Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
15.8°C19.3°C
1 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
16 °C
11.6°C19.0°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
15 °C
12.0°C15.9°C
2 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
16.8°C19.7°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.9°C15.7°C
0 BF 82%
Μ. Ζορμπά - Μ. Βλαζάκη: Σημαία ευκαιρίας η πολιτιστική κληρονομιά για την υπουργό Πολιτισμού
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μ. Ζορμπά - Μ. Βλαζάκη: Σημαία ευκαιρίας η πολιτιστική κληρονομιά για την υπουργό Πολιτισμού

Των Μυρσίνης Ζορμπά - Μαρίας Βλαζάκη*

Με αφετηρία την πολύ πρόσφατη έκδοση της υπουργικής απόφασης για τους «Δεσμώτες του Φαλήρου» και τον χειρισμό του όλου θέματος από την πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ, βρισκόμαστε για μια ακόμα φορά μπροστά στη θλιβερή διαπίστωση ότι έγινε προσπάθεια να τεθεί με όρους πολιτικής αντιπαράθεσης ένα σημαντικό από αρχαιολογική και ιστορική άποψη εύρημα, όπως είναι η ομαδική ταφή 76 ανθρώπινων σκελετών. Αλλά η πολιτιστική κληρονομιά δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να μετατρέπεται σε σημαία ευκαιρίας για τη δημιουργία πρόσκαιρων πολιτικών εντυπώσεων κι αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό επιτέλους.

Όπως είναι γνωστό, το πολυάνδριο αποκαλύφθηκε το 2016, κατά τη διάρκεια των σωστικών ανασκαφών στην έκταση όπου στεγάζεται το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και εντός του μεγάλου αρχαίου νεκροταφείου του Φαλήρου, το οποίο αποδομήθηκε στο σύνολό του. Το εύρημα είναι δηλωτικό μιας εποχής γεμάτης ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων και ίσως συσχετίζεται με το Κυλώνειον άγος, όπως παρουσιάστηκε από την ανασκαφέα. Εξαρχής θεωρήθηκε ότι η ομαδική ταφή είναι αναπόσπαστο μέρος της ιστορικής πράξης του θανάτου τους, ότι το εύρημα και ο χώρος αποτελούν ενότητα κατ’ εξαίρεση και ότι, σε περίπτωση που το ένα αποσυνδεθεί ή αποσπαστεί από το άλλο, δεν θα τεκμηριώνεται πλέον ο ιστορικός τόπος και το εύρημα.

Η γνωμοδότηση του ΚΑΣ για τη διατήρηση του ευρήματος κατά χώραν υπήρξε ομόφωνη, ενώ μόνον όσον αφορά το σκέλος της ανάδειξης διατυπώθηκε στο συμβούλιο η μειοψηφική άποψη υπέρ της οριστικής κατάχωσης. Την απόφαση ακολούθησε ο σταθερός συντονισμός και η στενή συνεργασία όλων των αρμόδιων υπηρεσιών του υπουργείου, προκειμένου να ληφθούν άμεσα σωστικά μέτρα, να κατατεθούν πρωτότυπες επιστημονικές προτάσεις και λύσεις απέναντι στην ιδιαιτέρων απαιτήσεων αυτή πρόκληση, δεδομένου ότι επρόκειτο για ένα σύνθετο και πολύπλοκο, από επιστημονική άποψη, ζήτημα σε ένα περιβάλλον ιδιαιτέρως αντίξοο.

Η διάσωση των ευρημάτων τέθηκε επιτακτικά σε απόλυτη προτεραιότητα, όπως ήταν φυσικό, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε η απαραίτητη δειγματοληψία για τη μελέτη των σκελετικών καταλοίπων από τους ανθρωπολόγους, όπως ζητήθηκε από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων. Συγκεκριμένα, 10 σκελετοί αποσπάστηκαν και 609 δείγματα οστών ελήφθησαν από όλους τους σκελετούς, προκειμένου να μελετηθούν επιστημονικά στα εργαστήρια.

Με δεδομένη την αδιάλειπτη συνέχιση των εργασιών, διατυπώθηκε ο οδοδείκτης και το χρονοδιάγραμμα για την καλύτερη παρακολούθηση και συντονισμό του έργου. Σε συνέχεια, τον Ιούνιο του 2019, το ΚΑΣ γνωμοδότησε θετικά και ομόφωνα για μια σειρά ενδιάμεσων μέτρων, που προέκυψαν ως αναγκαία και αφορούσαν στη βέλτιστη προστασία του ευρήματος. Δηλαδή

α) το πρόγραμμα για την προστασία και την προσβασιμότητα των παραπάνω αρχαιοτήτων,

β) το πλαίσιο περιβαλλοντικών απαιτήσεων για την κατά χώραν διατήρηση του οστεολογικού υλικού,

γ) σειρά διερευνήσεων και μελετών (γεωπεριβαλλοντική, γεωχημική και γεωτεχνική) για τη μόνιμη προστασία των ευρημάτων από την άνοδο των υφάλμυρων υδάτων και

δ) για την εφαρμογή ενεμάτων εποξικής ρητίνης για τη σταθεροποίηση και αδιαβροχοποίηση του ανώτερου τμήματος της άμμου. Η έκδοση της υπουργικής απόφασης, που προετοιμάστηκε από τις υπηρεσίες και ακολούθησε την προβλεπόμενη τυπική οδό, δεν πρόλαβε να υπογραφεί λόγω της επίσπευσης των εκλογών τον Ιούλιο 2019.

Αδράνεια και καταστροφολογία

Έκτοτε, η νέα πολιτική ηγεσία όχι μόνο δεν ολοκλήρωσε την έκδοσή της απόφασης του ΚΑΣ, όπως θα ήταν λογικό και αναμενόμενο, αλλά αδράνησε για πολλούς μήνες, χωρίς να προβεί σε καμία ενέργεια από τον Ιούλιο 2019 ώς τα τέλη Ιανουαρίου 2020, οπότε και έκανε για πρώτη φορά σχετική μνεία στο έργο με ιδιαίτερα οξείς τόνους.

Βασισμένα στο εκρηκτικό δελτίο Τύπου που εξέδωσε το υπουργείο, τα κείμενα των εφημερίδων συμπληρώνονταν σε αρκετές περιπτώσεις με καταγγελτικούς τόνους, υπονοούμενα απόδοσης ευθυνών, καθώς και με καταστροφολογικές προβλέψεις, επιτρέποντας να αναπαράγεται μια ατμόσφαιρα παρακμής, ανευθυνότητας και ηθικού πανικού.

Η αναπομπή στο ΚΑΣ και η πρόβλεψη απόσπασης και επανατοποθέτησης των ευρημάτων φάνηκε να επιδιώκει να προδικάσει το αποτέλεσμα. Ωστόσο, το ΚΑΣ στις 4 Φεβρουαρίου, σε μια μαραθώνια συνεδρίαση περίπου 6 ωρών, φάνηκε επιφυλακτικό, δεδομένου ότι, σύμφωνα με την αναφορά των συντηρητών, από την εύρεση του ‘πολυανδρίου' κάποια φθορά ήταν δεδομένη, γεγονός που οφείλεται κυρίως στο περιβάλλον στο οποίο εντοπίστηκε, μια περιοχή με μεγάλα ποσοστά υγρασίας και υφάλμυρα ύδατα. Έγινε επίσης αντιληπτό ότι οι ενέργειες και τα μέτρα που ελήφθησαν συστηματικά είχαν περιορίσει τη φθορά στα όρια του δυνατού, έτσι ώστε να παρουσιάζεται το πλέγμα των μέτρων ως πρότυπο για παρόμοιες δύσκολες και μοναδικές περιπτώσεις.

Μετά από αυτά τα δεδομένα, τα μέλη του ΚΑΣ γνωμοδότησαν κατά πλειοψηφία, προκρίνοντας μια «ενδιάμεση» λύση, δηλαδή της προσωρινής απόσπασης του πολυανδρίου με μετακίνησή τους καθ’ ύψος ή, αν αυτό δεν καταστεί δυνατόν, σε γειτνιάζουσα με το εύρημα θέση. Στην πρόσφατη μάλιστα υπουργική απόφαση γίνεται επιτέλους αναφορά «στις συνεχείς προσπάθειες των συναρμόδιων υπηρεσιών» του ΥΠΠΟΑ σε αντίθεση με το ψευδοαφήγημα της «εγκατάλειψης του ευρήματος στην τύχη του» και της «απραξίας» που για δημιουργία εντυπώσεων χαρακτήριζαν το οργίλο δελτίο Τύπου της υπουργού. Βεβαίως, η ειδική μελέτη απόσπασης και επανατοποθέτησης, όταν εν καιρώ ολοκληρωθεί, θα εισαχθεί σε μελλοντικό ΚΑΣ, ενώ στο μεταξύ θα συνεχίζονται, όπως γινόταν έως τώρα, τα συμπληρωματικά σωστικά μέτρα.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο απορρίφθηκε κατά πλειοψηφία η ομόφωνη προηγούμενη γνωμοδότηση του ΚΑΣ του Ιουνίου 2019, η οποία είχε εγκρίνει τις μελέτες Αναστήλωσης και Συντήρησης Αρχαίων Μνημείων που είχαν υποστηρίξει οι αρμόδιες Διευθύνσεις του ΥΠΠΟΑ. Τις μελέτες αυτές οι ίδιες Διευθύνσεις τις υποστήριξαν ξανά στη συνεδρίαση του Φεβρουαρίου 2020, θεωρώντας τη λύση  της απόσπασης «εξαιρετικά παρακινδυνευμένη».

Εν κατακλείδι: Το θέμα του πολυανδρίου πισωγυρίζει με νέες μελέτες, που μακάρι να ολοκληρωθούν σύντομα και στη συνέχεια να υλοποιηθούν με επιτυχία. Δυστυχώς, χάθηκε διάστημα πολλών μηνών. Αν είχε εκδοθεί η απόφαση τον Ιούλιο 2019, ακολουθώντας την προηγούμενη γνωμοδότηση, σήμερα θα είχε ξεκινήσει η υλοποίηση των αρχικών εγκεκριμένων από το ΚΑΣ μελετών, με βάση τις οποίες δεν γίνεται καμία μετακίνηση του πολυανδρίου και δεν δημιουργείται κανένας κίνδυνος περαιτέρω επιβάρυνσης του ευρήματος.

Κρίσιμα ερωτήματα

Μετά από αυτές τις εξελίξεις δεν μπορούν παρά να τεθούν ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα:

1. Αποτελεί υπεύθυνη πολιτική στάση η επί εξάμηνο αδράνεια και, στη συνέχεια, η καταγγελτική καταστροφολογία με απόδοση ευθυνών στους υπηρεσιακούς παράγοντες και στην προηγούμενη πολιτική ηγεσία του υπουργείου;

2. Υπάρχει ή όχι συνέχεια της δημόσιας διοίκησης; Είναι δυνατόν να προκαλείται συστηματικά αναπομπή κρίσιμων υποθέσεων στα Κεντρικά Συμβούλια του υπουργείου Πολιτισμού, επί των οποίων είχε ληφθεί γνωμοδότηση ή εκδοθεί Υπουργική Απόφαση κατά την προηγούμενη τετραετία; Καταρρακώνονται ή όχι οι θεσμοί με αυτή την τακτική;

3. Είναι δυνατόν να προηγούνται οι ανακοινώσεις (βλ. πρωθυπουργός για μετρό Θεσσαλονίκης) και τα δελτία Τύπου (υπουργός για ΠΥΡΚΑΛ, “Δεσμώτες Φαλήρου”) περί αναπομπής στο Συμβούλιο με εύγλωττα προδιαγεγραμμένη την έκβαση της υπόθεσης;

4. Επιτρέπονται κακόβουλες διαρροές, στην προκειμένη περίπτωση ότι πήγε «στα αζήτητα η πρόταση Νιάρχου που είχε εκφράσει τη βούλησή του να διαθέσει 5 εκατ. ευρώ για την προστασία και ανάδειξη του ευρήματος; Πρόταση που δεν βρήκε ευήκοα ώτα»; Αλλά, όπως είναι σε θέση να γνωρίζουν όσοι τα έγραψαν, το Ίδρυμα δήλωσε την πρόθεσή του να συμβάλει στη δημιουργία μουσείου, με τον όρο να έχει προηγουμένως ολοκληρωθεί το έργο διάσωσης και συντήρησης των ευρημάτων και οι υπηρεσίες του υπουργείου να έχουν φέρει σε πέρας το σύνολο των εν λόγω διαδικασιών.

5. Είναι δυνατόν να προτάσσεται η δημιουργία εντυπώσεων για πολιτικό όφελος αδιαφορώντας για τη δυσφήμιση και την προσβολή αδιακρίτως όλων των εμπλεκομένων, όταν η υψηλή τεχνογνωσία των υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ σε θέματα προστασίας, συντήρησης και ανάδειξης κινητών και ακινήτων μνημείων έχει αναγνωριστεί διεθνώς, μας έχει καταστήσει υπερήφανους και πολλά ξένα κράτη ζητούν συνδρομή και συνεργασία στον τομέα αυτό;

6. Είναι δυνατόν να τείνει να κανονικοποιηθεί η απόσπαση των αρχαιοτήτων και να προτάσσεται ως μοναδική λύση δήθεν στο όνομα της σωτηρίας τους; Η προστασία να υποχωρεί ενώπιον ιδεοληψιών, εμμονών και εκδικητικότητας, που στρέφονται όμως τελικά ενάντια στα ίδια τα μνημεία και τα ιστορικά κατάλοιπα;

Στ’ αλήθεια, αναρωτιόμαστε εάν όντως η σημερινή πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού αναλαμβάνει την ευθύνη να εγγυηθεί τη διάσωση των ευρημάτων στις περιπτώσεις απόσπασής τους από τη θέση εύρεσης που με τόση ευκολία προτάσσει.

Τέλος, δεν μπορούμε παρά να εκφράσουμε την έντονη ανησυχία μας για τις μεθόδους και τον τρόπο που ασκείται τους τελευταίους μήνες η πολιτική του υπουργείου Πολιτισμού, προκαλώντας παντός τύπου εντάσεις. Δεν ταιριάζει τέτοια αντιμετώπιση ούτε στις υπηρεσίες του υπουργείου, ούτε στην πολιτιστική κληρονομιά, ούτε στα πολιτισμικά δικαιώματα των Ελλήνων πολιτών. Δεν μπορεί να γίνει αδιαμαρτύρητα ανεκτή η μετατροπή της πολιτιστικής κληρονομιάς σε σημαία ευκαιρίας μιας υπουργού.

* Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι πρώην υπουργός Πολιτισμου και η Μαρία Βλαζάκη είναι πρώην γγ του υπουργείου Πολιτισμού

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL