Της Μάνιας Ζούση
Έχει ταυτίσει τη ζωή και την τέχνη του με την πόλη της Ελευσίνας, έχοντας καταγράψει με συγκλονιστικό και μοναδικό τρόπο την ιστορία της μέσα από αφηγήσεις Μικρασιατών προσφύγων πρώτης γενιάς που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά την καταστροφή. Ο σκηνοθέτης Φίλιππος Κουτσαφτής περιέλαβε ένα ελάχιστο μέρος από αυτό το πολύτιμο υλικό στην ιστορική ταινία του «Αγέλαστος Πέτρα» και μέρος του σπάνιου αρχείου του παραδόθηκε στην Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021 για να χρησιμοποιηθεί από τη σκηνοθέτη Γιολάντα Μαρκοπούλου στη διαδραστική της παράσταση «Έ-ΦΥΓΑ», ενταγμένη στο Φεστιβάλ Συνοικισμός που μόλις ξεκίνησε. Ο ίδιος συνεχίζει να καταγράφει την ιστορία της πόλης κινηματογραφώντας σύγχρονες μαρτυρίες που θα ενταχθούν στη νέα ταινία του «Οι Ελευσίνιοι αφηγούνται», η οποία και θα προβληθεί το 2021, έτος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
Άρχισε να καταγράφει την εξέλιξη της Ελευσίνας μέσα στον χρόνο, παρακολουθώντας αρχικά τις διασωστικές ανασκαφές σε μια εποχή που η πόλη βρισκόταν σε ανοικοδόμηση. Το αποτέλεσμα, μετά από δώδεκα χρόνια, ήταν η ταινία «Αγέλαστος Πέτρα», που, όπως εξηγεί, «έδωσε ένα μεγάλο αρχείο, κυρίως καταγραφής ανθρώπων, προσφύγων που τους έβρισκα για πρώτη φορά, πρώτης γενιάς, που ήρθαν από τη Μικρασία έχοντας μνήμες. «Οι Ελευσίνιοι αφηγούνται» είναι μια σύνθεση αφηγήσεων σύγχρονων προσώπων που υπάρχουν και στην «Αγέλαστο Πέτρα», μέσα από τα οποία αποτυπώνεται η διαδρομή της πόλης. Μέσα στα χρόνια, από το 2000έως σήμερα, υπάρχουν κάποιες μεταβολές, καθώς οι άνθρωποι «εμποτίστηκαν» από την κρίση. “Υπάρχει ένας διάχυτος φόβος, μια επιφυλακτικότητα”. Στην ερώτηση αν παρατηρεί ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στις γενιές και τις μαρτυρίες, ο Φίλιππος Κουτσαφτής παραδέχεται πως «σήμερα είναι πάρα πολύ ενθαρρυντικό ότι τα εγγόνια ενδιαφέρονται για την ιστορία τους, τους παππούδες που δεν γνώρισαν όσο ήθελαν. Σήμερα υπάρχει μια ανάγκη, μια τάση να αυτοπροσδιορίζεται ο άνθρωπος ακόμη περισσότερο. Είναι σαν να προσπαθεί κανείς να συνθέσει όλα τα στοιχεία της ταυτότητάς του».
Για το τι του επεφύλαξε αυτή η μακροχρόνια σχέση με την πόλη και τους κατοίκους της, ο σκηνοθέτης δεν διστάζει να πει: «Κέρδισα πάρα πολλά. Έχει αλλάξει η ζωή μου από τότε. Αυτό που κάναμε έπιασε τόπο, ήταν ένα μεγάλο δώρο για εμένα κι όσους δουλέψαμε».
Η ευχή "καλή πατρίδα"
Η Γιολάντα Μαρκοπούλου ασχολείται εδώ και πολλά χρόνια με το θέατρο που βασίζεται σε αληθινές αφηγήσεις καθημερινών ανθρώπων. Αυτό κάνει στην Ελευσίνα πολύ καιρό τώρα σε συνεργασία με τον πολύ ενεργό Σύλλογο Μικρασιατών της πόλης και το αποτέλεσμα παρουσιάζεται έως και τις 30 Ιουνίου μέσα από την παράσταση "Έ-ΦΥΓΑ"στο Φεστιβάλ Συνοικισμός, την περιοχή όπου εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι πρόσφυγες από την Μικρασία το 1922 σε σπιτάκια φτιαγμένα από πλίθρες. «Πολλά από αυτά τα σπιτάκια υπάρχουν ακόμα στον Συνοικισμό, όπου περπατώντας θα δεις και καινούργια κτήρια και πολυκατοικίες. Σε πολλά από αυτά τα σπιτάκια ζουν ακόμα κάποιοι. Είναι σαν ένα ζωντανό μουσείο στον δρόμο. Εδώ υπάρχει η μίξη του παλιού και του σύγχρονου που δημιουργεί και αυτόν τον διάλογο που προσπαθούμε να συνθέσουμε. Από τη μια μιλάμε με τους απογόνους των Μικρασιατών, δεύτερης και τρίτης γενιάς, που αναπαράγουν αυτό που έχουν βιώσει οι παππούδες τους αλλά συγχρόνως αφηγούνται και τη δική τους ζωή. Πώς οι ίδιοι μεγάλωσαν μέσα από αυτήν την παράδοση, κάτι που μας αφορά πολύ, πώς αυτό συνδέεται με το παρόν τους αλλά και πώς θυμούνται και θέλουν να κρατήσουν αυτήν τη μνήμη ζωντανή".
Η σκηνοθέτις δεν διστάζει να πει πως μικρασιατικής καταγωγής και η ίδια, ανακάλυψε ξανά πράγματα για το παρελθόν της. "Κι αυτό είναι το ενδιαφέρον και το σημαντικό, να καταλάβεις, να αναγνωρίσεις και να ψάξεις πιο βαθιά την ιστορία σου".
Έχει να διηγηθεί άπειρες γοητευτικές ιστορίες και συναντήσεις με ανθρώπους. "Μας άνοιξαν τα σπίτια τους, μας κέρασαν τα γλυκά τους και φάγαμε μαζί στο ίδιο τραπέζι τα φαγητά του τόπου τους, μας διηγήθηκαν ιστορίες που συνεχίζουμε να καταγράφουμε. Το σημαντικό που γίνεται στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα, με πρωτοβουλία της Κέλλυς Διαπούλη, είναι ότι δεν επιχειρούμε τη δημιουργία παραστάσεων που μοιάζουν πυροτεχνήματα αλλά στόχος είναι οι θεατές και οι επισκέπτες της πόλης να γνωρίσουν την Ελευσίνα μέσα από τους κατοίκους της. Αυτό που θα δείξουμε είναι μια πρώτη εκδοχή, θα συνεχίσουμε έως και την ολοκλήρωση της Πολιτιστικής, σαν ένα μωσαϊκό που συμπληρώνεται".
Έτσι, οι απόγονοι των Μικρασιατών προσφύγων της Άνω Ελευσίνας είναι εκείνοι που πρωταγωνιστούν σε αυτήν την ιδιότυπη, περιπατητική παράσταση στη γειτονιά του Συνοικισμού, που ξεκινά αύριο και ολοκληρώνεται την Παρασκευή 28 Ιουνίου.
«Θα ξεκινήσουμε από το Μουσείο Μικρασιατών. Κάνουμε μια βόλτα στη γειτονιά και μέσα από αυτήν ζωντανεύουν οι χαρακτήρες που ζούσαν εκεί. Ταυτόχρονα ακούμε μουσική από τους doros που παίζουν μικρασιάτικα όργανα με σύγχρονο τρόπο και τραγουδά η χορωδία των κατοίκων. Μπαίνουμε ακόμα και μέσα σε ένα πολύ παλιό κουρείο, σαν να συνδέουμε το παρελθόν με το παρόν μέσα από μια ανάγκη για ζωή. Θέλουμε οι θεατές να ζήσουν αυτό που εμείς βιώνουμε εδώ κι έναν χρόνο, μέσα από μια θεατρική συνθήκη όπου συμμετέχουν οι ηθοποιοί Θάνος Τσακαλίδης και Ιφιγένεια Καραμήτρου, πέντε μουσικοί, δώδεκα κάτοικοι, τεχνικοί". Εντυπωσιασμένη από το ότι όλοι ζούσαν με την ελπίδα της επιστροφής. "Γι’ αυτό και έφεραν μαζί τους το κλειδί του σπιτιού τους, γι’ αυτό και τσούγκριζαν τα ποτήρια τους με την ευχή ‘Καλή πατρίδα’, ευχή του γυρισμού. Δεν ήθελαν να μιλάνε καθόλου για τον ξεριζωμό. Και στα παιδιά τους αφηγούνταν τα γεγονότα μέσα από παραμύθια. Έχει ενδιαφέρον ο διαφορετικός τρόπος που αφηγούνται τον θάνατο. Ως καλλιτέχνης, έχει σημασία να συνδέεσαι με αυτό που ερευνάς γιατί έτσι αποκτάς μια άλλη ευαισθησία".
