του Πολυμέρη Βόγλη
Σε εποχές πολιτικών κρίσεων ο χρόνος επιταχύνεται -- συμβαίνει αυτό που οι ιστορικοί ονομάζουν «πύκνωση της ιστορίας». Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα συμβαίνουν σημαντικές εξελίξεις και ανατροπές που κανείς δεν είχε προβλέψει τον χρόνο και τον τρόπο με τον οποίο επρόκειτο να συμβούν. Αυτές δημιουργούν τη δική τους δυναμική που δεν προκύπτει από κάποια προειλημμένη απόφαση ούτε ακολουθεί κάποιο προδιαγεγραμμένο σενάριο. Στα μεταπολεμική χρόνια γνωρίσαμε αρκετές τέτοιες στιγμές «πύκνωσης της ιστορίας», οι οποίες σχετίζονταν με την υπεράσπιση της δημοκρατίας. Μια τέτοια στιγμή ήταν πριν πενήντα χρόνια, τον Ιούλιο του 1965. Η ανατροπή της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου οδήγησε σε καταιγιστικές εξελίξεις για δύο μήνες με το σχηματισμό διαδοχικών «βασιλικών» κυβερνήσεων και με τη μαχητική κινητοποίηση χιλιάδων ανθρώπων που υπερασπίζονταν τη λαϊκή κυριαρχία. Μια άλλη τέτοια στιγμή, ακόμη πιο «πυκνή», ήταν τον Ιούλιο του 1974. Στις 15 Ιουλίου 1974 έγινε το πραξικόπημα κατά του Μακάριου στην Κύπρο, πέντε μέρες αργότερα ξεκίνησε η τουρκική εισβολή στο νησί και στις 24 Ιουλίου ορκιζόταν η κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Κ. Καραμανλή. Μέσα σε λίγες ημέρες η επτάχρονη δικτατορία, που φαινόταν πανίσχυρη, είχε καταρρεύσει κάτω από το βάρος της στρατιωτικής ήττας και της λαϊκής οργής, και το δημοκρατικό πολίτευμα είχε αποκατασταθεί.
Σε αντίθεση με τον «πυκνό χρόνο» των πολιτικών κρίσεων, ο χρόνος της οικονομικής κρίσης, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, εξελίσσεται και βιώνεται πολύ διαφορετικά. Ας σκεφτούμε με ποιο τρόπο σημειώνεται ο χρόνος όλο αυτό το διάστημα. Ο χρόνος προσδιορίζεται από τα ορόσημα των διαπραγματεύσεων: το επόμενο Eurogroup, την επόμενη σύνοδο κορυφής, την επόμενη ημερομηνία αποπληρωμής των δόσεων προς το ΔΝΤ. Ο χρονικός ορίζοντας είναι βραχύς: 9 Απριλίου, 24 Απριλίου, 11 Μαΐου, 5 Ιουνίου, 14 Ιουνίου, 18 Ιουνίου και μετά στις 30 Ιουνίου. Η αίσθηση οικονομικής ασφυξίας και η έλλειψη προοπτικής επιτείνονται από τα στενά χρονικά περιθώρια και τα διαδοχικά χρονικά ορόσημα που εξαντλούνται, μόνο για να τεθούν νέα που επίσης χρονικά είναι πολύ κοντά. Για αρκετό καιρό τώρα, ο χρονικός ορίζοντας μας εξαντλείται στις επόμενες εβδομάδες ή το πολύ στον επόμενο μήνα και αδυνατούμε να σκεφτούμε μακροπρόθεσμα, να σκεφτούμε το μέλλον . Ο χρόνος που δημιουργεί η οικονομική κρίση προσδιορίζεται από την κυριαρχία της βραχείας διάρκειας και είμαστε εγκλωβισμένοι σε ένα αγωνιώδες παρόν. Το μεν πρόσφατο παρελθόν έχει συλλήβδην απαξιωθεί καθώς η Μεταπολίτευση έχει γίνει συνώνυμο όλων των στρεβλώσεων και των παθογενειών της ελληνικής κοινωνίας, ενώ το μέλλον είναι αβέβαιο και γι' αυτό είναι πηγή φόβου και ανησυχίας.
Γιατί σε κάποιες εποχές ο χρόνος επιταχύνεται ενώ σε κάποιες άλλες, όπως η σημερινή, υπάρχει η αίσθηση του εγκλωβισμού και της στασιμότητας; Σε ένα πρώτο επίπεδο, η ταχύτητα των εξελίξεων συνδέεται με τις δυνατότητες πρωτοβουλίας των πολιτικών πρωταγωνιστών. Οι πολιτικοί πρωταγωνιστές με τις αποφάσεις, κινήσεις ή παραλείψεις τους δημιουργούν νέα δεδομένα, ωθούν τις εξελίξεις προς μια ή άλλη κατεύθυνση, επηρεάζουν την πορεία των πραγμάτων, υποχρεώνουν τον αντίπαλο να αναπροσαρμόσει τις επιλογές και τους στόχους του. Η σημερινή κατάσταση βρίσκεται στον αντίποδα. Η διαπραγμάτευση, όπως αυτή που διεξάγεται τους τελευταίους μήνες, εδράζεται ακριβώς στη μη ανάληψη πρωτοβουλίας ή, για να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα της εποχής, την «αποφυγή μονομερών ενεργειών». Ο εγκλωβισμός της ελληνικής πλευράς έχει μετατραπεί σε προϋπόθεση της διαπραγμάτευσης.
Ωστόσο, υπάρχει και ένα άλλο επίπεδο, που αφορά τη στάση της κοινωνίας. Στα Ιουλιανά του 1965 και, σε μικρότερο βαθμό, τον Ιούλιο του 1974 καθοριστικός παράγοντας των εξελίξεων ήταν η κινητοποίηση της ίδιας κοινωνίας. Αυτό που έβγαλε τότε χιλιάδες άνδρες και γυναίκες στους δρόμους ήταν η διεκδίκηση της δημοκρατίας, η διεκδίκηση ενός διαφορετικού μέλλοντος. Η αδράνεια της ελληνικής κοινωνίας τους τελευταίους μήνες δεν είναι απλά σύμπτωμα της κυριαρχίας της εξατομίκευσης ή απόρροια της λογικής της ανάθεσης. Ο εγκλωβισμός στο παρόν και η αδράνεια δείχνουν την απουσία ενός συλλογικού προτάγματος για το μέλλον. Χρειάζεται να εντάξουμε το παρόν της κρίσης σε μια ευρύτερη διάρκεια και οπτική, που να αποτυπώνουν την προσδοκία ενός διαφορετικού, καλύτερου μέλλοντος. Από αυτήν τη σκοπιά, η μεγαλύτερη αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ ήταν ότι δεν κατόρθωσε, τουλάχιστον μέχρι τώρα, να μετουσιώσει την ελπίδα του κόσμου που στράφηκε στην Αριστερά σε ένα όραμα για το μέλλον, το οποίο θα μπορούσε να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει την κοινωνία.
*Ο Πολυμέρης Βόγλης διδάσκει σύγχρονη Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
