Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Σαραγόσα, 1220. Βασιλιάς της Αραγωνίας είναι ο 12χρονος Ζάουμε ο Α', ο οποίος θα μείνει στην ιστορία ως Ζάουμε ελ Κονκεριδόρ, που στα καταλανικά θα πει Ιάκωβος ο Κατακτητής. Ο από εξαετίας επίσκοπος της πόλης, η οποία από το 1118 αποτελεί την πρωτεύουσα του βασιλείου, Σάντσο ντε Αχόνες εκδίδει διάταγμα με το οποίο η μικρή πλατεία δίπλα στην εκκλησία της Παναγίας χαρακτηρίζεται νεκροταφείο. Απόφαση όχι παράξενη, αφού τον 12ο αιώνα είναι διαδεδομένη η συνήθεια ταφής των νεκρών δίπλα στους ναούς. Πόσο μάλλον όταν ο συγκεκριμένος δεν είναι ένας οποιοσδήποτε ναός, αλλά πιστεύεται πως είναι χτισμένος πάνω από την παλαιότερη παγκοσμίως αφιερωμένη στην Παναγία εκκλησία από τον απόστολο Ιάκωβο, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, εισήγαγε τον Χριστιανισμό στη χώρα. Η ίδια παράδοση λέει πως ο Ιάκωβος έστησε μια στήλη από ίασπι στο σημείο όπου του εμφανίστηκε στις 2 Ιανουαρίου του 40 η Παναγία για να τον ενθαρρύνει, καθώς καθόταν περίλυπος στην όχθη του Έβρου, φοβούμενος πως δεν θα κατάφερνε να διδάξει τον Χριστιανισμό στην περιοχή. Από αυτήν τη "στήλη" προέρχεται το όνομα της εκκλησίας, "Νουέστρα Σενιόρα ντελ Πιλάρ", και μέσω αυτής η ονομασία της πλατείας, "Πλάζα ντε Νουέστρα Σενιόρα ντελ Πιλάρ" ή σκέτο "Πλάζα ντελ Πιλάρ".
16ος αιώνας. Οι πρώτες γραπτές αναφορές που θα διασωθούν για την ύπαρξη πλατείας στο ίδιο αυτό σημείο, αν και σε μικρότερες διαστάσεις, η οποία είναι το επίκεντρο της ψυχαγωγίας των πρωτευουσιάνων της Αραγωνίας.
1681. Ο ναός της Παναγίας αναμορφώνεται, μεγαλώνει και παίρνει όγκο και ύψος, όπως επιτάσσει η μπαρόκ αισθητική, και κατά συνέπεια μεγαλώνει και ο χώρος της πλατείας μπροστά του, ενώ η όψη της τελευταίας άλλαξε άρδην μεταξύ 1717 και 1718 για να εξυπηρετούνται καλύτερα οι ανάγκες των συρρεόντων στην εκκλησία.
20ός αιώνας. Η πλατεία θα λάβει την οριστική της μορφή μετά από τρεις παρεμβάσεις, το 1939 με τη λήξη του Ισπανικού Εμφυλίου, το 1980 και το 1989. Το 1991 θα εγκαινιαστεί στην πλατεία ένα από τα "σήματα κατατεθέντα" της πόλης, το Φουέντε ντε λα Ισπανιδάδ, το "Σιντριβάνι της Ισπανοσύνης", για τον εορτασμό των 500 χρόνων από την ανακάλυψη της Αμερικής.
Άποψη της πλατείας. Διακρίνονται αριστερά, στα ανατολικά, οι πύργοι της βασιλικής
Η βασιλική
Πάνω στην πρώτη βασιλική που έχτισε το 41 ο Ιάκωβος χτίστηκε τον 4ο αιώνα, επί Μεγάλου Κωνσταντίνου, μια νέα βασιλική, της οποίας η όψη άλλαξε αρκετές φορές, πότε ρωμανικού ρυθμού, πότε γοτθικού, πότε μαυριτανικού. Την τελευταία της μορφή πήρε μεταξύ 1681 και 1872.
Το “Σιντριβάνι της Ισπανοσύνης”
Στη βόρεια πλευρά της πλατείας, από την πλευρά δηλαδή του ποταμού, και μπροστά σε έναν ναό του 1725 με μπαρόκ πρόσοψη ο οποίος φέρει οκταγωνικό πύργο μαυριτανογοτθικής αισθητικής, τον San Juan de los Panetes, βρίσκεται ένα επιβλητικό σιντριβάνι. Αυτό στήθηκε με την ανακαίνιση της Πλάζα ντελ Πιλάρ το 1991 και είναι γνωστό ως "Φουέντε ντε Ισπανιδάδ", το "Σιντριβάνι της Ισπανοσύνης".
Το σχήμα του παραπέμπει στον χάρτη της Λατινικής Αμερικής. Στο βόρειο μέρος του, που είναι κεκλιμένο επίπεδο, σχηματίζει τον χάρτη της Χερσονήσου του Γιουκατάν και της Κεντρικής Αμερικής. Το νερό πέφτει στη συνέχεια σε μια πισίνα, η οποία σχηματίζει τον χάρτη της Νότιας Αμερικής και της Γης του Πυρός. Στο σημείο δε που αντιστοιχεί στον ισημερινό, μια διάβαση επιτρέπει στους πεζούς να περνούν από τη μία πλευρά του σιντριβανιού στην άλλη. Σε μικρή απόσταση από τη νότια πλευρά του σιντριβανιού, τρεις φαρδιές στήλες επενδεδυμένες με λευκό μάρμαρο, συμβολίζουν τις τρεις καραβέλες με τις οποίες έφτασε στην αμερικανική ήπειρο ο Χριστόφορος Κολόμβος, την “Πίντα”, τη “Νίνια” και τη “Σάντα Μαρία”, ενώ τη σύνθεση συμπληρώνει μια τσιμεντένια υδρόγειος.
Η Λόνχα
Στη μέση της πλατείας, απέναντι από τη βασιλική, βρίσκεται ένα υπέροχο κτήριο του 16ου αιώνα με σειρές ομοιόμορφων τοξωτών παραθύρων, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Χουάν ντε Σαρινιένα και αποτελεί το εξοχότερο δείγμα της αραγωνέζικης αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για την Λόνχα, την ιστορική αγορά της Σαραγόσα, όπου οι έμποροι πραγματοποιούσαν τις συναλλαγές τους.
Το άγαλμα του Γκόγια στη νότια πλευρά της πλατείας
Το άγαλμα του Γκόγια
Στο αντικρινό του ποταμού άκρο της πλατείας δεσπόζει το άγαλμα του Φρανθίσκο Γκόγια, έργο του Καταλανού γλύπτη Φρεντερίκ Μορές ι Ντεουλοβόλ. Ο μεγάλος Ισπανός ζωγράφος του 18ου και 19ου αιώνα γεννήθηκε στις 30 Μαρτίου του 1746 σε ένα χωριό εδώ στην Αραγωνία, το Φουεντετόδος, 44 χιλιόμετρα απόσταση από τη Σαραγόσα.
Στη βάση του μια επιγραφή στα ισπανικά γράφει: "‘La fantasía abandonada de la razón produce monstruos, pero unida a ella es la madre de las artes’, η οποία μεταφράζεται ως εξής: "Φαντασία αποκομμένη από την λογική δημιουργεί τέρατα, αλλά ενωμένη με αυτήν γίνεται η μητέρα των τεχνών".
Το μεγαλύτερο μέρος στα δεξιά της πλατείας, όπως έρχεται κάποιος από το ποτάμι, είναι γεμάτο με καφέ και εστιατόρια, μια καλή επιλογή για δροσιά το καλοκαίρι με θέα την εμβληματική πλατεία της Σαραγόσα.
