Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Η ανάγκη της αναπαράστασης όσων ευφραίνουν ή ταλανίζουν τον βίο θεών και ανθρώπων οδήγησε στη γέννηση και την εξέλιξη του θεάτρου. Ήταν πάντα το θέατρο μια κοινωνική ανάγκη την οποία έπρεπε να πάρουν προϊόντος του χρόνου υπό την προστασία της η πολιτεία, το κράτος, το Δημόσιο, οι μαικήνες, οι επιχειρηματίες. Το θέατρο της Επιδαύρου κατασκευάστηκε από την πολιτεία της εποχής. Το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού κάτω από την Ακρόπολη των Αθηνών χτίστηκε με χρήματα του Ηρώδη του Αττικού. Ανάλογα οι ισχυροί της εξουσίας και του χρήματος κατασκεύαζαν θέατρα στην Ευρώπη και αλλού κατά τα επόμενα ιστορικά στάδια έως σήμερα.
Η τέχνη του θεάτρου είναι μια τέχνη στη βάση της δημοκρατική. Απευθύνεται στο μεγάλο κοινό. Επιδίωξή της είναι η συμμετοχή στις δραστηριότητές της ει δυνατόν του συνόλου του πληθυσμού ενός τόπου. Διαπραγματεύεται θέματα πανανθρώπινα και συνήθως τα βλέπει και τα παρουσιάζει από τη σκοπιά των πολλών. Όμως το περιβάλλον όπου εξελίσσεται έχει ανάγκη και τους ολίγους και ισχυρούς. Οι χώροι των παραστάσεων, τα θέατρα ως κτήρια, ήταν υπόθεση της ελίτ της εξουσίας. Έτσι λοιπόν οι θεατρίνοι άλλες φορές παρήγαγαν έργο που κολάκευε τους οικονομικούς χορηγούς και προστάτες τους και άλλοτε έρχονταν σε σύγκρουση μαζί τους. Σημειώνει ο Ζαν Βιλάρ στο έργο του «Γύρω από τη θεατρική παράδοση» πως «οι Αθηναίοι κάποτε παρά λίγο να σκοτώσουν τον Σοφοκλή και σκότωσαν τον δάσκαλο του Ευριπίδη, τον Σωκράτη. Και οι Ιησουίτες καταδίκασαν κατηγορηματικά με το δικό τους κύρος τον μεγάλο μας δάσκαλο, τον Μολιέρο».
Όμως το θέατρο, που πάντα ασφυκτιούσε κάτω από τις παντός είδους εξουσίες, προσπαθούσε να διαμορφώνει το ίδιο τους όρους ύπαρξης του. Μέσω της αισθητικής του, πρότεινε έργα και παραστάσεις που αμφισβητούσαν την εξουσία των μεγάλων κτηρίων και αιθουσών.
Κατά τον 19ο αι., την εποχή του Μέτερλιγκ και του Ντ' Ανούτσιο, παράλληλα με τα μεγάλα σκηνικά και τον πλούτο σκηνών και αιθουσών, κάνει την εμφάνισή του το θέατρο του Στρίντμπερκ, του Πιραντέλο και του Κλοντέλ. Πρόκειται για μοναχικές φωνές σε μια μοναχική επίσης πορεία για τον καθένα τους. Τα έργα τους παίζονται σε ένα διαμέρισμα δύο δωματίων: Σκηνή - Αίθουσα. Στον 20ο αι. πια, υπάρχει μια ιλιγγιώδης εξέλιξη στην καθιέρωση αυτών των μικρών η «ανορθόδοξων» χώρων.
Σήμερα, στον παγκόσμιο θεατρικό χάρτη, όσον αφορά τους χώρους όπου δίνονται παραστάσεις έχουμε μια γκάμα τεράστια. Από τα μεγάλα θέατρα του παρελθόντος, όπως τα αρχαία θέατρα γύρω από τη Μεσόγειο και τις αίθουσες όπου έπαιζε ο Μολιέρος στη Γαλλία, οι διάδοχοι του Σαίξπηρ στο Ηνωμένο Βασίλειο ή ο Στανισλάφσκι στη Ρωσία έως σκηνές και θεατρικά πατάρια σε πλήθος διαφορετικών μεταξύ τους χώρων. Στο Φεστιβάλ Θεάτρου του Εδιμβούργου έχω δει παραστάσεις στο πατάρι ενός ιταλικού καταστήματος ντελικατέσεν, στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου, σε έναν αγγλικανικό ναό και μια «κανονική» θεατρική αίθουσα.
Στη χώρα μας, μετά το 2000, πλήθος χώρων μετασκευάστηκαν σε αίθουσες θεάτρου. Παλιοί κινηματογράφοι, βαφεία, χυτήρια, βιοτεχνίες, αποθήκες, συνεργεία αυτοκινήτων και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Είναι χώροι που έδωσαν τη δυνατότητα σε σκηνοθέτες και ηθοποιούς να δουλέψουν σε μη συμβατικές κατευθύνσεις. Να ανακαλύψουν και να εξελίξουν διαφορετικά τεχνικά και αισθητικά εργαλεία. Να εξελίξουν την ίδια την τέχνη του θεάτρου προς νέες, γοητευτικές λεωφόρους. Αυτή η πληθώρα χώρων και παραστάσεων έδωσε την ευκαιρία σε νέους και παλιότερους της συντεχνίας του θεάτρου να οργανώσουν καλλιτεχνικές προσωπικότητες πρώτης γραμμής. Είναι απίστευτα καλοί και πολλοί οι νέοι ηθοποιοί σήμερα στη χώρα μας, άνδρες και γυναίκες. Το ίδιο και οι σκηνοθέτες, σκηνογράφοι και λοιποί συντελεστές. Αυτοί οι νέοι χώροι ενέπνευσαν και έδωσαν την ευκαιρία σε όλους αυτούς να υπάρξουν. Να διεκδικήσουν την παρέμβαση τους και τη διακονία της τέχνης τους. Σε πολλούς από αυτούς ανοίγουν και οι πόρτες των μεγάλων αιθουσών, του πιο ακαδημαϊκού θεάτρου. Τις περισσότερες φορές, μεταφέρουν εκεί το άρωμα και τον υπέροχο κόσμο των μικρότερων σκηνών από τις οποίες ανεδείχθησαν.
Είναι ενδιαφέρον και γοητευτικό το ταξίδι σε αυτούς τους μαγικούς χώρους του «άλλου» θεάτρου. Και όποιος ψάξει, θα βρει κομμάτια θεατρικού χρυσού. Θα βρει αισθητικές απολαύσεις ανεκτίμητες.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ
