητας, κατ' αποκλεισμό των άλλων! Τι το διαφορετικό λένε άραγε οι κήρυκες του ισλαμικού εξτρεμισμού;
Σε αυτή την αμφίπλευρη αντίληψη κυριαρχεί κατ' αρχάς μια ισοπεδωτική ψευδοκατανόηση της πραγματικότητας. Αυτή εξαφανίζει τελείως κάποια θέματα άκρως ενοχλητικά (ιδίως για τη λεγόμενη Δύση). Όπως: Τι στο διάολο συντελείται επί τέλους στην κόλαση της Μέσης Ανατολής; Με ποιες αιτίες και με ποια ειδικότερα αποτελέσματα για τη ζωή των τοπικών πληθυσμών; Αυτή η ακραία στρεβλή πρόσληψη της πραγματικότητας, όμως, αντανακλάται και σε μια εξίσου τυφλωμένη τοποθέτηση περί του πρακτέου.
Στην καλύτερη (;) περίπτωση καταλήγει στο απεχθές σύνθημα: equal but separate. Όπως θυμόμαστε, κάτι τέτοιο ήταν η τελευταία γραμμή άμυνας του θεσμοποιημένου φυλετικού ρατσισμού του apartheid στις ΗΠΑ, μέχρι και τη δεκαετία του 1960.
Εντούτοις, στη χώρα μας ακούγονται σήμερα πολύ πιο αγριάνθρωπες εκδοχές. Πολύ χαρακτηριστική η πρόταση για βίαιη εκδίωξη των προσφύγων από την Ειδομένη, π.χ. του «φιλελεύθερου» Μ. Βαρβιτσιώτη και πολλών άλλων στο κόμμα του. Ή ακόμη πρόταση να πυροβολούνται επί τόπου στα σύνορα όσοι αποπειρώνται να εισέλθουν παράνομα στη χώρα (λίγο παλαιότερα του Θ. Πλεύρη).
Πολύ οδυνηρά ζητήματα, που τραβάνε σε μεγάλο βάθος. Και βγάζουν στο φως τι πραγματικά εισηγείται ο καθένας για το τι είναι δικαιοπολιτικά ορθό, πέρα από αυτό που κατά τα λοιπά δηλώνει για τον εαυτό του. Ωστόσο, τα θέματα αυτά μας αφορούν όλους, εξ ορισμού. Όταν αμφισβητείται η ισότιμη ελευθερία και η αλληλεγγύη εις βάρος κάποιων, τότε διακυβεύονται οι κοινοί όροι της ελευθερίας και για τους υπόλοιπους.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι οι αμφισβητούντες τα δικαιώματα του ανθρώπου και το κράτος δικαίου, είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι, καθιστούν εαυτούς ηθικά συνυπεύθυνους για τη διαιώνιση της βαρβαρότητας στον πλανήτη. Ακόμη και μέσα στις δικές «τους» χώρες. Είτε στη Δύση είτε στη Μέση Ανατολή ή οπουδήποτε αλλού.
* Ο Κώστας Σταμάτης είναι καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου
