Της Αγγέλας ΝΤΑΡΖΑΝΟΥ
Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, 3 Μαΐου, βρίσκει στη φυλακή 174 δημοσιογράφους, 150 πολίτες - μπλόγκερ και 17 εργαζόμενους σε ΜΜΕ. Το 2019 δολοφονήθηκαν 10 δημοσιογράφοι, 1 πολίτης - μπλόγκερ και 1 εργαζόμενος σε ΜΜΕ. Η δημοσιογραφία έχει γυρίσει πολλά χρόνια πίσω, καθώς η εχθρότητα που καλλιεργείται εναντίον δημοσιογράφων και ΜΜΕ από πολιτικούς ηγέτες προκαλεί βίαιες επιθέσεις, εκβιασμούς και παρενοχλήσεις, ανοίγοντας έναν κύκλο φόβου από πραγματικούς κινδύνους για τους ανθρώπους του Τύπου.
Ωστόσο, "Σημαντική πρόοδο" στα θέματα ελευθερίας του Τύπου διαπιστώνει για την Ελλάδα στην ετήσια Έκθεσή της του 2019, η οργάνωση Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα. Για τον λόγο αυτό, ανεβάζει τη χώρα μας κατά 9 θέσεις, στη θέση 65 στη σειρά κατάταξης των χωρών παγκοσμίως ως προς την ελευθερία του Τύπου, από τη θέση 74 την προηγούμενη χρονιά.
Η οργάνωση Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (Reporters Sans Frontieres), στην Έκθεσή της περιγράφει την κατάσταση στην Ελλάδα:
"Το 2018 ήταν καθοριστικό για το τοπίο των μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα κατάφερε τελικά να εκχωρήσει άδειες εκπομπής σε πέντε τηλεοπτικούς σταθμούς, μετά από μακρά και κουραστική διαδικασία και μετά από μια προηγούμενη αποτυχημένη προσπάθεια πριν από δύο χρόνια.
Εν τω μεταξύ, το Mega TV, το παλαιότερο ιδιωτικό τηλεοπτικό κανάλι, έκλεισε τον Οκτώβριο.
Επιπλέον, το Κοινοβούλιο ψήφισε έναν νόμο - ορόσημο ανοίγοντας τον δρόμο για την κατάργηση της ‘αυτόφωρης διαδικασίας’ για εγκλήματα Τύπου, με εξαίρεση τις ‘πολύ σοβαρές περιπτώσεις’. Αυτή τη στιγμή η διαδικασία του αυτοφώρου χρησιμοποιείται συχνά από πολιτικούς και ισχυρούς επιχειρηματίες για τη σύλληψη δημοσιογράφων. Ωστόσο, οι δημοσιογράφοι συνέχισαν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην άσκηση της δουλειάς τους.
Υπήρξε βομβιστική επίθεση στο κτήριο του Σκάι TV, από μια τρομοκρατική ομάδα που δήλωσε ότι ήταν ενάντια στην ‘καπιταλιστική ατζέντα’ του τηλεοπτικού σταθμού. Οι δημοσιογράφοι συνεχίζουν να παρενοχλούνται από την Άκρα Δεξιά και την αστυνομία".
Και εάν οι RSF αναβαθμίζουν την Ελλάδα στην 65η θέση, συνεχίζουν, παρά ταύτα, να την τοποθετούν χαμηλά στην κλίμακα των 180 χωρών συνολικά, χαμηλότερα από την Πολωνία (θέση 59), που αμφισβητεί συστηματικά το κράτος δικαίου και δέχεται ποινές από την Ε.Ε., χαμηλότερα και από χώρες όπως η Γεωργία (θέση 60), Αρμενία (61), Βοσνία - Ερζεγοβίνη (63) και Κροατία. Και στην ίδια ομάδα με χώρες όπως η Τυνησία(72), η Κατεχόμενη Κύπρος (74) και το Κόσσοβο (75).
Πώς καταρτίζεται ο Δείκτης Ελευθερίας
Ο Παγκόσμιος Δείκτης για την Ελευθερία του Τύπου απεικονίζει το επίπεδο ελευθερίας των δημοσιογράφων και των ΜΜΕ, με βάση αξιολόγηση σχετικά με τον πλουραλισμό, την ανεξαρτησία των ΜΜΕ, την ποιότητα του νομοθετικού πλαισίου και την ασφάλεια των δημοσιογράφων σε κάθε χώρα. Δεν αποτελεί δείκτη της ποιότητας της δημοσιογραφίας.
Η βαθμολογία κάθε χώρας προκύπτει από τις απαντήσεις εμπειρογνωμώνων σε ερωτηματολόγιο των RSF, σε συνδυασμό με στοιχεία σχετικά με καταχρήσεις και πράξεις βίας κατά των δημοσιογράφων. Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στο ερωτηματολόγιο είναι ο πλουραλισμός, η ανεξαρτησία και το περιβάλλον των ΜΜΕ, η αυτολογοκρισία, το νομοθετικό πλαίσιο, η διαφάνεια και η ποιότητα των υποδομών που υποστηρίζουν την παραγωγή ειδήσεων και πληροφοριών.
Οικονομική κρίση και τρομοκρατία πλήττουν τον Τύπο στην Ευρώπη
Ακόμη και αν ορισμένες χώρες της Ευρώπης, είναι πρωτοπόροι παγκοσμίως, η Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται όλο και πιο ετερογενής: Φαινόμενα όπως οι "μη φιλελεύθερες δημοκρατίες", η "καταπολέμηση της τρομοκρατίας" και η οικονομική κρίση, έχουν οδηγήσει την Ευρώπη στο να χάσει σε μεγάλο βαθμό την πρωτοκαθεδρία της σε σχέση με τις ελευθερίες στον Τύπο.
Με λίγες εξαιρέσεις, ιδίως στον Βορρά, η εικόνα δείχνει καταστροφική στα ανατολικά και νότια: σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, π.χ. η Σλοβακία πέφτει 8 θέσεις στον πίνακα κατάταξης (θέση 35), η Τσεχία -6 θέσεις (40), η Μάλτα -12 (77) λόγω της δολοφονίας της δημοσιογράφου Δάφνης Καρουάνα Γκαλιζία που ερευνούσε τα Panama Papers, η Ουγγαρία -14 (θέση 87) κυρίως λόγω της συγκέντρωσης περίπου 500 ιδιωτικών ΜΜΕ σε γιγαντιαίους ομίλους υπέρ του προέδρου Όρμπαν, η Σερβία -14 (90), η Μολδαβία -10 (91). Ακόμα και στη Γαλλία (θέση 32) καταγράφεται πρωτοφανής βία στη διάρκεια των διαδηλώσεων των "Κίτρινων Γιλέκων": τηλεοπτικά συνεργεία συνοδεύονται από σωματοφύλακες, ενώ άλλα απέκρυψαν το λογότυπο του καναλιού τους.
Στη Ρωσία και την Τουρκία, οι διώξεις σε δημοσιογράφους και ΜΜΕ που ασκούν κριτική στις κυβερνήσεις έχουν φτάσει σε επίπεδα που δεν παρατηρούνταν και φαινόταν να έχουν εξαλειφθεί εδώ και δύο δεκαετίες.
Ο κύκλος του φόβου
Το μίσος και η εχθρότητα εναντίον των δημοσιογράφων παγκοσμίως, που κυρίως έχει εκφραστεί από πολιτικούς ηγέτες σε πολλές χώρες, έχει προκαλέσει σοβαρές πράξεις βίας, που τροφοδοτούν με τη σειρά τους πρωτοφανή επίπεδα φόβου και κινδύνου για τους ανθρώπους του Τύπου. Ο αριθμός των χωρών που θεωρούνται ασφαλείς, όπου οι δημοσιογράφοι μπορούν να εργαστούν χωρίς κίνδυνο, συνεχίζει να μειώνεται, ενώ τα αυταρχικά καθεστώτα συνεχίζουν να πιέζουν ακόμη περισσότερο τα ΜΜΕ. Σε αυτά, η Έκθεση περιλαμβάνει τη Βενεζουέλα, τη Ρωσία, το Βιετνάμ, την Κίνα, την Ερυθραία και τη Β. Κορέα.
Μόνο το 24% των 180 χωρών κατατάσσονται ως "καλές" (χρωματίζονται λευκές στον Χάρτη Ελευθερίας του Τύπου) ή "αρκετά καλές" (κίτρινο), σε αντίθεση με το 26% πέρυσι. "Ως αποτέλεσμα ενός όλο και πιο εχθρικού κλίματος που ξεπερνά τα σχόλια του Ντόναλντ Τραμπ, οι Ηνωμένες Πολιτείες (48η θέση) έχουν πέσει στον Δείκτη του 2019 και η χώρα έχει πλέον ταξινομηθεί ως ‘προβληματική’ (πορτοκαλί). Ποτέ στο παρελθόν οι δημοσιογράφοι των ΗΠΑ δεν έχουν δεχθεί τόσες απειλές για τη ζωή τους και δεν έχουν προστρέξει τόσο συχνά σε ιδιωτικές εταιρείες ασφαλείας για προστασία" αναφέρει η Έκθεση για την κατάσταση στις ΗΠΑ.
Οι απειλές, οι προσβολές και οι επιθέσεις είναι πλέον μέρος των "επαγγελματικών κινδύνων" για τους δημοσιογράφους σε πολλές χώρες, αναφέρει η Έκθεση και σημειώνει δύο παραδείγματα: Στην Ινδία (θέση 140), όπου οι επικριτές του ινδουιστικού εθνικισμού χαρακτηρίζονται ως "αντι-Ινδοί" στις online εκστρατείες παρενόχλησης, έξι δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν το 2018. Στη Βραζιλία (θέση 105) οι υποστηρικτές του Μπολσονάρου στοχοποιούν τα ΜΜΕ τόσο με φυσική βία όσο και διαδικτυακά.
Σε αυτό το κλίμα ευρείας εχθρότητας, ορισμένοι δημοσιογράφοι με θάρρος συνεχίζουν να ερευνούν περιπτώσεις διαφθοράς, φοροδιαφυγής ή οργανωμένου εγκλήματος. Η ερευνητική δημοσιογραφία γίνεται στόχος κάθε μορφής παρενόχλησης, από επιθέσεις και εκβιασμούς μέχρι καταχρηστικές δικαστικές πρακτικές: στη Γαλλία και στη Μάλτα με οικονομική εξόντωση, στην Πολωνία με απειλή φυλάκισης, όταν συνέδεσαν την κυβέρνηση με ένα αμφίβολο κατασκευαστικό έργο, και στη Βουλγαρία, όταν συνελήφθησαν μετά τη διερεύνηση κατάχρησης κονδυλίων της Ε.Ε. Ένα σπίτι δημοσιογράφου πυρπολήθηκε στη Σερβία (90), ενώ δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν στη Μάλτα, τη Σλοβακία (35), το Μεξικό (144) και την Γκάνα (27).
