Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, η ελληνική κυβέρνηση θα προχωρήσει στην αγορά drones με ποικίλες χρήσεις: από την επιτήρηση των συνόρων, τη συλλογή δεδομένων, την παρακολούθηση ταραχών κ.ο.κ. Δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από πρόσφατο δοκίμιο του Μπραντ Μπόλμαν και θα επανέλθουμε στο ζήτημα:
του Μπραντ Μπόλμαν
Από το 2001, η αμερικανική κυβέρνηση έχει σκοτώσει περισσότερους από 3.000 στρατιώτες και πολίτες, με επιθέσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών, των γνωστών drones. Το μέγεθος του στόλου των (αναγνωριστικών και καταδρομικών) drones θα τριπλασιαστεί τα προσεχή χρόνια. Η Amazon θέλει να αποστέλλει βιβλία με drones, οι οινοπαραγωγοί τα χρησιμοποιούν για να ψεκάζουν τις καλλιέργειές τους ενώ, και ίσως αυτό φανεί σε κάποιους σκληρή ειρωνεία, ο Φράνσις Φουκουγιάμα γιορτάζει αυτό που υποθέτω αντιλαμβάνεται ως την αναγέννηση της Ιστορίας στέλνοντας τα προσωπικά του drones να κάνουν βόλτες στη γειτονιά του. Drone (στην κυριολεξία, «κηφήνας»): μια λέξη με διπλό νόημα, που σημαίνει ταυτόχρονα «ένα πλάσμα που δεν κάνει τίποτε χρήσιμο και ζει χάρη στη δουλειά άλλων» και «ένα τηλεχειριζόμενο μη επανδρωμένο αεροσκάφος», η οποία παίζει αρκετά στις μέρες μας και στο πεδίο των πολιτισμικών σπουδών.
Το 1944, ο Τέοντορ Αντόρνο έγραφε σχετικά με τους πυραύλους V2 του Χίτλερ: «Είδα το Παγκόσμιο Πνεύμα, όχι έφιππο, αλλά φτερωτό και ακέφαλο». Αναφερόταν φυσικά, ειρωνικά, στο διάσημο απόσπασμα του Χέγκελ για τον έφιππο Ναπολέοντα. Τι ήθελε να πει ο Αντόρνο; Πως αυτό που ο Χέγκελ αντιλαμβανόταν ως το ψευδο-κορύφωση της ιστορικής ελευθερίας ήταν απλώς ένα βήμα ακόμα πάνω στον Κίτρινο Τούβλινο Τοίχο1 του Διαφωτισμού προς τον Φασισμό, τον πύραυλο V2 και, τελικά, το Άουσβιτς. Και πρέπει να αντιληφθούμε κάτι με αφορμή αυτό το νέο ακέφαλο παγκόσμιο πνεύμα: τα drones έχουν αλλάξει δραματικά τον τρόπο με τον οποίο το κοινό συμμετέχει στις στρατιωτικές εξελίξεις -- η διάχυση μεταξύ των διαφορετικών σφαιρών κοινωνικής δραστηριότητας είναι ακαριαία. Αρκεί κάποιος να φανταστεί ότι οι ανθοδέσμες θα αρχίσουν να παραδίδονται με τανκς, για να πάρει μια ιδέα του τι είναι πραγματικά μοναδικό σε αυτά συζητάμε εδώ.
Υπάρχει μια θαυμάσια ταινία, το Sleep Dealer του Άλεξ Ριβέρα, που απεικονίζει ένα μέλλον στο οποίο τα σύνορα φυλάσσονται από drones. Η χρήση τους επιτρέπει την άρση ενός πραγματικά αδιαπέραστου «συνοριακού φράχτη» και τον απόλυτο έλεγχο της διασυνοριακής κινητικότητας. Αυτή η φύλαξη με drones είναι μια μορφή εκείνου που ο Γκρεγκουάρ Σαμαγιού έχει αποκαλέσει «ντρονοποίηση» της κυριαρχίας. Τα drones λειτουργούν, πρώτα και κύρια, από απόσταση, ως ένα τεχνολογικό προσθετικό μέλος. Η «ντρονοποίηση» συνεπάγεται την επέκταση του εύρους και του βλέμματος της κυριαρχικής εξουσίας, ενώ ταυτόχρονα ο χειριστής του drone, ακόμα κι αν καταφύγει στη βία, απολαμβάνει την απόλυτη ασυλία απέναντι σε οποιοδήποτε αντίποινο. Στο Sleep Dealer, εκτός από τη στρατιωτική χρήση τους, τα drones έχουν μεταλλάξει και την εργασία. Οι μεξικανοί εργάτες δεν χρειάζεται πλέον να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ για να κάνουν κακοπληρωμένες δουλειές: ειδικά εργοστάσια τους επιτρέπουν να χειρίζονται από το Μεξικό, με τη βοήθεια προσθετικών μελών, drones που εκτελούν τις εργασίες αντί γι' αυτούς στις ΗΠΑ. Δεν είναι αυτή η φαντασίωση τόσων και τόσων Αμερικανών που διαμαρτύρονται για την «κλοπή» «δικών τους» θέσεων εργασίας από φτηνούς εργάτες που δεν τις αξίζουν; Είναι αυτοί οι χαμηλά αμειβόμενοι εργάτες, σε τελική ανάλυση, που επιτρέπουν στα εστιατόρια, στα εργοστάσια κ.λπ. να προσφέρουν φτηνότερες υπηρεσίες και προϊόντα στους λεγόμενους μέσους, σκληρά εργαζόμενους Αμερικανούς. Σε μια παραλλαγή του ρηθέντος ότι οι φιλελεύθεροι μουλτικουλτουραλιστές θέλουν το «φοντύ χωρίς τον φονταμενταλισμό», αυτοί οι υποκριτικοί λαϊκιστές λαχταρούν την εργασία χωρίς τους εργάτες. Κι ίσως αυτός να είναι ένας δοκιμαστικός ορισμός της «ντρονοποίησης».
Ερχόμαστε, τώρα, στο ζήτημα των παράπλευρων απωλειών. Όσοι επικρίνουν τη χρήση των drones στη βάση αυτή, παραμένουν συχνά μέσα στις κυρίαρχες ιδεολογικές συντεταγμένες της στρατιωτικής μηχανής: «Χρησιμοποιείστε τα σωστά, μην κάνετε προχειρότητες». Ο λόγος περί «παράπλευρων απωλειών» υποστηρίζει, αντί να υπονομεύει, την επιχειρησιακή λογική του πολέμου με τη χρήση drones, διότι αναδεικνύει το ζήτημα της ακρίβειας, αποπολιτικοποιώντας τη βία ως τέτοια. Το κυρίαρχο ζήτημα του Παγκόσμιου Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας είναι πλέον η ακρίβεια, έστω και ως μείωση του αχρείαστου πόνου.
Όλα αυτά δείχνουν πως, σε ό,τι αφορά στον από αέρος τρόμο, για να δανειστώ τη φράση του Πέτερ Σλοτερντάικ, δεν μας ενδιαφέρει απλώς το πόσο καλά στοχεύει, αλλά κυρίως το πώς δημιουργεί και διαμορφώνει ατμόσφαιρες. Θα αναφερθώ εδώ σε μια πρόσφατη αλλαγή στην αργκό των πακιστανών εφήβων. Η βρισιά που χρησιμοποιούν μεταξύ τους σε αντιστοιχία με το «Fuck you» των αμερικανών συνομηλίκων τους έχει αλλάξει τελευταία σε «Ελπίζω να σε βρει το drone». Το drone γίνεται το ρητορικό όπλο μιας νεολαίας που απειλείται η ίδια από την καταστροφή που αυτό επιφέρει, ακριβώς διά της επικλήσεως της αμερικανικής «ντρονοποιημένης» κυριαρχίας.
Ο Brad Bolman σπουδάζει Ιστορία στο Harvard. Το κείμενο (εδώ με περικοπές) δημοσιεύτηκε στο www.malapropped.com, 6.4.2014
μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου
1Αναφορά στο μυθιστόρημα του Φρανκ Μπάουμ Ο θαυμαστός μάγος του Οζ (1990), στο οποίο ο Κίτρινος Τούβλινος Τοίχος οδηγεί στη Σμαραγδένια Πολιτεία, όπου κατοικεί ο Οζ. (Σ.τ.Μ.)
