ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Σήμερα σκοπός μου δεν είναι να απευθυνθώ στα πολύ ουσιώδη ερωτήματα που έχουν διατυπωθεί τους τελευταίους μήνες σχετικά με την ανασκαφή του τάφου της Αμφίπολης. Περιορίζομαι μόνο στην απλή αναφορά, ως εισαγωγή, σε δύο από αυτά τα οποία και νομίζω ότι θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο μιας ευρύτερης συζήτησης:
* Οι αρχαίοι κτήτορες προόριζαν το οικοδόμημα πράγματι ως αναμνηστήριο κτίσμα, ικανό να αποκρυσταλλώσει μια διαρκή θύμηση ή ως τιμητική και περίλαμπρη κατασκευή για έναν επιφανή νεκρό, ενώ ταυτόχρονα επιδίωκαν αυτό να διαφύγει από τη σκέψη των μελλοντικών γενεών;
* «Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον» (Ψαλμός του Δαυίδ 21,19). Μήπως διαπράττεται επίσημη (κρατική) τυμβωρυχία και βεβήλωση και πώς κάτι τέτοιο αντιδιαστέλλεται με τη σύληση από ιδιώτες αρχαιοκάπηλους;
Σκοπός μου είναι να ανασύρω ένα άγνωστο, γενικά, συμβάν που προέρχεται από την ιστορία (λογοτεχνική και αρχαιολογική) των ΗΠΑ. Οι παράλληλοι συσχετισμοί με την περίπτωση της Αμφίπολης είναι προφανείς.
Μια μέρα Μαγιού του 1831 η κυρία Κορκ του Fall River της Μασαχουσέτης μεταβαίνει στην όχθη του γειτονικού ποταμού με σκοπό να μαζέψει άμμο για να τρίψει τα μαχαίρια της. Σ' ένα σημείο η όχθη υποχωρεί και αποκαλύπτεται ένα ανθρώπινο κρανίο. Ειδοποιούνται συμπολίτες, σκάβουν και ανακαλύπτουν σ' έναν πρόχειρο τάφο και σε μικρό βάθος έναν σκελετό νεαρού άνδρα σε καθιστή στάση. Ο σκελετός καλυπτόταν μερικά από έναν ορειχάλκινο θώρακα και ζώνη. Μεταφέρεται στη συνέχεια στο κτήριο μιας βιβλιοθήκης της πόλης όπου εκτίθεται ώς το 1843, όταν μια δυνατή πυρκαγιά καταστρέφει τα οστά.
Η προέλευση και ταυτοποίηση του σκελετού απασχόλησε έντονα το αμερικανικό κοινό της εποχής. Μερικοί ευφάνταστοι μίλησαν για ένα μέλος του πληρώματος φοινικικού πλοίου, άλλοι εμπνευσμένοι τον πέρασαν για Τρώα, απόγονο του Πρίαμου και του Έκτορα, από τους οποίους, όπως κυκλοφορούσε τότε η άποψη, κατάγονταν οι Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής. Έως ότου το 1838 τον σκελετό επισκέπτεται ο Χένρι Ουάντσγουορθ Λόνγκφελοου, που έχει κριθεί ως ένας από τους πιο σημαντικούς Αμερικανούς ποιητές. Αυτός πίστευε ότι η Αμερική είχε «ανακαλυφθεί» τον 10ο αιώνα από τους Βίκινγκς και το 1841 συνθέτει μία μπαλάντα την οποία τιτλοφορεί "The skeleton in armor" («Ο σκελετός με την πανοπλία»), που βασίζεται σ' έναν από καιρό νεκρό Βίκινγκ και του οποίου το πνεύμα εμφανίζεται στον αφηγητή ως «σκελετός με πανοπλία» διηγούμενος την ιστορία του.
Τα οστά λοιπόν κάηκαν και η ακριβής προέλευση του νεκρού παραμένει αταυτοποίητη ώς τις μέρες μας, παρόλο που μάλλον θεωρείται ότι ο νεαρός άνδρας δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένας απλός Ινδιάνος. Τι σύμπτωση που και καθηγήτρια της Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών υποστηρίζει ότι ο σκελετός ανήκει σ' έναν κοινό θνητό Αμφιπολίτη! Όμως πώς μας φαίνεται και η δεύτερη σύμπτωση; Η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού δηλώνει ότι τα οστά του σκελετού είναι καμένα, εδώ όχι από πυρκαγιά, αλλά σύμφωνα με το τελετουργικό της εποχής, και αμφιβάλλει αν θα καταστεί δυνατό να προσεγγιστεί η ταυτοποίηση του νεκρού.
Βασιλιάς Ριχάρδος: «Μιλήστε μου για τάφους, για σκουλήκια, και νεκρικά επιγράμματα. Ας γενεί χαρτί για μας το χώμα... Τώρα τι άλλο μένει σ' εμένα για ν' αφήσω πάρεξ ένα καθαιρεμένο πια κορμί;.. Τίποτα δεν μπορούμε να πούμε πια δικό μας εξόν από τον θάνατο κι ένα μικρό κομμάτι άγονη γη που σκέπη θα γενεί και χωνευτήρι στα κόκαλά μας» Σαίξπηρ, Ο βασιλιάς Ριχάρδος ο Β', Πράξη Γ', Σκηνή 2, Μτφρ. Κ. Καρθαίου, Ι. Γ. Βασιλείου, χ.η.
Μπορεί να ατυχήσουμε ως προς αυτή την προσέγγιση, αλλά η προσέγγισή μας στον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης που γίνεται μέσω της Εγνατίας οδού είναι ευτυχώς εξασφαλισμένη, αφού θα «εμπλουτιστεί» με πολλούς σταθμούς διοδίων, ένας εξ αυτών στον τύμβο Καστά. Το υπουργείο Υποδομών φρόντισε, μετά την πίεση της τρόικας, να "ανοίξει" τον δρόμο, αποκόπτοντάς τον με διόδια... και παράλληλα να ανοίξει τη λεωφόρο της πρόσκλησης ενδιαφέροντος του ΤΑΙΠΕΔ για την παραχώρηση της Εγνατίας σε ιδιώτες για 40 έτη!
Πόσο απλούστερα θα μπορούσαν να ήταν όλα αν είχε ανακαλυφθεί μια επιτύμβια επιγραφή ανάλογη με αυτή που είχε βρεθεί στην Πτολεμαΐδα της Κυρηναϊκής: «Δεν ήμουν, υπήρξα. Δεν είμαι και δε με νοιάζει. Γεια σας, περαστικοί».
