"Στο αχανές πεδίο της αγάπης η συνωνυμία του κόκκινου με το αληθινό μοιάζει σαν υπόδειξη που γίνεται από τη φυσική των αισθημάτων, όχι μονάχα από τα λεξικά της νεοελληνικής", σημειώνει ο Παντελής Μπουκάλας, προλογίζοντας τον τρίτο τόμο των μελετημάτων της σειράς "Πιάνω γραφή να γράψω... Δοκίμια για το δημοτικό τραγούδι", που αυτή τη φορά, εστιάζοντας σε ένα από τα πιο αγαπημένα δημοτικά τραγούδια, το "Κόκκιν' αχείλι εφίλησα", διερευνά πηγές, προσλήψεις, παραλλαγές και ένα σωρό ταξίδια και συναντήσεις που προκαλεί η λαϊκή ποίηση. Έτσι, μετά την αιμοχαρή επιλογή του δεύτερου τόμου, που ασχολήθηκε με "Το αίμα της αγάπης: Ο πόθος και ο φόνος στη δημοτική ποίηση", ο τρίτος τόμος, με τον τίτλο "Κόκκιν' αχείλι εφίλησα. Το ταξίδι του φιλιού και ο έρωτας σαν υπερβολή", ακολουθεί τις κόκκινες ειρηνικές εκδοχές του τραγουδισμένου έρωτα και της λαϊκής ποίησης, που, κατά τον Μπουκάλα είναι η ποίηση της κοινότητας, και ιστορεί τις πλείστες όσες διαδρομές της.
"Σε επόμενους τόμους της σειράς θα καταπιαστώ και με τη μικροϊστορία συγκεκριμένων τραγουδιών. Για παράδειγμα, το δημοφιλέστατο σήμερα τραγούδι 'Κόκκιν' αχείλι εφίλησα', που σαγήνευσε τον Σεφέρη, τον Βρεττάκο και άλλους ποιητές, ωστόσο ο Νικόλαος Πολίτης το έψεγε σαν ασιανικό, πομπώδες δηλαδή, το κατέγραψε πρώτος, στην Κορσική, ένας κορυφαίος λόγιός μας, που δεν εκτιμούσε τη λαϊκή ποίηση: ο Αδαμάντιος Κοραής. Τα παιχνίδια της Ιστορίας..." μας προϊδέαζε ο δοκιμιογράφος στις αρχές του 2017, όταν κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος της δοκιμιακής σειράς με τίτλο "Όταν το ρήμα γίνεται όνομα. Η Αγαπώ και το σφρίγος της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών".
Έτσι, στον τρίτο τόμο, μέσα από τους έξι στίχους που έχουν διασωθεί από το "Κοκκιν' αχείλι εφίλησα" στις διάφορες παραλλαγές του, ανασκάπτει τα ζητήματα που έχουν ανασυρθεί από τον διάλογο που αναπτύχθηκε, ανασύρει ωστόσο και νέες σκέψεις. "Η φυσικότητα με την οποία ο λαϊκός δημιουργός εμπιστεύτηκε την υπερβολή, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το τραγούδι του ακάθεκτου κόκκινου φιλιού, ετοίμασε τραγούδια που πιθανόν θα σαγήνευαν τους υπερρεαλιστές, Έλληνες και ξένους, αν τα γνώριζαν έγκαιρα και σε όλη τους την έκταση", γράφει ο Παντελής Μπουκάλας. Στην ίδια κατεύθυνση, εξετάζει και άλλα δημοτικά τραγούδια, από τα οποία, όπως επισημαίνει, θα μπορούσαν να αντλήσουν ενδιαφέροντα ερεθίσματα ακόμα και οι πρωτοπόροι της ψυχανάλυσης, αν τα γνώριζαν. Φέρνοντας για παράδειγμα τον Φρόιντ και το "οιδιπόδειο σύμπλεγμα", αναφέρει χαρακτηριστικά ότι "σε ολόκληρο κύκλο δημοτικών τραγουδιών το 'οιδιπόδειο' είναι ενεπίγνωστο, εκδηλώνεται δε με τέτοια επιθετικότητα από τη μητρική πλευρά ώστε συνταράζονται τα ιερά, ο ουρανός κι η θάλασσα".
"Γηράσκω αεί αναθεωρών"
Στον παρόντα τόμο ωστόσο ο Μπουκάλας προχωρά ακόμα πιο πέρα. Πιστός, όπως λέει, στο δόγμα του Μανόλη Αναγνωστάκη "Γηράσκω αεί αναθεωρών", αποφάσισε να ανασχεδιάσει τη σειρά, επεκτείνοντας την έρευνά του, πέρα από την "κλασική βιβλιογραφία" και τη "δημοσιευμένη πρώτη ύλη". Έτσι διευρύνει τον ερευνητικό ορίζοντά του και στη δημοτική ποίηση "των περίοικων και των σύνοικών μας λαών στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μετέπειτα", εντάσσοντας, στην προκειμένη περίπτωση, παραδείγματα από τη σερβική ή τη νοτιοσλαβική προφορική ποίηση. Παράλληλα επιχειρεί μια συγκριτική έρευνα ανάμεσα στις αντιλήψεις που εκφράζουν τα τραγούδια μ' αυτές που υποστηρίζονται από τις παροιμίες, τις παραδόσεις, τα παραμύθια, τα αινίγματα, τα ακληρήματα, δηλαδή "τους χαρακτηρισμούς ενός λαού για κάποιον γειτονικό του, ή μιας πόλης για τη διπλανή της". Αναζητά δηλαδή επίσης "πότε και πού διαφωνεί και συγκρούεται ο τραγουδισμένος ιδεολογικός, εθνολογικός ή θρησκειολογικός λόγος με τον πεζό". Τέλος, ερευνά τις διασταυρώσεις της δημοτικής ποίησης με την επώνυμη, πρωτίστως την ελληνική, αρχαία και νέα, ώστε "να αναδειχθούν είτε κοινά μοτίβα και στρατηγικές είτε αντίθετες λογικές επεξεργασίας του ίδιου θέματος".
Ολοκλήρωση σε 14 τόμους
Η δοκιμιακή σειρά αναφοράς του Παντελή Μπουκάλα, φυσικά, βρίσκεται ακόμα στην αρχή της, αφού έχει σχεδιαστεί ήδη να ολοκληρωθεί στους 14 τόμους με σταθμούς μεταξύ άλλων στον έρωτα και το έθνος, στη θρησκεία του έρωτα και τα εμπόδια των θρησκειών στα δημοτικά τραγούδια, τα πουλιά στα δημοτικά της ξενιτιάς, την ιστοριογραφία και τη δημοτική μούσα, τον Διάκο και πώς τον απαθανάτισε η λαϊκή μούσα, την ιστοριογραφία και τους επώνυμους ποιητές, ακόμα και πώς τραγουδιέται ο Χάρος.
Πόλυ Κρημνιώτη
