Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.0°C25.9°C
3 BF 34%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.4°C26.5°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C24.4°C
2 BF 51%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.7°C21.0°C
2 BF 71%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
24.0°C24.0°C
1 BF 40%
Στους αντίποδες του ρεαλισμού
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Στους αντίποδες του ρεαλισμού

Του Λέανδρου Πολενάκη

Ο γεννημένος στην Ισπανία (1932), πολιτογραφημένος Γάλλος συγγραφέας Φερνάντο Αραμπάλ που μας πρωτογνώρισε ο Κάρολος Κουν με το “Νεκροταφείο αυτοκινήτων εντάσσεται συνήθως στη χορεία των συγγραφέων του “Παραλόγου”. Τι ακριβώς είναι, όμως, αυτό το διαβόητο “Παράλογο” και από πού μας έρχεται;

Θα επαναλάβω κάτι που έχω ξαναγράψει: ο δυτικός πολιτισμός, μέσα στην αλαζονεία της τεχνολογικής του (ιδίως οπλικής) υπεροχής, που τον κατέστησε ικανό να κυριαρχήσει στον κόσμο, πίστεψε, στην περίοδο μάλιστα του λεγόμενου Διαφωτισμού, ότι μπορεί να μεταφράσει την πραγματικότητα σε απόλυτα λογικές κατηγορίες και να εξοστρακίσει από τον κόσμο δια παντός το “Παράλογο”. Απέτυχε οικτρά, χωρίς ακόμα να έχει αντιληφθεί το γιατί. Επειδή Λόγος και Παράλογο είναι ομοούσιες, παραπληρωματικές κατηγορίες. Μέσα από τις αδιόρατες ρωγμές (κενά) του εκάστοτε δομημένου και συντεταγμένου Λόγου ορμούν οι αιώνιες ασύντακτες δομές της αγριότητας για να κατακλύσουν το σύμπαν. Το έχουμε ζήσει κατ' επανάληψη στην Ιστορία, θα το ζήσουμε πάλι αν δεν κατανοήσουμε πώς δουλεύει ερήμην του ανθρώπου ο καταχθόνιος μηχανισμός μιας κατ’ επίφαση καθαρτήριας “αιώνιας επιστροφής” του πόνου και της οδύνης. Οι Έλληνες, τους οποίους επικαλέστηκε η Δύση για να θεμελιώσει την “ανωτερότητά” της, ποτέ δεν εξόρισαν εντελώς το Παράλογο από τις κοινωνικές δομές τους. Του ανέθεταν, αντίθετα, έναν ρόλο, περιφερειακό μεν, ισχυρό δε. Παράδειγμα η “Ορέστεια” του Αισχύλου, όπου βλέπουμε να υψώνεται για πρώτη φορά ο Ναός του Λόγου, θεμελιωμένος πάνω στο Παρά τον Λόγον της έγκλειστης στα υπόγεια του Ναού παράλογης Ερινύας.

Οι πίνακες του Γκόγια, συγγενικοί της γραφής του Αραμπάλ, εικονίζουν το σκοτεινό, “παράλογο”, τερατικό στοιχείο που εγκατοικεί στην πίσω, αφώτιστη πλευρά του “Αιώνα των Φώτων.” Με το διαφωτισμένο μότο “Ο ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα”. Ένα παρά δόξαν που ζητάει την άρση του. Όχι διαλεκτικά, αλλά τραγικά.

Γράφει ο Νεκτάριος - Γεώργιος Κωνσταντινίδης στην εισαγωγή του της πολύ καλής μετάφρασης από τον ίδιο του έργου “Γράμμα αγάπης”: “Το 'Παράλογο' λειτουργεί ως παραπληρωματικό λέξημα, παραγόμενο από μια παρακείμενη λογική του Λόγου, όπως αναδύεται από το παρά δόξαν της αυτοαναφορικότητας. Ωστόσο, ο Αραμπάλ συγκεντρώνει με ζήλο τα στιγμιότυπα που ενισχύουν ένα εξέχον περιστατικό το οποίο ενδιαφέρει στην υπόθεση της παραγωγής θεατρικού νοήματος. Έτσι, το παράδοξο διαπερνά το έργο του για να εξυμνήσει την αντιπαράθεση μεταξύ κορυφαίων προσώπων και θεματικών καταστάσεων...”

Σωστά. Υπάρχει, όμως, κάτι ακόμα. Για να ξεπεράσουμε την παραδοξότητα και να λύσουμε το αίνιγμα του παρά δόξαν της αυτοαναφορικότητας, πρέπει να σκοπεύσουμε στην καρδιά του στόχου, στο σημείο εγκοπής όπου εισάγεται η παραδοξότητα με το παρά δόξαν. Να βρούμε το ακριβές σημείο όπου τα πράγματα και τα πρόσωπα μετακενώνονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σημασιών. Ο Αραμπάλ μας μιλάει μια γλώσσα ποιητική, δηλαδή αποκαλυπτική. Θα πρόσθετα, μια γλώσσα σπασμένη τραγική. Με τον αντίστοιχο τρόπο πρέπει να ανεβάζεται στη σκηνή, υπερβατικά: ως ένα μεγάλο απόσπασμα ενός ακόμη μεγαλύτερου όλου που χάθηκε σε μια κοσμική καταστροφή. Το “Γράμμα αγάπης” (μονόλογος) είναι κυριολεκτικά ένα ανθωποφαγικό κείμενο προς δείξειν. Μαρτυρία ενός ανθρώπου που είδε τον πάτο της αβύσσου και επιστρέφει βουβός, με μια λάμψη στα μάτια, για να μας αφηγηθεί με χειρονομίες το ανείπωτο. Αντίστοιχη της τελευταίας περιόδου του Γκόγια, που, κουφός, “έγραφε” τους εφιάλτες του με τους αγκώνες πάνω στους τοίχους της αγροικίας του. Περισσότερο από μαρτυρία του ανθρώπου, είναι το ύστατο, ακραίο παράδοξο μιας αυτοαναφορικής γραφής που γράφει.

Στο Θέατρο “Διέλευσις”, με παρόντα τον συγγραφέα στην πρεμιέρα, η σκηνοθεσία της Χρυσάνθης Κορνηλίου φοβάμαι ότι δεν είδε στο έργο την πίσω όψη ενός εφιάλτη και το σπασμένο τραγικό στοιχείο, δίνοντάς το στη σκηνή δραματικά και συναισθηματικά, σαν αληθινό γράμμα αγάπης ενός άσωτου υιού που επιστρέφει σε μια κυριαρχική μητέρα κι αυτή τον συγχωρεί μεγαλόψυχα. Η μητέρα εδώ δεν είναι χαρακτήρας. Είναι ένα αρχετυπικό σεληνιακό σύμβολο, μια “τρομερή μητέρα”, μια “μήτρα με δόντια” για να πάμε στην ψυχανάλυση, μια αδηφάγος “κοιλιά” που “καταβροχθίζει” το αρσενικό.

Αναγνωρίζω τον τεράστιο μόχθο που κατέβαλε η ηθοποιός Χάρις Συμεωνίδου για να ερμηνεύσει δραματικά, ρεαλιστικά τον ρόλο της Μητέρας. Που, όμως, δεν ερμηνεύεται δραματικά και ρεαλιστικά. Βρίσκεται στους αντίποδες του ρεαλισμού.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL