Του Σωτήρη Σιδέρη
Παρά τη συμφωνία με την Αίγυπτο, στην ανατολική Μεσόγειο θα συνεχίσουν να ακούγονται πολεμικές ιαχές, απειλές, εντάσεις, αλλά και οι διαπραγματεύσεις θα είναι στην ημερήσια διάταξη.
Σε μια πρώτη εκτίμηση, η διαπραγμάτευση Ελλάδας - Τουρκίας, όταν γίνει, για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών είναι ήδη ναρκοθετημένη, με την κυβέρνηση Μητσοτάκη να διολισθαίνει όλο και πιο πολύ σε μονομερείς υποχωρήσεις. Πρώτα έναντι της Ιταλίας, της Αιγύπτου στην συνέχεια. Έπεται η Τουρκία, με την οποία θα ολοκληρωθεί η «αποδογματοποίηση» της εξωτερικής πολιτικής, έτσι όπως την εφαρμόζει η κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Η εξαίρεση του Καστελλόριζου, γενικότερα η μερική οριοθέτηση, είναι προσφορά στην Τουρκία. Ταυτόχρονα η συμφωνία Αθήνας - Καΐρου είναι γεγονός ότι αποδυναμώνει το τουρκολιβυκό σύμφωνο, αλλά ενισχύει την Άγκυρα στην ελληνοτουρκική διαπραγμάτευση.
Ως αντιπολίτευση, η Ν.Δ. κινήθηκε με διχαστική ρητορική και ακροδεξιά ατζέντα στην εξωτερική πολιτική. Ως κυβέρνηση, ο Μητσοτάκης θέλει συναίνεση στις υποχωρήσεις του. Κραυγαλέα αντίφαση, αλλά η Ν.Δ. δεν έχει τέτοιες ευαισθησίες. Η στάση του ΣΥΡΙΖΑ είναι απείρως δημοκρατικότερη και διαφανέστατα πατριωτική. Χωρίς να παραγνωρίζει ή να αποσιωπά τα θετικά στοιχεία, ασκεί κριτική με βάση τα συμφέροντα της χώρας.
Η συμφωνία με την Αίγυπτο σαφώς και προκαλεί εμπλοκή στο τουρκικό δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», ένα δόγμα εμφανώς εξωπραγματικό και αλαζονικό, που άρχισε να αποδυναμώνεται πρώτα με τα αεροπορικά πλήγματα που δέχθηκε επί του λιβυκού εδάφους. Στη συνέχεια με την εμπλοκή της Ε.Ε. και της Γερμανίας, σε συνάρτηση με την αρνητική θέση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και τώρα με την ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία.
Η σκακιέρα της ανατολικής Μεσογείου ξαναστήνεται, οι πρωταγωνιστές αυξάνονται και σίγουρα οι εντάσεις θα είναι ισχυρές, γιατί τα μέτωπα είναι ακόμη ανοιχτά. Οριοθετήσεις είναι εύκολο να γίνουν όταν η μία πλευρά, και αυτή πάντα είναι η Ελλάδα, υποχωρεί.
Αμέσως μετά τη συμφωνία με την Ιταλία, στις 14 Ιουνίου γράφαμε στην «Αυγή»: «Ένα νέο δόγμα διπλωματικής ‘ευέλικτης προσαρμογής’, που έχει στον πυρήνα του την υποτιθέμενη ‘αποδογματοποίηση’ της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και αποσκοπεί στην πάση θυσία επίτευξη συμφωνιών για τις θαλάσσιες ζώνες, βρίσκεται σε πλήρη εφαρμογή από την κυβέρνηση».
Ήταν η περίοδος που η κυβέρνηση εξαπέλυσε μια εκστρατεία προετοιμασίας για τις επερχόμενες υποχωρήσεις και είχαμε προβλέψει ότι η κυβέρνηση προωθεί συμφωνία μερικής οριοθέτησης με την Αίγυπτο με μειωμένη επήρεια του συμπλέγματος Κρήτη, Κάσος, Κάρπαθος, Ρόδος και με εξαίρεση του Καστελλόριζου (/article/10845/11175246/aoz-apo-ton-kateunasmo-sto-dogma-eueliktes-prosarmoges- )
Ο ανοιχτός κύκλος
Η κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο έγινε ακόμη πιο περίπλοκη. Το μέτωπο Τουρκίας - Λιβύης δοκιμάζεται, ενώ ενισχύεται το μέτωπο Ελλάδας - Αιγύπτου. Αν η Τουρκία θελήσει να στείλει πλοία εντός των ορίων της ελληνοαιγυπτιακής συμφωνίας, θα προκληθεί μεγάλη αναταραχή. Η Κυπριακή Δημοκρατία μοιάζει να είναι απομονωμένη από την Αθήνα, ενώ δρομολογείται η πενταμερής διάσκεψη. Η Λευκωσία είναι ο αδύναμος κρίκος και είναι θέμα χρόνου να πιεστεί για να κάνει τις δικές της προσαρμογές το επόμενο δίμηνο -και αυτό θα είναι μείζον ζήτημα όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για όλη την περιοχή.
Η Άγκυρα αντέδρασε με ιδιαίτερη ένταση. Αρχικά εξήγγειλε ασκήσεις με πραγματικά πυρά μεταξύ Ρόδου και Καστελλόριζου, ενώ φαίνεται ότι ματαιώνει τη συμφωνία για τις διερευνητικές συνομιλίες. Πάντα, όταν πιέζεται έτσι, αντιδρά, μετά προσαρμόζεται, ανάλογα με τον αντίπαλο.
Πιθανή ματαίωση των διερευνητικών συνομιλιών που προγραμματίζονταν για τις 24 Αυγούστου θα είναι δώρο στον Μητσοτάκη, που δεν είναι και ο πλέον ένθερμος οπαδός είτε μιας διμερούς συμφωνίας με την Τουρκία είτε μιας προσφυγής στη Χάγη. Η κυβέρνηση θα προσπαθεί να κερδίσει χρόνο και η Άγκυρα, με την πρώτη τουλάχιστον αντίδραση, τον προσφέρει.
Η Τουρκία εκτιμάται ότι θα εναλλάσσει, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα, το ύφος της, άλλοτε σκληρό και πολεμικό και άλλοτε διαλλακτικό, αλλά απέναντι στην Ελλάδα θα τα δώσει όλα. Θα παίξει το τελευταίο χαρτί της, γιατί πέραν των άλλων ο Ερντογάν θα πρέπει να ικανοποιήσει και τους εθνικιστές εταίρους του, ενώ το δόγμα του αποδυναμώνεται, άρα και η θέση του ιδίου.
Διαπραγματεύσεις όμως με την Τουρκία θα γίνουν, αργά ή γρήγορα. Είτε γίνει θερμό επεισόδιο είτε όχι. Η θέση της Αθήνας, ότι σε όσα θα συμφωνήσουμε με την Τουρκία θα υπάρξει λύση και σε όσα υπάρξουν διαφωνίες θα γίνει προσφυγή στη Χάγη, είναι απλοϊκή. Αυτές οι διαπραγματεύσεις είναι τόσο περίπλοκες ώστε πολλά θέματα διαπλέκονται μεταξύ τους και δεν πρόκειται για απλή οριοθέτηση.
Εδώ αναφύονται, με ευθύνη της Άγκυρας, ζητήματα μεθόδου οριοθέτησης, χωρικών υδάτων και εναερίου χώρου, κυριαρχίας επί νησιών και βραχονησίδων. Είναι τα λεγόμενα «παρεμπίπτοντα» θέματα που αποτέλεσαν σημείο τριβής μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας και οδήγησαν την Αθήνα το 2003 σε περίσκεψη.
Σύμφωνα με τη θέση της Τουρκίας, κατά τη διάρκεια της δίκης στη Χάγη, αν συμφωνηθεί προσφυγή, κάθε χώρα θα μπορεί να θέτει «παρεμπίπτοντα» ζητήματα πέραν των κύριων και αυτά αφορούν πλήθος ζητημάτων, μέχρι και τις γκρίζες ζώνες. Είναι αμφίβολο αν η κυβέρνηση θα δεχθεί κάτι τέτοιο. Η δήλωση επίσης ότι η διαπραγμάτευση θα συνεχιστεί από το σημείο όπου έμειναν οι δύο χώρες το 2016 αγνοεί τα νέα δεδομένα στην ανατολική Μεσόγειο.
Αυτοί είναι αρκετοί λόγοι για τους οποίους ξένοι διπλωμάτες εκφράζουν σε Έλληνες συναδέλφους τους έντονες επιφυλάξεις για τα αποτελέσματα των συνομιλιών και την πραγματική θέση της κυβέρνησης. Θεωρούν δηλαδή ότι η ελληνική κυβέρνηση θα θελήσει να αποφύγει δεσμεύσεις κερδίζοντας χρόνο έως ότου αλλάξουν οι συνθήκες, αλλάξει η κυβέρνηση στις ΗΠΑ και γίνει η Ευρώπη πιο αποφασιστική.
Αποφασιστικές ως προς τον ρόλο της Γερμανίας και της Ε.Ε. θα είναι οι σύνοδοι κορυφής του Σεπτεμβρίου και του Οκτωβρίου, καθώς οι εξελίξεις δεν μπορούν να αγνοηθούν και οι πιέσεις για λύσεις θα ενταθούν. Εκεί η «αποδογματοποίηση» της εξωτερικής πολιτικής θα κάνει τον τελευταίο της κύκλο.
Το καλό σενάριο
Σύμφωνα όμως με απόψεις αξιόπιστων διπλωματικών και πανεπιστημιακών πηγών, είναι θέμα χρόνου να ξεκινήσει μια διελκυστίνδα διαπραγματεύσεων με ορίζοντα το Δικαστήριο της Χάγης και με τη σύμφωνη γνώμη όλων των χωρών που εμπλέκονται στην ανατολική Μεσόγειο. Η Ελλάδα θα προβάλλει αντιρρήσεις για την συμφωνία Τουρκίας - Λιβύης. Η Τουρκία θα προβάλλει αντιρρήσεις για τη συμφωνία Ελλάδας - Αιγύπτου, οπότε το Δικαστήριο, αφού έχει συμφωνηθεί η προσφυγή, θα κάνει συνολική οριοθέτηση.
Οδηγός προς την κατεύθυνση αυτή είναι η υπόθεση Κολομβίας - Νικαράγουας. Κατά την προσφυγή η Νικαράγουα προέβαλε αντιρρήσεις για άλλες οριοθετήσεις που είχε κάνει νωρίτερα η Κολομβία, οπότε το Δικαστήριο οριοθέτησε συνολικά και προέβη σε συνολική διευθέτηση. Υπάρχει φυσικά πάντα το ενδεχόμενο πολυμερούς διαπραγμάτευσης, αλλά και προσφυγή σε διαιτησία. Αυτό βέβαια είναι το καλό, αλλά μακρινό, προς το παρόν, σενάριο.
