Του Λέανδρου Πολενάκη
Ο Μολιέρος κωδικοποιεί σε φόρμα θεατρική τα ήθη και έθιμα της ανερχόμενης αστικής τάξης, πριν ακόμη αυτή κατακτήσει την εξουσία και πριν αυτά συγκροτήσουν συμπαγή κώδικα κοινωνικό. Ο Μαριβώ, στο δικό του θέατρο, πηγαίνει ακόμη πιο πέρα. Στα εκατό χρόνια που μεσολάβησαν, συντελέστηκε μια παράδοξη συνάντηση, του πιο αμόρφωτου τμήματος της αστικής τάξης, που είχε πλουτίσει μέσα στο κλίμα ασύδοτης κερδοσκοπίας της εποχής του Λουδοβίκου 14ου και επεδίωκε τώρα την δι' επιγαμίας ένωσή του με το επιφανειακά “μορφωμένο” κομμάτι της παλιάς αριστοκρατίας, που, όμως, έχασε το κεφάλαιό του μέσα στο ίδιο κλίμα, κερδοσκοπίας και διαφθοράς (βλ. τον “Τουρκαρέ” του Λεσάζ.)
Αυτήν την παράδοξη συνεύρεση, που γέννησε ένα τέρας, αποτυπώνει στο θέατρό του ο Μαριβώ, λίγο πριν από τη μεγάλη έκρηξη του 1789, καταγράφοντας την συμπεριφορά του αλλόκοτου κοινωνικού μείγματος, που ντύνεται, διασκεδάζει, ερωτεύεται, παντρεύεται, φιλονικεί και χωρίζει ανόητα, μιλώντας μια γλώσσα ψευδο-λόγια γεμάτη από περίτεχνες, πομπώδεις εκφράσεις που δεν σημαίνουν τίποτε. Μια στρεβλή κοινωνική κατάσταση, που αντιμετωπίζεται από τον συγγραφέα με ειρωνεία στα όρια του σαρκασμού. Από την ειρωνική ματιά του Μαριβώ δεν ξεφεύγει παρά μόνο το ίδιο το θέατρο, που ο συγγραφέας προάγει σε μοναδικό σταθερό σημείο αναφοράς και σε μόνη “αληθινή” πραγματικότητα, μέσα σ' έναν κόσμο “σκιών” στον οποίο κυριαρχεί το απατηλό φαίνεσθαι.
Το θέατρο ωστόσο του Μαριβώ δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως “ρεαλιστικό” απλώς και μόνο επειδή τοποθετεί έναν καθρέφτη απέναντι στην πραγματικότητα. Σύμφωνα πάντα με τον παραβολικό τρόπο σκέψης του Μαριβώ, ξέρουμε τι είναι ο καθρέφτης... αλλά δεν έχουμε ιδέαν τι είναι η πραγματικότητα. Αν, επομένως, ο καθρέφτης του θέατρου είναι η μόνη πραγματικότητα, δεν μπορούμε, τότε, να το εξαιρέσουμε από τον κανόνα της φαινομενικότητας που διέπει την πραγματικότητα! Η ίδια η φαινομενικότητα, όμως, πώς γίνεται να είναι φαινομενική χωρίς να μεταπίπτει, γι' αυτό, σε πραγματικότητα; Και πού να καταφύγει τότε... η πραγματική πραγματικότητα; Πού αλλού; Στη θεατρική θεατρικότητα! Ούτε ρεαλιστικό ούτε μη ρεαλιστικό, το θέατρο του Μαριβώ είναι αυτό πού είναι και δεν είναι τίποτα που δεν είναι. Η αξία του βρίσκεται στον χαρακτήρα ενός παιγνίου με εναλλασσόμενα κάτοπτρα αντικριστά, που θέτει σε αμφισβήτηση όλες τις σταθερές του σύγχρονου πολιτισμού, πλην μιας: του ίδιου του θεάτρου ως δημιουργικού παιγνίου, που προκαταλαμβάνει το κίνημα του “μοντέρνου” και προαναγγέλλει τον θεατρικό Πιραντέλλο. Που οι ρίζες του δεν είναι σοφιστικές, όπως πολλοί νομίζουν, αλλά πλατωνικές: “ένα περιβόλι σπαρμένο ψέματα και αλήθειες.”
Με όχημα και εργαλείο την ωραία, προσεχτική μετάφραση του Ανδρέα Στάικου η παράσταση των “Ψευδοεξομολογήσεων” στο “Στούντιο Μαυρομιχάλη”, σκηνοθετημένη από τον Φώτη Μακρή (κίνηση της Στέλλας Κρούσκα), πιάνει γερά το νήμα του έργου και το φέρνει στη δική μας εποχή, υποτίθεται της ελεύθερης επικοινωνίας. Όπου, όμως, “η βούληση, η κρίση και η σκέψη των ανθρώπων καθορίζεται από ένα σύμπλεγμα πληροφοριών, φημών, ψευδών ειδήσεων κ.α., με αποτέλεσμα να μην εκφράζουν πια τις πραγματικές μας επιθυμίες αλλά κάτι που μας έχει επιβληθεί.”
Για πρώτη φορά στο “Στούντιο Μαυρομιχάλη”, στη σκηνοθεσία του Φώτη Μακρή, είδαμε έναν Μαριβώ τόσο απαλλαγμένο από ψευδολογοτεχνικές ή άλλες φιοριτούρες, που να αγγίζει τόσο πολύ τη δική μας εποχή. Με το πολιτικό στοιχείο του έντονα τονισμένο από τον σκηνοθέτη, που το έδωσε καίρια. Από τα διαχρονικά κοστούμια - σκηνικά της Μαντώς Ψυχουντάκη ώς τους ηχητικούς σχεδιασμούς - αιφνιδιασμούς του Γιώργου Χανού, μέχρι το βίντεο “ΧΧΧ”, που μπήκε σκοπίμως, για να δείξει τον υπεύθυνο της ερωτικής έκπτωσης, όλα είχαν τη θέση τους. Με ρόλους όλους χειροποίητους, επάνω σε σκληρό υλικό.
Ο Φώτης Μακρής, δοσμένος στο διπλό παιχνίδι, παίζει τον δικό του ρόλο και μαζί τον άγραφο, του αόρατου “κουκλοπαίκτη” που κινεί τα νήματα. Η Στέλλα Κρούσκα είναι αέρινα “μαριβωτική”, τα περάσματά της έξοχα, ο Νίκος Αργυριάδης εκλεκτά “κομεντιάνικος”, ο Γιάννης Δαμάλας και ο Κωνσταντίνος Ελματζίογλου με την πρέπουσα “φυσική” θεατρικότητα, ο Πάνος Ξενάκης απολαυστικός, η Στέλλα Παπαδημητρίου μέσα στο γράμμα και στο πνεύμα, η νεότερη όλων, Στεφανία Σαμαρά, ένα “διαμαντάκι.”
