Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
11.2°C18.1°C
2 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.6°C16.9°C
2 BF 67%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
10.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C16.4°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
9 °C
8.9°C14.6°C
0 BF 81%
Τι θυμόμαστε από το παρελθόν μας και πώς το γιορτάζουμε;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Τι θυμόμαστε από το παρελθόν μας και πώς το γιορτάζουμε;

Του Μενέλαου Χαραλαμπίδη*

Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου αναφέρεται σε μια κρίσιμη περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Αποτελεί την αφετηρία της «δύσκολης» δεκαετίας του 1940 (πόλεμος, Κατοχή, Δεκεμβριανά, Εμφύλιος) που καθόρισε τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις στη χώρα τουλάχιστον μέχρι την πτώση της χούντας το 1974.

Ο τρόπος όμως που τη γιορτάζουμε συμβάλλει στην κατανόηση της περιόδου; Τιμούμε τους ανθρώπους και τις ιδέες για τις οποίες αγωνίστηκαν; Κατανοούμε τους λόγους για τους οποίους η επέτειος αυτή εξακολουθεί να παράγει νόημα για τη ζωή μας σήμερα; Πιστεύω πως όχι, αν κρίνω από τον βαριεστημένο τρόπο με τον οποίο διεκπεραιώνουμε παρελάσεις, επίσημους λόγους σε σχολεία, καταθέσεις στεφάνων.

Στις εθνικές επετείους αναφερόμαστε στα γεγονότα του παρελθόντος και τις ερμηνείες τους που λειτουργούν ενοποιητικά για το έθνος. Οτιδήποτε διχαστικό, επειδή δεν ικανοποιεί αυτή τη συνθήκη, μένει εκτός του επίσημου εθνικού αφηγήματος. Ο αγώνας του ελληνικού στρατού στο Αλβανικό Μέτωπο εξυπηρετεί τη στόχευση της ενότητας. Τότε όλοι οι Έλληνες, ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις, αγωνίστηκαν ενάντια στον φασισμό.

Όμως στο μυαλό των κατεχόμενων Ελλήνων η νίκη του στρατού δεν σταμάτησε να παράγει αποτελέσματα τον Απρίλιο του 1941, με τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας και το τέλος της πολεμικής επιχείρησης. Γι' αυτούς ο αγώνας του Αλβανικού Μετώπου (1940-1941) συνεχίστηκε μέσα από αυτόν της Αντίστασης (1941-1944).

Το αντιστασιακό κίνημα δεν είχε αντίστοιχο ενωτικό χαρακτήρα. Η πολιτική διαμάχη του ΕΑΜ με τις υπόλοιπες αντιστασιακές και μη οργανώσεις ξεκίνησε στα χρόνια της Κατοχής, κλιμακώθηκε στα Δεκεμβριανά και κορυφώθηκε στα χρόνια του Εμφυλίου. Το Μέτωπο ήταν ενωτικό, η Αντίσταση διχαστική.

Ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια της θεσμοθέτησης του εορτασμού η αποσύνδεση Μετώπου και Αντίστασης ήταν δεδομένη, καθώς η Αντίσταση είχε ουσιαστικά ποινικοποιηθεί λόγω του κεντρικού ρόλου που είχε το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ σε αυτή. Από τη μια η ανάδειξη του ηρωικού "Όχι" του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά και του αγώνα του ελληνικού στρατού, που αποδιδόταν στην ηγεσία του, και από την άλλη η σιωπή για το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα, πέρα από τις περιορισμένες αναφορές στις μη εαμικές αντιστασιακές οργανώσεις.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο εορτασμός της Εθνικής Αντίστασης καθιερώθηκε σαράντα χρόνια μετά, το 1982, μέσα από την ταύτισή της με ένα άλλο ενωτικό γεγονός, την επέτειο της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου του 1942.

Όμως γιατί για τους ανθρώπους της εποχής τα δύο αυτά γεγονότα ήταν αλληλένδετα και όχι αποκομμένα, όπως καθιερώθηκε να τα γιορτάζουμε;

Το "πνεύμα του μετώπου"

Το περίφημο πνεύμα του Μετώπου διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος. Ήταν η νίκη κατά του φασισμού στα αλβανικά βουνά που ενέπνευσε όσους αποφάσισαν να ενταχθούν εθελοντικά στην Αντίσταση και όχι βέβαια όσους συνεργάστηκαν με τους κατακτητές ή απλά έμειναν αμέτοχοι.

Επίσης, σε αντίθεση με την άλλη εθνική μας επέτειο, η 28η Οκτωβρίου σημειώθηκε στον χρόνο από τον ίδιο τον ελληνικό λαό το 1941, ως αντιστασιακή ενέργεια. Το γεγονός ότι οι τρεις πρώτοι παράνομοι και αιματηροί εορτασμοί της επετείου αποτέλεσαν κεντρικές εκδηλώσεις του αντιστασιακού κινήματος πιστοποιεί τη στενή αυτή σχέση.

Δεν ήταν όμως μόνο οι συμβολισμοί. Τα όπλα που χρησιμοποίησαν οι πρώτες ανταρτικές ομάδες ήταν αυτά που κρύφτηκαν κατά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού από την Αλβανία. Οι πρώτοι αντάρτες που «βγήκαν στο βουνό» ήταν κυρίως στρατιώτες και αξιωματικοί που είχαν πολεμήσει στον ελληνοϊταλικό πόλεμο.

Ο πλέον χαρακτηριστικός συνδετικός κρίκος μεταξύ Μετώπου και Αντίστασης ήταν οι ανάπηροι πολέμου. Οι άνθρωποι που έχασαν την αρτιμέλειά τους πολεμώντας και νικώντας τον ιταλικό φασισμό το 1940-1941, συνέχισαν τον αγώνα στην κατεχόμενη χώρα μέσα από το αντιστασιακό κίνημα του 1941-1944. Όμως γιατί η αναφορά μας σε αυτούς σταματά στην περίοδο του πολέμου;

Νοσηλευόμενοι στα νοσοκομεία της Αθήνας, οι ανάπηροι εντάχθηκαν μαζικά στην Αντίσταση και κυρίως στο ΕΑΜ. Αυτός ήταν ο λόγος που η κυβέρνηση δωσιλόγων του Ιωάννη Ράλλη στράφηκε εναντίον τους. Στις 30 Νοεμβρίου 1943, στο «μπλόκο των νοσοκομείων», τα ελληνικά Τάγματα και Σώματα Ασφαλείας συνέλαβαν περίπου 1.300 ανάπηρους και τους οδήγησαν στις φυλακές Χατζηκώνστα, υπό τη διοίκηση της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής. Μέχρι το τέλος της Κατοχής, η Χωροφυλακή παρέδιδε ανάπηρους στις γερμανικές αρχές προς εκτέλεση, σε αντίποινα για διάφορες αντιστασιακές ενέργειες. Αυτή ήταν η ανταμοιβή που έλαβαν οι ήρωες του Αλβανικού Μετώπου.

Δεν είναι όμως μόνο το ζήτημα της αποσύνδεσης μιας περιόδου από το ιστορικό της πλαίσιο που καθιστά προβληματικό τον τρόπο που γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου. Ακόμη και ζητήματα που εμπίπτουν στα χρονικά όρια του ελληνοϊταλικού πολέμου και θα ενίσχυαν το εθνικό αφήγημα δεν αναδεικνύονται κατά τον επίσημο εορτασμό.

Οι ελληνικές μοναδικότητες

Συγκεκριμένα, κατά την πρώτη φάση του πολέμου, της επέκτασης των δυνάμεων του Άξονα στην ηπειρωτική Ευρώπη, η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα που νίκησε στο μέτωπο απωθώντας τον εισβολέα. Ήταν μια νίκη που αναπτέρωσε το ηθικό των συμμάχων μας και προβλήθηκε ιδιαίτερα από τα βρετανικά και αμερικανικά μέσα ενημέρωσης. Δεν αποτελεί συνεπώς παράδοξο το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της Ευρώπης που γιορτάζει την έναρξη του πολέμου. Καμία άλλη χώρα δεν μπορεί να γιορτάσει κάτι αντίστοιχο, γιατί όλες ηττήθηκαν.

Η νίκη του ελληνικού κατά του ιταλικού στρατού προκάλεσε την εισβολή και των Γερμανών στη χώρα. Έτσι η Ελλάδα έγινε το μοναδικό κράτος που πολέμησε ταυτόχρονα κατά και των δύο βασικών δυνάμεων του Άξονα στην Ευρώπη. Στη συνέχεια η Ελλάδα σήκωσε ένα ακόμη δυσβάστακτο βάρος, καθώς της επιβλήθηκε τριπλή στρατιωτική κατοχή, γερμανική, ιταλική και βουλγαρική, κάτι που, με την εξαίρεση της Γιουγκοσλαβίας, δεν εφαρμόστηκε πουθενά στην κατεχόμενη Ευρώπη. Πόσες από τις παραπάνω «μοναδικότητες» έχουν περάσει στον δημόσιο λόγο με τον τρόπο που γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου;

Οι αναφορές στα ιστορικά γεγονότα δεν γίνονται με χειρουργικές τομές. Αν θέλουμε να κατανοήσουμε το παρελθόν, να γιορτάσουμε και να τιμήσουμε ουσιαστικά τη μνήμη των ανθρώπων που έδωσαν τη ζωή τους στον αγώνα ενάντια στον φασισμό, πρέπει να δούμε την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου μέσα από τις ρήξεις και τις συνέχειες σε εθνικό και διεθνές πλαίσιο. Η επιστημονική έρευνα μας έχει δώσει πλούσιο υλικό. Λείπει όμως η διάδοσή του στο ευρύ κοινό και οι εθνικές επέτειοι είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να το πράξουμε αυτό εμπλουτίζοντας τον επίσημο λόγο με τα ευρήματα της επιστημονικής έρευνας.

* Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης είναι διδάκτορας ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας των βιβλίων Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα, 2012 και Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας, 2014, εκδ. Αλεξάνδρεια, εμπνευστής και επιστημονικός υπεύθυνος των εκδηλώσεων για τον εορτασμό της απελευθέρωσης της Αθήνας με τίτλο 12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL