Του Ιλάν Σολομόν
«Ήταν επισκέπτης στον πλανήτη αυτό. Ήρθε εν ειρήνη και έφυγε εν ειρήνη. Στη διάρκεια της εδώ παραμονής του προσπαθούσε διαρκώς να φτάσει νέα επίπεδα συνειδητοποίησης. Ήταν ο τρόπος του για να φτάνει όλο και πιο κοντά στον Θεό».
Albert Ayler
Γεννήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1926 στη Βόρεια Καρολίνα. Στο οικογενειακό του περιβάλλον κυριαρχούσαν η μουσική και μια έντονη θρησκευτικότητα καθώς ο παππούς του ήταν πρεσβύτερος της Aφρικανικής Επισκοπικής Χριστιανικής Εκκλησίας των Μεθοδιστών. Μεγάλωσε σε μια περιοχή με σκληρές φυλετικές συγκρούσεις και όταν πια έχασε νωρίς τον πατέρα του, η μητέρα του υποχρεώθηκε να μετακομίσει στο Νιου Τζέρσι για να βρει δουλειά. Ο μικρός John έμενε στο σπίτι οικογενειακών φίλων και εκεί βρήκε απάγκιο στη μουσική. Έμαθε κλαρινέτο και γρήγορα στράφηκε στην τζαζ και το άλτο σαξόφωνο.
1958, “Blue train” για την Blue Note Records
Ο γάμος του με τη μουσουλμάνα Naima -την κατά κόσμον Juanita Grubbs- θα τον βοηθήσει να ξεπεράσει τον εθισμό του στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά, μελετώντας τον σουφισμό. Το 1957 συνεργάζεται με τον πρωτοπόρο πιανίστα Thelonious Monk και τον ίδιο χρόνο κυκλοφορεί το ντεμπούτο άλμπουμ του «Blue Train», εκεί όπου ανέπτυξε την ολόδική του τεχνική των «sheets of sound». Και οι νότες πέφτουν σαν βροχή.
Η συνεργασία του με τον Miles αποτέλεσε σημείο καμπής. Ο Davis ξεκινούσε την εποχή εκείνη τη δεύτερη καριέρα του, αφού είχε πια καταφέρει να απεξαρτηθεί, κερδίζοντας την αναγνώριση κοινού και κριτικών στο περίφημο Φεστιβάλ τζαζ του Newport. Τα μέλη του κουιντέτου του, ο πιανίστας Red Garland, ο μπασίστας Paul Chambers και ο ντράμερ Philly Joe Jones, θα συνόδευαν τον Trane στις πρώτες ηχογραφήσεις που έκανε με το όνομά του.
Η ριζική αλλαγή στο παίξιμό του εκδηλώνεται μετά τη δεύτερη -και οριστική- αποχώρησή του από το γκρουπ του Miles, λίγο μετά την ηχογράφηση του άλμπουμ - ορόσημου “Kind of blue”. Σχηματίζει το 1960 το περίφημο John Coltrane Quartet και μετά από μια σειρά δίσκων για την Atlantic υπογράφει και ηχογραφεί για την Impulse, όπου αναπτύσσει τη απόλυτα δική του μουσική όντας έντονα εμπνευσμένος από τα ινδικά ragas και τη free-jazz. Στο γκρουπ του παίζουν ο πιανίστας McCoy Tyner, ο μπασίστας Reggie Workman και ο master των ρυθμών Elvin Jones στα τύμπανα.
Ηχογράφηση στο Van Gelder Studios το 1963 με την μπάντα του. McCoy Tyner στο πιάνο, Reggie Workman στο μπάσο και ο Elvin Jones στα τύμπανα
«My Favorite Things»
Το 1961 κυκλοφορεί το “My favorite things”. Το ομότιτλο κομμάτι ήταν παγκόσμια επιτυχία από το μιούζικαλ «The sound of music». Ο Trane δεν το διασκευάζει απλώς, το αναδημιουργεί. Το έπαιξε δεκάδες φορές με το σοπράνο σαξόφωνο του, τον νέο εθισμό του, διατρέχοντας τα καλοκαίρια με ένα βανάκι απ' άκρη σ' άκρη την αχανή χώρα των μεγάλων αντιθέσεων, δίνοντας στον κόσμο την ψυχή του μέσα από τη μουσική του. Κι αυτό ήταν πάντοτε διαφορετικό. Σε κάθε ευκαιρία, στο στούντιο ή μπροστά στο κοινό με το κουαρτέτο του, ο Coltrane κατέγραφε τα συναισθήματά του, την κάθε στιγμή της αυθόρμητης δημιουργίας του, με όπλο τον καταλυτικό του αυτοσχεδιασμό.
Οι κριτικοί διχάζονται. Το κατά κανόνα έγκυρο αλλά μάλλον συντηρητικό τζαζ περιοδικό «Down Beat» ανατριχιάζει και χαρακτηρίζει τη μουσική του «αντι-τζαζ». Ένα δύσκολο κοινό στη Γαλλία τον αποδοκιμάζει μετά από μία συναυλία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ανακόψει για λίγο τις πειραματικές του αναζητήσεις και να κυκλοφορήσει δίσκους πιο φιλικούς για τον μέσο τζαζ ακροατή, σαν το ονειρικό μελωδικό «Ballads».
1965. “A love supreme”, το αριστούργημά του
«A love supreme»
Στις 26 Αυγούστου του 1964 γεννήθηκε ο πρώτος γιος του. Ο John και η Alice έφεραν το νέο μέλος της οικογένειας στο νέο δίπατο σπίτι τους στο Dix Hills, μια ήσυχη γωνιά στο Long Island της Νέας Υόρκης. Ήταν μια σπάνια ευκαιρία να αφήσει για λίγο κάτω το σαξόφωνο του, να είναι απλώς ο μπαμπάς τής οικογένειας. Ξεκουράζονται όμως ποτέ τα θηρία; Η ανήσυχη φύση του δεν τον άφησε. Πήρε μολύβι, χαρτί και το σαξόφωνο του κι ανέβηκε στον πάνω όροφο του σπιτιού του. Απομονώθηκε εκεί για πέντε ημέρες. Έβγαινε μόνο για να φάει και συνέχιζε μελετώντας τη μουσική που άκουγε μέσα του. Η Alice δεν τον ενοχλούσε. Όταν πια ο Coltrane έκανε την εμφάνισή του, παρατήρησε ότι ο άντρας της ήταν ασυνήθιστα γαλήνιος. «Ήταν σαν να είχε κατέβει ο Μωυσής απ' το βουνό. Ήταν τόσο όμορφος. Κατέβηκε τα σκαλιά και ήταν τόσο διάχυτη η γαλήνη, η ηρεμία, η χαρά στο πρόσωπό του που δεν άντεξα και του φώναξα: ‘πες τα μου όλα, έχουμε να σε δούμε πέντε μέρες’». Και ο John απάντησε: «Αυτή είναι η πρώτη φορά που η μουσική που θέλω να ηχογραφήσω μου έρχεται σαν ένα σώμα, σαν μια ακολουθία. Αυτή είναι η πρώτη φορά που τα έχω όλα, μα όλα, έτοιμα».
Τρεις μήνες αργότερα έμπαινε στο θρυλικό studio του Rudy Van Gelder, στο Englewood Cliffs του New Jersey, για να καταγράψει τα αποτελέσματα των διαλογισμών του σε ένα άλμπουμ που όμοιό του δεν είχε και ούτε θα ηχογραφούσε ξανά. Το 1965 κυκλοφορεί το “A love supreme”, το αριστούργημά του. Μια προσευχή υμνικής έντασης, την οποία ακολούθησε το άλμπουμ “Ascension” (Ανάληψη). Το “A love supreme” ήταν ένα ιδιαίτερα απαιτητικό έργο με πολλά στοιχεία της ατονικής μουσικής. Μια διάρκειας 33 λεπτών τετραμερής σουίτα, μια ωδή στην αγάπη στον -όχι πάντα- Θεό των χριστιανών. Και τούτο γιατί ο John Coltrane έχει μελετήσει ινδουισμό, καμπάλα, γιόγκα, σούφι, αστρολογία, αφρικανική ιστορία, πυθαγόρειους, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. «Σκοπός μου είναι να ζήσω την αληθινή θρησκευτική ζωή, να την εκφράσω μέσα από τη μουσική. Αν όταν παίζεις βιώσεις αυτή την εμπειρία, δεν θα βρεις καμία δυσκολία, γιατί η μουσική είναι μέρος του όλου και ως μουσικός πηγαίνεις όλο και βαθύτερα», έλεγε. Οι πνευματικές του ανησυχίες, η στροφή του προς την πνευματικότητα της free jazz θα καθορίσουν τη μουσική του μέχρι το τέλος της ζωής του, με τα άλμπουμ «Meditations», «Ascension» και «Interstellar space». Είχε πια δει τον Θεό.
Η συνεργασία του με τον Miles αποτέλεσε σημείο καμπής για τον Coltrane
Ο John Williams Coltrane, ο πιο επιδραστικός σαξοφωνίστας του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα, πέθανε από κίρρωση του ήπατος στις 17 Ιουλίου του 1967. Εκείνο το ζεστό βράδυ που η αργή βαθιά φωνή του Willis Connover ακούστηκε από τον «Αμερικάνο» της βάσης του Ελληνικού να αναγγέλλει συγκινημένη τον πρόωρο θάνατο του, ο μαθητής του λυκείου που ξενυχτούσε διαβάζοντας για το Ακαδημαϊκό δάκρυσε.
Ο «Άγιος» Trane της τζαζ, όμως, συνεχίζει να ανοίγει νέους μουσικούς ορίζοντες. Στα μέσα Ιουλίου του 2018 κυκλοφόρησε το «Both directions at once: The lost album». Αυτός είναι ο πρώτος και μόνος δίσκος του που βρέθηκε στο Top 40 των δισκογραφικών επιτυχιών, γνωρίζοντας την εμπορική επιτυχία που ποτέ δεν γνώρισε όσο ζούσε. Το «Lost album» ηχογραφήθηκε το 1963 και όλοι πίστευαν ότι είχε χαθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Προτού πεθάνει όμως, είχε χαρίσει μια κασέτα με την ηχογράφηση στην πρώτη σύζυγό του, τη Naima.
Ο ναός του Coltrane...
Το εικόνισμά του δεν είναι κάποια υπερβολή των φίλων της μουσικής του. Είναι μια τυπική αγιογραφία με κλασική βυζαντινή τεχνοτροπία που εξυπηρετεί λατρευτικούς σκοπούς στον ναό που είναι αφιερωμένος στον μεγάλο σαξοφωνίστα και συνθέτη της τζαζ. Ο ναός του «Αγίου Ιωάννη Coltrane» βρίσκεται κάπου στο San Francisco.
Τα θυρανοίξια έγιναν στις 23 Σεπτεμβρίου του 1972, την ημέρα των γενεθλίων του. Ο John Coltrane είχε πεθάνει πέντε χρόνια πριν, στις 17 Ιουλίου του 1967, όταν ο θαυμαστής του Franzo King έγινε ο πρώτος ιερέας του ναού του. Δέκα χρόνια μετά, η Αφρικανική Ορθόδοξη Εκκλησία των ΗΠΑ, που ιδρύθηκε το 1892 με την άδεια του πατριαρχείου της Αντιόχειας, αποφάσισε να υιοθετήσει τον ναό, τον ιερέα του και το ποίμνιο του. Έτσι, το 1982 ο King χρίστηκε επίσκοπος κάνοντας μόνο έναν μικρό συμβιβασμό: ο ναός έπρεπε να λέγεται στο εξής απλώς Του Αγίου Ιωάννη. Η αγιογραφία του, ύψους 2,5 μέτρων, παρέμεινε. Όπως παρέμεινε και η μουσική του Trane στη λειτουργία στην οποία σήμερα παίζει σαξόφωνο ο γιος του επισκόπου, ο αιδεσιμότατος Franzo King Jr. - ο νεότερος.
Στην αγιογραφία, στον πάπυρο που κρατά στο δεξί του χέρι γράφει: «Ας τραγουδήσουμε όλα τα τραγούδια στον Θεό. Ας τον ακολουθήσουμε στον δρόμο της αρετής. Ναι, είναι αλήθεια. Ερεύνα και θα βρεις».
Η ριζική αλλαγή στο παίξιμό του εκδηλώνεται μετά τη δεύτερη -και οριστική- αποχώρησή του από το γκρουπ του Miles. Σχηματίζει το 1960 το περίφημο John Coltrane Quartet και μετά από μια σειρά δίσκων για την Atlantic υπογράφει και ηχογραφεί για την Impulse, όπου αναπτύσσει τη απόλυτα δική του μουσική όντας έντονα εμπνευσμένος από τα ινδικά ragas και τη free-jazz
Σε κάθε ευκαιρία, στο στούντιο ή μπροστά στο κοινό με το κουαρτέτο του, ο Coltrane κατέγραφε τα συναισθήματά του, την κάθε στιγμή της αυθόρμητης δημιουργίας του, με όπλο τον καταλυτικό του αυτοσχεδιασμό
