Του Λέανδρου Πολενάκη
Ο “Βόυτσεκ” του Μπύχνερ (1836), που έφτασε ώς εμάς σε σπαραγμένη, αποσπασματική μορφή, είναι ένα έργο τροχισμένο επάνω στον πυρετό μιας νεανικής φλογισμένης επαναστατικής συνείδησης, μέσα στη ρημαγμένη, υποταγμένη Ευρώπη της Ιερής Συμμαχίας. Ο Μπύχνερ δεν έτρεφε ρομαντικές αυταπάτες. Είχε ζήσει το άδοξο τέλος της Γαλλικής Επανάστασης, μετοχοποιημένης και “εισηγμένης” από τους αστούς εμπόρους στο “χρηματιστήριο των ιδεών”. Είδε τον επερχόμενο κόσμο των στρατοπέδων συγκέντρωσης, την επελαύνουσα μιλιταριστική μηχανή, το αδιέξοδο της φαλκιδευμένης Ιστορίας, όλα όσα ζούμε σήμερα. Και ας ήταν μόλις εικοσιτριών χρονών. Πέθανε “αμλετικά” στα εικοσιτέσσερά του, χωρίς να εγκαταλείψει το όνειρο της “αδύνατης επανάστασης”, προφταίνοντας να μας αφήσει την κομματιασμένη αλλά άρτια εικόνα του λούμπεν προλετάριου Βόυτσεκ, μια αντανάκλαση των στρεβλών, σακάτικων, δικών του και δικών μας καιρών: το είδωλο ενός αντι-ήρωα χωρισμένου από τον κόσμο, που το καθεστώς της “πανοψίας” έχει μεταλλάξει και δέχεται παθητικά τη μοίρα του πειραματόζωου. Χωρίς δική του ελεύθερη βούληση, χωρίς άλλες ιδιότητες εκτός από το αρχέγονο ένστικτο του φόνου, “επιστημονικά” φυτεμένο στους λοβούς του εγκεφάλου. Σήμερα, μάλιστα, με την αρωγή μιας περισσότερο παρά ποτέ, πρόθυμης “επιστήμης”. Ο φυσιολόγος Μπύχνερ ξέρει πολύ καλά για τι ακριβώς μας μιλάει. 'Ενα βαθιά πολιτικό έργο.
Στο θέατρο “Σημείο” παρακολουθήσαμε την παράσταση του “Βόυτσεκ” με την ομάδα “Ξανθίας” που σκηνοθέτησε ο Κώστας Παπακωνσταντίνου (κίνηση Κατερίνας Γεβετζή). Ο στόχος της σκηνοθεσίας, να αποκαταστήσει στη σκηνή ως ενιαίο το αποσπασματικά σωζόμενο κείμενο, αναδεικνύοντας τη διαχρονική πολιτική του διάσταση, πετυχαίνει, τόσο με την αξιοποίηση της ποιοτικής -και ποιητικής- μετάφρασης του Αλεξίου Μάινα όσο και με τη λελογισμένη χρήση των έντονων σωματικών ρυθμών μιας ενιαίας και σταθερής, ασκημένης ομάδας ηθοποιών, με διακριτές μονάδες, που “πληρώνουν” συλλογικά τα κειμενικά κενά. Η έννοια του σωματικού θεάτρου δικαιώνεται εδώ, καθώς το σώμα υπηρετεί τον λόγο, όχι αντιθέτως. Προάγοντας, έτσι, το αποσπασματικό σε συνεχές και το αναγκαίο σε μοιραίο. Ξυπνώντας το κείμενο - σώμα της τραγωδίας μέσα στο δράμα του κειμένου - σώματος του ανθρώπου. “Παλίντονη αρμονία” του Ηράκλειτου. Αλλιώς, είμαστε καταδικασμένοι στην τιμωρία του Σίσσυφου: στην αιώνια επανάληψη του ίδιου.
Οι ρόλοι σμιλεμένοι: ο “Βόυτσεκ” του Δημοσθένη Ξυλαρδιστού δίνεται εύλογα, εύστροφα, ικανά, με υφολογικό “κοστούμι” συγκαιρινό, ενός σύγχρονου, παραζαλισμένου, αποχαυνωμένου μικρομεσαίου στην κλίμακα της κοινωνίας. Επειδή σήμερα “πειραματόζωο” δεν γίνεται μόνο ο παλιός λούμπεν προλετάριος... Η καλή Αγγελική Μαρίνου δίνει την αμαρτωλή “Μαρία” με αθωότητα σώματος και καθαρότητα βλέμματος, κερδίζοντας δικαιωματικά την αμέριστη συμ-πάθειά μας. Ο Ελισαίος Βλάχος δίνει σκωπτικά τον “λοχαγό” ως νευρόσπαστη γελοία φιγούρα κουκλοθιάσου και ο Φοίβος Συμεωνίδης όμοια τον “γιατρό” ως γκροτέσκα μορφή ψευδοεπιστήμονα, που γελάς μαζί του και φοβάσαι. Ο Κώστας Παπακωσταντίνου σκηνοθετεί καίρια τον εαυτό του ως δαίμονα - πειρασμό - “τυμπανιστή”, που “χορεύει” σε θανάσιμο ρυθμό τους άλλους. Η Βασιλική Σουρρή, ένα χρήσιμο πολυεργαλείο. Η πρωτότυπη μουσική του Βασίλη Κουτσιλιέρη συν-σκηνοθετεί. Τα “γραφιστικά” κοστούμια της Βίκυς Πάντζου δεν ήταν εκτός των σκηνοθετικών προδιαγραφών. Θεωρώ, όμως, λίγο υπερβολική τη σκηνογραφία της με κυρίαρχη στον χώρο μια μεταμοντέρνα γκιλοτίνα.
Στον πολυχώρο “Εκστάν”, σε εναλλασσόμενο ρεπερτόριο, δίνεται, με τον τίτλο “Τσε” από τον νεότατο Κύπριο ηθοποιό και ποιητή Βασίλη Κυριάκου ένας μονόλογος γραμμένος απ' τον ίδιο, βασισμένος στη ζωή και στον θάνατο του μεγάλου επαναστάτη Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Σκηνοθετημένος από τον έμπειρο Γιάννη Σταματίου.
Το κείμενο “έχει ψαχνό” και ο νεότατος Βασίλης Κυριάκου “έχει κότσια” να το σηκώσει. Το παίζει με πάθος γνήσιο και ειλικρίνεια που παρασύρει. Σε όσους διαθέτουν ακόμη ζωντανή πολιτική συνείδηση, και είμαστε πολλοί παρά τα περί του αντιθέτου διαρρεόμενα, συνιστώ να δουν αυτήν την παράσταση, για λίγες μέρες ακόμη. Κλείνω το σημείωμα παραθέτοντας ένα απόσπασμα της ποίησης του Βασίλη Κυριάκου:
“...ξέχασαν τον Χριστό με το βλέμμα γεμάτο σπίθες / στο ναό να σπάει / τους πάγκους των εμπόρων της διδαχής του... / και η ιστορία να συνεχίζεται / μετρώντας μόνο την τρέλα που έχει το μάτι / σαν δεν λογαριάζει τίποτα από τους μαγαζάτορες / του λογικού"...
