Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.4°C21.6°C
2 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
19 °C
15.6°C20.8°C
2 BF 70%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.8°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.5°C24.8°C
2 BF 34%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.9°C22.3°C
3 BF 46%
Ένας χρόνος χωρίς τον Γιάννη Καρά
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ένας χρόνος χωρίς τον Γιάννη Καρά

Πλησιάζει ο καιρός που κλείνει ένας χρόνος από τότε που ο Γιάννης Καράς δεν είναι πια ανάμεσά μας. Το έργο του σημαντικού αυτού ερευνητή, που έστρεψε την προσοχή της μεταπολιτευτικής γενιάς στην πλούσια ιστορία της επιστημονικής σκέψης και του φιλοσοφικού στοχασμού κατά την περίοδο της ύστερης τουρκοκρατίας, έχει ήδη αναγνωριστεί τόσο από τους ειδικούς όσο και από το ευρύτερο κοινό.

Ο Καράς, συνεπής στην επιστημονική ακρίβεια και τη χρήση των πηγών, απέφευγε κάθε ελιτισμό και έγραφε με τρόπο απλό και καθαρό για τους πολλούς, μια πρακτική που έμοιαζε με αυτή των λόγιων του 18ου αιώνα που τόσο καλά γνώριζε. Χωρίς καλά - καλά να το καταλαβαίνει κι ο ίδιος, ακολουθούσε σχεδόν με ευλάβεια τα λόγια του Ρήγα «Ὤντας φύσει φιλέλλην, δὲν εὐχαριστήθην μόνον ἁπλῶς νὰ θρηνήσω τὴν κατὰστασιν τοῦ γένους μου, ἀλλὰ καὶ συνδρομὴν νὰ ἐπιφέρω ἐπάσχισα ὅσον τὸ ἐπ’ἐμοὶ» , όταν με το πλούσιο συγγραφικό του έργο επιχειρούσε με πείσμα και προσήλωση να ανασκευάσει όλους εκείνους τους μύθους που φτάνουν ώς τις μέρες μας και επιμένουν να παρουσιάζουν εκείνα τα χρόνια ως χρόνια σκοτεινά και καταχθόνια, τουλάχιστον όσον αφορά την Παιδεία.

Ωστόσο, εδώ δεν θα μιλήσουμε για τον Γιάννη Καρά ως ιστορικό των επιστημών. Αυτή η αποτίμηση και η αναμέτρηση με το έργο του θα πρέπει να γίνει κάποια άλλη στιγμή με την προσοχή και την αντικειμενικότητα που επιβάλλεται. Ένα βιβλίο που τον τιμά με συμβολές συναδέλφων, συνεργατών και μαθητών του, από καιρό στα σκαριά, και όλο για κάποιον, σχεδόν ασήμαντο, λόγο ανολοκλήρωτο, θα δει σύντομα το διά του τύπου φως. Θα μιλήσουμε για τον άνθρωπο και τον δάσκαλο Γιάννη Καρά αφηγούμενοι ορισμένα στιγμιότυπα από τη ζωή του όπως ο ίδιος τα ιστορούσε.

Η συνέπεια στις ιδεολογικές του αρχές τον οδηγεί εξόριστο στη Ρουμανία. Εκεί γνωρίζεται με τη σύντροφό του για μια ολόκληρη ζωή, τη Ράινα (βασίλισσα) της καρδιάς του, και παντρεύονται. Στα δύσκολα χρόνια της κυριαρχίας του Τσαουσέσκου δικαιούνται ένα πορτοκάλι την ημέρα. Αφού δώσουν τον χυμό στον μικρό γιο, το Νίκο, που εν τω μεταξύ έχουν αποκτήσει, τρώνε τα φλούδια...

Μια άλλη σκηνή από την ίδια περίοδο. Τον καλούν να γράψει ένα κείμενο για ένα ζήτημα που απασχολεί την ελληνική κοινότητα στο Βουκουρέστι με σχεδόν υπαγορευμένες θέσεις με τις οποίες ο ίδιος διαφωνεί. Αρνείται και απολύεται. Δεν κάνει πίσω. Ίσως γι' αυτόν τον λόγο πολλά από τα ανέκδοτα που έλεγε είχαν ως στόχο τον Τσαουσέσκου και το καθεστώς του.

Κάποια στιγμή ταξιδεύει στο Παρίσι και συναντά τον μεγάλο ιστορικό Νίκο Σβορώνο, ο οποίος αναγνωρίζει τις δυνατότητές του και τον δέχεται ως μαθητή του. Ο Καράς, βιώνοντας προφανώς και τις οικονομικές δυσκολίες κάποιου που χωρίς σταθερή δουλειά προσπαθεί να σπουδάσει στο Παρίσι, τα βράδια στέκεται κάτω από τους φανοστάτες και στο αμυδρό τους φως κρατά σημειώσεις σε μικρά χαρτάκια που φυλά ευλαβικά για να αξιοποιήσει αργότερα. Για την έρευνά του επισκέπτεται τα μοναστήρια στο Άγιο Όρος για να συγκεντρώσει υλικό για το δικό του opus magnus, την καταγραφή των επιστημονικών χειρογράφων του νεότερου ελληνισμού. Σέβεται ευλαβικά και ακολουθεί τους κανόνες της ζωής των μοναχών, δείγμα κι αυτό μια βαθιάς δημοκρατικότητας που στηρίζεται σε αρχές και όχι σε επιλογές της στιγμής.

Στα χρόνια που εργάζεται στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του ΕΙΕ ακούγεται πάντα ο ήχος από τη γραφομηχανή του, σχεδόν χωρίς διακοπή. Αλλά ποτέ δεν αρνείται να σταματήσει ό,τι γράφει για να δώσει μια συμβουλή, να κάνει μια υπόδειξη, να μοιραστεί και να συζητήσει μια ιδέα. Ακάματος εργάτης πνευματικός, έφτιαξε μια μικρή ομάδα μαθητών για να συνεργαστούν μαζί του στη μελέτη της επιστημονικής σκέψης στην καθ’ ημάς Ανατολή. Και στην ομάδα αυτή ποτέ δεν ζήτησε να επιβληθεί με το πρόσχημα της δήθεν αυθεντίας.

Υπήρξε ιδιαίτερα λιτός. Ίσως η μόνη απόλαυση που επέτρεπε στον εαυτό του να ήταν οι γιορτές των γενεθλίων του, όπου χαιρόταν να είναι ανάμεσα σε ανθρώπους που αγαπούσε και τον αγαπούσαν. Εκείνες τις στιγμές γινόταν πάλι μικρό παιδί. Και τα ταξίδια με τη Ράινα, στον αγαπημένο τους Πόρο κυρίως. Δεν έκρυβε ποτέ τα χαρτιά του, δεν κρατούσε κάτι μυστικό. Εμπιστευόταν τους ανθρώπους αν και κάποιες φορές πικράθηκε από αυτούς.

Λίγο πριν φύγει ξαφνικά, η Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου αποφάσισε να του απονείμει τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα. Έχοντας αρκετά χρόνια συνταξιοδοτηθεί τυπικά, αλλά ουσιαστικά συνεχίζοντας να μελετά και να γράφει, στον υπολογιστή του με το σήμα του Ολυμπιακού, τώρα πια, μας είπε όταν του το ανακοινώσαμε: «Σας ευχαριστώ από την καρδιά μου. Δεν ξέρω αν άξιζα κάτι τέτοιο». Και συμπλήρωσε με νόημα και με εκείνο το υποδόριο χιούμορ που έλεγε πολλά: «Ξέρετε, όπως λένε, σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν, αλλά μερικές φορές λίγο πριν τους φορούν μια όμορφη κορδέλα στον λαιμό»...

Η πόρτα του γραφείου 501 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών ακόμα γράφει το όνομά του, αλλά όλοι ξέρουμε ότι όταν ανοίξει δεν θα τον δούμε να κάθεται πια στη θέση που όλοι τον συναντήσαμε.

Όμως σίγουρα έχει μια θέση στην καρδιά μας. Μερικές φορές σκεφτόμαστε πως αν ο σοσιαλισμός ήταν άνθρωπος, δεν θα μπορούσε παρά να είναι ο Γιάννης Καράς.

Γιώργος Βλαχάκης, επίκουρος καθηγητής στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Θύμιος Νικολαΐδης, διευθυντής Ερευνών στον Τομέα Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL