Του Λέανδρου Πολενάκη
Ο Ρομέο Καστελούτσι είναι από τους αγαπημένους σκηνοθέτες του Φεστιβάλ Αθηνών, τακτικός επισκέπτης κάθε χρόνο, που έχει πάντα κάτι καινούργιο να μας πει. Έχω παρακολουθήσει αδιάλειπτα την πορεία του, και στη Ελλάδα και στο εξωτερικό, γράφοντας τις σκέψεις που μου γεννούν οι διανοούμενες, “φιλοσοφικές” με την ευρύτερη έννοια του όρου, παραστάσεις του. Οι οποίες επίμονα προκαλούν τον θεατή να ανακαλύψει το κρυφό κλειδί τους. Ο Καστελούτσι πάντοτε τοποθετεί τον θεατή μπροστά σε ένα αίνιγμα που τον καλεί να λύσει, και η απάντηση σε αυτό, παρότι μοιάζει δύσκολη αρχικά, είναι εντούτοις, εύκολη στη λαϊκότητά της. Μία μόνο λέξη, η ίδια που έδωσε στη Σφίγγα ο Οιδίπους: “Ο άνθρωπος”. Ο άνθρωπος είναι όμως, πάντα ο ίδιος, ένα αίνιγμα για τον εαυτό του. Βλέπε Οιδίποδα.
Δεν τελειώνει η περιπέτεια του ανθρώπου με την προσωρινή του νίκη επάνω στο τέρας. Επειδή κινδυνεύει να γίνει όμοιος με το τέρας που νίκησε. Αρχίζει πάλι αντίστροφα το ξετύλιγμα του νήματος για την έξοδό του από τον λαβύρινθο, για να βγει στο φως.
“Το φως, ποιος ξέρει τι καινούργια πράγματα θα δείξει;” αναρωτιέται αμφιθυμικά ο ποιητής Καβάφης. Το ίδιο αναπάντητο ερώτημα θέτει, με διαφορετική οπτική, πλατωνική, ο αμφιθυμικός ποιητής εικόνων και ονείρων Ρομέο Καστελούτσι. Για τον Καστελούτσι, ο κόσμος αποτελείται από αντικριστούς καθρέφτες: όνειρο και πραγματικότητα, τέχνη και ζωή, που αντανακλώνται το ένα μέσα στο άλλο επ' άπειρον. Ένα “σπήλαιο” όπως του Πλάτωνα με δεσμώτες-ίσκιους, ανίκανους να διακρίνουν την αλήθεια του όντος, που είναι πάντοτε υπερβατική σε σχέση με το αισθητό μέρος της ψυχής τους.
Ο Καστελούτσι σε όλες τις παραγωγές του αναζητά το αληθινό σημείο της πτώσης του ανθρώπου, από τον σημαίνοντα μυθικό χρόνο σε ένα χρόνο ιστορικό, σημαινόμενο. Η χαμένη Ατλαντίδα που αναζητά δεν τοποθετείται στον χώρο, αλλά στον χρόνο. Για να μιλήσουμε απλά, ψάχνει εναγωνίως να βρει πού φαλτσάρισε η μπίλια του Δυτικού πολιτισμού και φτάσαμε στο έσχατο σημείο όπου φτάσαμε: από τότε που έλειψαν οι μεγάλες, ομαδικές καθαρτήριες τελετές.
Η καινούργια παραγωγή που είδαμε στον χώρο Α (γκαράζ) της Πειραιώς, με τον δαντικό τίτλο “Νέα ζωή”, εμπνευσμένη κυρίως από τη φιλοσοφική πραγματεία του Ερνστ Μπλοχ “Το πνεύμα της Ουτοπίας”, οριοθετεί το σημείο της πτώσης του ανθρώπινου Λόγου στο α-σήμαντο, όταν, μεσούσης της Αναγέννησης, διαχωρίζεται η τέχνη από τη ζωή, αφήνοντας ένα κενό που έρχεται να πληρώσει η νέα κατηγορία της αισθητικής, άγνωστη στην ελληνική και στην εν γένει αρχαιότητα. Για τους αρχαίους Έλληνες, η τέχνη περιλαμβάνει και τις απλές ή σύνθετες δημιουργίες ενός τεχνίτη. Το “άλλο” της το ονομάζουν ποίηση. Τους αυτουργούς της, ποιητές, Οι σήμερα λεγόμενες “καλές τέχνες” τούς είναι άγνωστες. Όσο και οι “καλλιτέχνες”.
Πέντε άντρες ερασιτέχνες ηθοποιοί εδώ, αφρικανικής καταγωγής, όλοι αδέλφια, μεταφέρω επιλεκτικά από το σημείωμα του προγράμματος, συναντιούνται σε ένα μεγάλο σκονισμένο πάρκινγκ. Σκοπεύουν να ξεκινήσουν μαζί ένα ταξίδι προς μια καλύτερη ζωή. Νιώθουν αποκομμένοι από τον κόσμο, την πολιτική, την τέχνη. Εξεγείρονται απέναντι στη δικτατορία των συνηθειών, τον κορεσμό των επιθυμιών, τον Δυτικό τρόπο ζωής. Δεν κυνηγούν ούτε το κενό ούτε την πληρότητα. Αντιπαθούν τους καλλιτέχνες, γιατί μιλούν ακατάπαυστα αντί να πράττουν. Τα αδέλφια προτείνουν την “τέχνη του ζην” στη θέση του “ζην με τέχνη”. Στέκονται και αφουγκράζονται τη βιολογική πορεία των πραγμάτων. Και καταφεύγουν σε ό,τι υλικό έχουν έγκαιρο στο εδώ και στο τώρα, στο πάρκινγκ με τα αμάξια και τη σκόνη ενός πολιτισμού που οδηγείται σε κονιοποίηση με τις “αμαρτίες” του. Τα σιωπηλά ακίνητα αμάξια τοτέμ είναι ο σπόρος μιας νέας άνοιξης της ζωής. Η παράσταση λαμβάνει σταδιακά τη μορφή μιας αφρικανικής, μαγικής, ικετήριας λευκής καθαρτήριας τελετής. Στην οποία μετέχουν οι θεώμενοι. Όχι θεατές. Κάτι, πράγματι, εδώ συμ-βαίνει.
