Του Λέανδρου Πολενάκη
Ο ''Αμλετ” είναι το πιο διαβασμένο και το δημοφιλέστερο έργο του Σαίξπηρ. Όλοι γνωρίζουν την εμβληματική πρόταση του ήρωα: “Να ζει κανείς ή να μη ζεί;”. Πρόταση που έχει γεννήσει ποικίλες ερμηνείες, με κυριότερη ότι ο Άμλετ, ένας άνθρωπος της σκέψης, διστάζει μπροστά στην πράξη. Η ψυχαναλυτική σχολή του Φρόυντ βλέπει μια παραλλαγή του οιδιπόδειου πλέγματος. Στην Ελλάδα διατυπώθηκε η ερμηνεία του ψυχίατρου, συγγραφέα και μεταφραστή Γιώργου Χειμωνά, που συνδυάζει την ψυχανάλυση με την υπαρξιακή φιλοσοφία, στηριγμένος στα λόγια του ίδιου του Άμλετ, ότι “καμία χρήση του κόσμου δεν είναι καλή.” Τα λόγια αυτά όμως δεν απηχούν την αγωνία της ύπαρξης που προηγείται της ουσίας και για αυτό δεν βρίσκει έρεισμα στον πραγματικό κόσμο (η “Ναυτία” του Σαρτρ, μια κομψότερη λέξη για την αηδία), αλλά αποτελούν έκφραση της ουσίας της ίδιας του ανθρώπου, απηχώντας την αγωνία της ζωής που ασφυκτιά φυλακισμένη στους φθαρμένους θεσμούς. Επειδή, όπως έχει πει ένας σπουδαίος Ισπανός συγγραφέας (Ινκλάν), “οι νέοι δεν αυτοκτονούν από αηδία για τη ζωή αλλά από υπερβολική αγάπη γι’ αυτήν.” Ο Άμλετ είναι νέος.
Το αληθινό του πρόβλημα είναι της αυτοκτονίας, για να απαλλαγεί από μια ζωή που οι τυραννικοί θεσμοί έκαναν αβίωτη (βλ. και το παρεμφερές Σονέτο 66.) Δεν πρόκειται για δισταγμό του σκεπτόμενου ήρωα μπροστά στον φόνο, αλλά μπροστά στην αυτοκτονία. Ο μεταφυσικός φόβος του αγνώστου, ενισχυμένος από τα λόγια του φαντάσματος, τον αποτρέπει προσωρινά.
Ο Άμλετ έχει επιστρέψει από τη Βιττεμβέργη, προπύργιο της θρησκευτικής μεταρρύθμισης, κέντρο των ανθρωπιστικών σπουδών, έχοντας ως στόχο να εξημερώσει και να εξανθρωπίσει τη βάρβαρη χώρα, κομίζοντας ένα μήνυμα “Ευαγγελισμού.” Με “Μαρία” του την αθώα Οφηλία.
“Πέφτει” επάνω στον θάνατο του πατέρα του, στον γάμο της μητέρας του, σε αυτό που θεωρεί προδοσία της Οφηλίας και στην εντολή του πατρικού φαντάσματος, που τον ορίζει ως “Αγγελο εξολοθρευτή.” Τέσσερα απανωτά πλήγματα που τον συντρίβουν. Όσα ακολουθούν είναι ένας ανάποδος “Ευαγγελισμός”, μια “ποντικοπαγίδα.” Μόνο στα στερνά του λόγια στον Οράτιο, όταν τον προτρέπει να ζήσει, “όχι για να εκδικηθεί αλλά για να δημιουργήσει”, ακούμε τον Άμλετ να απαντάει στο βασανιστικό ερώτημα, καταφάσκοντας τη ζωή που είναι δημιουργία. Λόγια που, συνήθως, οι παραστάσεις των καιρών μας δεν τονίζουν επαρκώς ή απορρίπτουν. Χωρίς αυτή τη μικρή “λεπτομέρεια”, το έργο καθίσταται άλλο.
Η σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου στο “Αμφι-θέατρο”, ανοιχτό μετά από χρόνια ερήμωσης και σιωπής, με εργαλείο της την εργώδη, “υπαρξιακή” μετάφραση-ανάπλαση του έργου “Άμλετ” από τον Γιώργο Χειμωνά, έχει ορίζοντά της τη φθαρτή ύπαρξη, όχι την άφθαρτη ουσία. Ποικιλμένη, ακόμη, με δύσκολα δικαιολογούμενα στοιχεία, “μοντέρνου”, που παραπέμπουν σε κωμωδία (ο Άμλετ στην πιο κρίσιμη μοναχική στιγμή ενδοσκόπησης κατεβάζει τα παντελόνια του!), επιχειρεί να συνδιαλλαγεί με τα φαντάσματα του θεάτρου, με τις σκιές των περασμένων παραστάσεων, με το χάσμα των ετών και, βέβαια, με τον “Άμλετ” που σκηνοθέτησε ο πατέρας της, Σπύρος Ευαγγελάτος, πριν εικοσιοκτώ χρόνια. Μια παράσταση φαντασμάτων, μέσα στο εγκαταλειμμένο, λεηλατημένο κτήριο του “Αμφι-θεάτρου”, μια “σκηνοθεσία μέσα στη σκηνοθεσία”, που συνομιλεί νοερά με τον χαμένο χρόνο, με τους περιπλανώμενους ίσκιους, με τα φθαρμένα σκηνικά αντικείμενα, με την ίδια τη φθορά και με τον θάνατο. Με όλα πλην, ίσως, του ίδιου του έργου, που μένει εντέλει αδικαίωτο, με τους τροχούς να γυρίζουν στον αέρα. Επειδή το ίδιο δεν συνομιλεί με τη φθορά και με τον θάνατο, αλλά με τη ζωή και την αθανασία.
Τα επί μέρους θετικά στοιχεία, η σκηνογραφία της Θάλειας Μέλισσα, η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου, οι καλές, έντονες υποκριτικές, ισοδύναμα μοιρασμένες οριζόντια αλλά διάσπαρτες υφολογικά, χωρίς κάθετο άξονα που συνέχει, των Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου, Νίκου Ψαρά, Άννας Μάσχα, Δημήτρη Παπανικολάου, Αμαλίας Νίνου, Μιχάλη Μιχαλακάκη, Γιώργου Ζυγούρη, Γιάννη Κότσιφα, Βασίλη Μπούτσικα και Κλέαρχου Παπαγεωργίου, δεν αρκούν ώστε να σώσουν το σύνολο από την οιονεί ποντικοπαγίδα της φθοράς, και του θανάτου... Το γυμνό της Οφηλίας του τέλους με σκοπό την προβολή της αθωότητάς της δεν με βρίσκει κατ' αρχάς αντίθετο, αλλά διαφωνώ με τη διαχείρισή του.
