ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΑΚΗ*
Μ' όποιον δάσκαλο καθίσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις. Κι αν ο δάσκαλος και το εκπαιδευτικό σύστημα στο οποίο υπηρετεί σε ρίχνουν από τα μικράτα σου σε μια κούρσα όπου τα μόνα άλογα που επιβιώνουν είναι τα καθαρόαιμα, τότε κινδυνεύεις με περιθωριοποίηση ή ακόμη και έξοδο. Γιατί μεγαλώνεις μόνος σου ή δεν έχεις ουσιαστική στήριξη, γιατί δεν έχεις λεφτά να «πας» φροντιστήριο, γιατί είσαι αλλοδαπός και δεν σκαμπάζεις γρι ελληνικά, γιατί δυσκολεύεσαι να βρεις κάτι που να σου φαίνεται ευχάριστο μέσα στην αίθουσα ή ακόμη γιατί είσαι ερωτευμένος και αυτό το συναίσθημα (όπως και πολλά άλλα) δεν χωρά στο ελληνικό σχολείο.
Τα δεδομένα που σχετίζονται με τις παραπάνω παρατηρήσεις είναι αποκαρδιωτικά. Κατ' αρχάς, η σχολική διαρροή αποδεικνύεται υπαρκτό πρόβλημα, με αυξητικές μάλιστα τάσεις λόγω της κρίσης. Επιπλέον, οι δομές στήριξης ομάδων με ιδιαιτερότητες (αλλοδαποί κ.ά.) καθώς και η ειδική αγωγή είναι είτε υποστελεχωμένες είτε, σε κάποιες περιπτώσεις, ανύπαρκτες. Το πλέον ανησυχητικό όμως φαινόμενο είναι η δραματική συρρίκνωση των ποσοστών του «μέσου μαθητή», όπως αυτή καταγράφεται στις σχολικές επιδόσεις. Το ελληνικό σχολείο εδώ και δεκαετίες δημιουργεί μαθητές δύο ταχυτήτων, «καλούς» και «κακούς», με τη μάζα φυσικά να ανήκει στη δεύτερη ταχύτητα. Κι αντί η πολιτεία να έχει εστιάσει -ως όφειλε- κυρίως στους δεύτερους, έχει επικεντρωθεί πρωτίστως στους πρώτους. Τα προγράμματα σπουδών και η διδακτέα ύλη έχουν στηθεί πάνω σ'αυτά τα ανθρώπινα μηχανάκια αποστήθισης γνώσεων με αποκλειστικό σκοπό την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Κι ενώ οι γονείς ματώνουν οικονομικά και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση χάνει τον ουσιαστικό ρόλο της, υποβαθμιζόμενη σε προθάλαμο για το πανεπιστήμιο, οι πτυχιούχοι εν τέλει φεύγουν στο εξωτερικό, προσφέροντας εκεί τις υψηλές τους υπηρεσίες. Η χώρα χάνει ένα από τα πιο σημαντικά της κεφάλαια, στο οποίο μάλιστα έχει παντοιοτρόπως επενδύσει.
Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι το βασικότερο πρόβλημα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι η έλλειψη σαφούς στόχευσης ή -ακόμη χειρότερα- η λάθος στόχευση. Το «κάδρο» αυτό δεν αφήνει περιθώρια για «διορθωτικές κινήσεις». Αν θέλουμε κάτι ν' αλλάξει, πρέπει να είμαστε αποφασισμένοι να «βάλουμε το μαχαίρι στο κόκαλο». Η ριζική αναδιάρθρωση, μ' όλη την αμηχανία ή ακόμη και τις αντιδράσεις που θα προκαλέσει σε μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς, είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία: Είναι μονόδρομος.
Χωρίς να φιλοδοξούμε σε διεξοδική προσέγγιση του ζητήματος, μπορούμε ωστόσο να προβληματιστούμε πάνω σε δύο κατευθυντήριες γραμμές.
Παρατήρηση πρώτη: Το ελληνικό σχολείο είναι οπισθοδρομικό. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην υστέρηση σε υλικοτεχνική υποδομή. Εννοώ κυρίως τις διδακτικές πρακτικές, που εστιάζουν στον δάσκαλο ως «φωστήρα» και αποκλειστικό πάροχο της γνώσης. Το δασκαλοκεντρικό αυτό μοντέλο μάθησης αμφισβητείται πλήρως στις μέρες μας από την παιδαγωγική επιστήμη, η οποία, προτάσσοντας τον ρόλο των ενεργών υποκειμένων, θέλει να βλέπει στους μαθητές όχι τους καταναλωτές, αλλά τους ζωτικούς φορείς της γνώσης και στον δάσκαλο όχι τον πρωταγωνιστή, αλλά τον συντονιστή της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Προς τούτο προκρίνονται μέθοδοι -όπως η εργασία των μαθητών σε ομάδες-, οι οποίες καλλιεργούν τις ιδέες του «συμπορεύεσθαι και συνανήκειν», ενεργοποιώντας έτσι αποτελεσματικότερα τη σχολική τάξη και περιορίζοντας σημαντικά τα φαινόμενα της περιθωριοποίησης και της μαθητικής διαρροής.
Το δεύτερο σημαντικό ζήτημα είναι αυτό της διδακτέας ύλης. Κατά γενική ομολογία, οι μαθήτριες και οι μαθητές αντιμετωπίζονταν μέχρι τώρα περίπου όπως οι σκληροί δίσκοι των ηλεκτρονικών υπολογιστών, δηλαδή ως αποθηκευτικά μέσα γνώσεων, στη λογική του «όσο περισσότερα τόσο το καλύτερο». Αυτή η μαξιμαλιστική στόχευση δημιούργησε δύο παράδοξα. Το πρώτο ήταν μια αισθητά διογκωμένη διδασκόμενη ύλη σε σχέση με τον «ευρωπαϊκό μέσο όρο». Το δεύτερο ήταν η προφανής αδυναμία επαρκούς κατανόησης και εμπέδωσης της ύλης αυτής.
Τα προβλήματα φυσικά είναι πολύ περισσότερα. Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: Τι θα κάνουμε; Θα συνεχίσουμε να βαυκαλιζόμαστε με τους «Έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν στο εξωτερικό» ή θα τολμήσουμε να εγκαταλείψουμε τις «ασφαλείς» ατραπούς αλλάζοντας ρότα; Ιδού η Ρόδος...
* Ο Κώστας Κουτρουμπάκης είναι φιλόλογος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
