Της Ευγενίας Μπογιάνου
Καθώς διάβαζα «Τα σπλάχνα», έχοντας πολύ έντονα στο μυαλό μου τον απόηχο του προηγούμενου βιβλίου του Νίκου Ξένιου, της νουβέλας «Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία», άρχισα να αναρωτιέμαι για το πόσο μακρύ δρόμο διένυσε ο συγγραφέας για να περάσει από το ένα κείμενο στο άλλο. Στο «Κυνήγι του βασιλιά Ματθία» η αφήγηση απλώνεται σε βάθος 400 χρόνων. Στα «Σπλάχνα» επίσης η αφήγηση καλύπτει σχεδόν όλο τον 20ό αιώνα έως και τις αρχές του 21ου. Η στιβαρή πρόζα του Ξένιου είναι ίδια, οι λειτουργικά ενταγμένες διακειμενικές αναφορές επίσης, όπως και η δουλεμένη μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια γλώσσα του. Αλλά οι ομοιότητες σταματούν εκεί. Γιατί οι θερμοκρασίες των δύο κειμένων, είναι εντελώς διαφορετικές.
Και το ερώτημα που γεννιέται είναι το εξής: Πόσο μπορεί να μας ενδιαφέρει η μοίρα και η πορεία αυτού του ανθρώπου που ονομάζεται Άλκης Δομέστικος; Γιατί το κέντρο βάρους της αφήγησης του Ξένιου, ακόμη και στα σημεία όπου αυτή είναι τριτοπρόσωπη και αποστασιοποιημένη, δεν μετατοπίζεται ούτε στιγμή από τη διαδικασία της εντρύφησης και της κατάδυσης μέσα στον ψυχισμό του δόλιου, σκοτεινού, αινιγματικού και, βέβαια, αγέλαστου Δομέστικου, ο οποίος είναι υπόδειγμα αρνητικού ήρωα, πράγμα που δεν συναντάμε συχνά στη λογοτεχνία. Και μάλιστα σκιαγραφημένου με απέραντη φροντίδα, αγάπη σχεδόν από τον συγγραφέα. Τόσο που φτάνει κανείς να αναρωτηθεί αν τελικά είναι ή γίνεται συμπαθής αυτός ο ορκισμένος φασίστας.
Γιατί περί αυτού πρόκειται. Πρόκειται για την εξέλιξη και την διαμόρφωση μιας προσωπικότητας που ως κύρια χαρακτηριστικά της έχει τον ναρκισσισμό, την εμπάθεια, τον μισογυνισμό, το μίσος για τους Εβραίους, το μίσος για τους ομοφυλόφιλους και για ό,τι εντέλει ξεφεύγει από το πρότυπο «πειθαρχεία, υγεία, ανδρισμός, βιαιότητα, υποταγή», αυτές τις πέντε λέξεις που κυριαρχούσαν στο λεξιλόγιο του περιοδικού «Νεολαία» το οποίο καταβρόχθιζε ο έφηβος Άλκης κατά τη διάρκεια του πολέμου. Λέξεις που του ασκούσαν και δεν έπαψαν ποτέ να του ασκούν μιαν ιδιότυπη γοητεία.
Από τις πιο ωραίες και σημαντικές σελίδες του βιβλίου είναι αυτές των ημερολογίων του Άλκη, όπου περιγράφει τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Ο Ξένιος επιλέγει και φωτίζει με αδρά χρώματα και λίγα, υπαινικτικά και καίρια λόγια τα γεγονότα και τις περιστάσεις που στάθηκαν καθοριστικά για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Άλκη. Κάνει μεγάλα άλματα στον χρόνο (αφήνοντας τον αναγνώστη να φανταστεί τα ενδιάμεσα διαστήματα), εστιάζοντας στο σημαντικό, που μπορεί να είναι μια λεπτομέρεια μόνο, ή έτσι να φαίνεται αρχικά, που αφήνει βαθύ σημάδι όμως στην ψυχή του Δομέστικου. Αναρίθμητα είναι τα έργα και θα μπορούσαν να είναι πάρα πολλές οι αναφορές, όπου δίνεται η επίδραση της Ιστορίας πάνω στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
Η ιδιαιτερότητα στο βιβλίου του Ξένιου είναι πως εδώ έχουμε να κάνουμε με την προσαρμογή της Ιστορίας και της ανάγνωσής της με τέτοιο τρόπο ώστε να «βολεύει» και να δικαιολογεί τις αδυναμίες και τις δόλιες βλέψεις ενός ανθρώπου που, παρ' όλη την επιστημονική ιδιότητα, λειτουργεί χωρίς καμία επιστημονική αιδώ. Στο εξεγερμένο Παρίσι του '68 εκείνος εστιάζει πάνω στον κλοσάρ που τον εμποδίζει να μπει στο σπίτι του, πάνω στη μυρωδιά υπονόμου που διαχέεται παντού, πάνω στη γάτα των γειτόνων που σκαρφαλώνει στα ρούχα του. Θα μπορούσε ο καθένας να λειτουργήσει έτσι; Νομίζω πως αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα που αιωρούνται πίσω από τις λέξεις του συγγραφέα.
Ο Ξένιος γράφει ένα πυκνό πολυεπίπεδο κομψό κείμενο, ένα πολιτικό μυθιστόρημα, ένα μυθιστόρημα ιδεών, όπου με σύμμαχο μια λεπτοδουλεμένη πρόζα (τα σημεία στα οποία η γραφή γίνεται ποιητική είναι από τα ωραιότερα του βιβλίου) και μια συγκινητική αφοσίωση στον ήρωά του καταφέρνει να μετουσιώσει τις ιδέες, τις εικόνες, τις ατμόσφαιρες, τα συναισθήματα σε γλώσσα, καταφέρνει να μας κάνει κοινωνούς του ψυχισμού ενός ιδιότυπου ανθρώπου που, μέσα σ’ ένα παραλήρημα μεγαλείου, ζει και πεθαίνει μόνος του. Και που μπορεί και να βρίσκεται κάπου ανάμεσά μας. Ή και μέσα μας.
Νίκος Ξένιος, «Τα σπλάχνα»
Εκδ. Κριτική
293 σελ. Τιμή: 12 ευρώ
