Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
11.2°C18.1°C
2 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.6°C16.9°C
2 BF 67%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
10.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C16.4°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
9 °C
8.9°C14.6°C
0 BF 81%
Kυριάκος Κατζουράκης: / Kυριάκος Κατζουράκης: H τέχνη είναι αφεντικό του εαυτού της
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Kυριάκος Κατζουράκης: / Kυριάκος Κατζουράκης: H τέχνη είναι αφεντικό του εαυτού της

Με όλα τα μέσα που διαθέτει, ζωγραφική, σινεμά, γράψιμο, αυτή τη φορά ο γνωστός ζωγράφος αναμετράται με τη φόρμα ενός "συνολικού έργου", με την "αφήγηση στοιχείων που κινούνται παράλληλα στη ζωή και την τέχνη μου". Καλλιτέχνης που τάραξε τα εικαστικά νερά όταν πρωτοεμφανίστηκε, ένας στοχαστής της τέχνης και της κοινωνίας, ο Κυριάκος Κατζουράκης παραμένει βαθιά πολιτικός καλλιτέχνης ωστόσο δεν δέχεται τη στράτευση της τέχνης.

"Δεν υπάρχει τέχνη που υπηρετεί σκοπιμότητες, γιατί η τέχνη είναι αφεντικό του εαυτού της" λέει, ενώ δεν αντιπαρέρχεται τα σημεία και τα τέρατα της εποχής μας. "Φασισμός, ναζισμός. Μάλλον ξεχνάμε την ιστορικότητά τους και προσπαθούμε με παλιά εργαλεία να πολεμήσουμε καινούριο εχθρό" επισημαίνει.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Πότε πρωτοείδες την Γκουέρνικα;

Την αυθεντική Γκουέρνικα δεν την έχω δει ποτέ. Αλλά το έργο το πρωτοείδα δευτεροετής στη Σχολή Καλών Τεχνών, τότε που γίνονταν οι απανωτές διαδηλώσεις της ΕΔΑ μεταξύ των δυο δολοφονιών του Λαμπράκη το 1963 και του Πέτρουλα το 1965. Μια μέρα πήγαμε στο ατελιέ του ζωγράφου Γιώργου Βακιρτζή με μια φωτογραφία της Γκουέρνικα και τη ζωγράφισε μπροστά μας σε τεράστιο μέγεθος, 6 μέτρα περίπου ήταν, για να την κρατήσουμε πανό για τη διαδήλωση. Σ' αυτή τη φωτογραφία, στη σχολή, πρωτοείδα την Γκουέρνικα. Τότε δεν συνειδητοποίησα αμέσως την τόλμη αυτού του έργου. Όταν μάλιστα είδα και την ευκολία με την οποία τη ζωγράφισε ο Βακιρτζής, ανησύχησα. Εκείνη την περίοδο, παράλληλα με τη γοητεία που ασκούσε πάνω μου η σχηματοποίηση στη ζωγραφική, είχα και ένα είδος άρνησης. Παρ' όλο που την έβλεπα σε ανθρώπους που λάτρευα, στον δάσκαλό μου τον Μόραλη, στα χαρακτικά της Κατράκη, στη γλυπτική του Κλουβάτου, ένιωθα ότι πρέπει να αναζητήσω και αλλού τα εργαλεία μου. Τότε ήμουν πολύ κοντά σε ανακαλύψεις γύρω από τον νεορεαλισμό και τη σχέση του με την κοινωνική πραγματικότητα που ήταν έντονα πολιτικοποιημένη. Από τη δολοφονία του Πέτρουλα και μετά εντατικοποιήθηκε η αναζήτηση γύρω από τον ρεαλισμό, φτιάξαμε την ομάδα «Νέοι Έλληνες ρεαλιστές» το 1968. Ουσιαστικά πρωτοανακαλύπτω την Γκουέρνικα μετά και τη σπουδή μου στο Λονδίνο.

* Η σπουδή στο Λονδίνο ανέτρεψε τη σχέση σου με τα εικαστικά ρεύματα που σε έλκυαν μέχρι τότε;

Ναι, φυσικά, και μου δημιούργησε την πεποίθηση ότι η δύναμη της ζωγραφικής είναι πολύ μεγαλύτερη απ' ό,τι ήξερα. Δηλαδή εκεί ανακάλυψα τη δύναμη του Βελάσκεθ, του Κουρμπέ, του Ρέμπραντ. Όταν συνάντησα τον Τσαρούχη στο Λονδίνο, το 1982, ξέροντας ότι μια αντίστοιχη μαθητεία είχε εκείνος στο Παρίσι, κατάλαβα ότι κάποια στιγμή θα γύριζα στην πατρίδα μου να συνδέσω τη μαθητεία του Λονδίνου με την ελληνική πραγματικότητα.

* Αναζητούσες και τη νέα ελληνική ταυτότητά σου στο Λονδίνο;

Σαφώς. Στο Λονδίνο άρχισα να καταλαβαίνω ότι ανάμεσα τον Έλληνα και τον Ευρωπαίο ζωγράφο δεν υπάρχουν όρια, ότι ο Τσαρούχης είναι ένας Ευρωπαίος ζωγράφος. Ότι η ιταλική Αναγέννηση είναι η ιταλικότητα και μελετώντας αυτή τη σχέση της Αναγέννησης με την Ιταλία συνειδητοποίησα την ανάγκη μελέτης γύρω από την ελληνικότητα, έννοια εξοβελισμένη από την καλλιτεχνική πραγματικότητα της χώρας μας τότε.

* Και σήμερα ακόμα, περίοδο που αναζητάμε εκ νέου την ταυτότητά μας, η ελληνικότητα είναι ενοχοποιημένη.

Όταν μελετώντας την Γκουέρνικα ξαναβλέπω τη σχέση της με τη ζωγραφική των σπηλαίων, με τη ζωγραφική των αρχαίων ελληνικών ληκύθων, με την απλότητα της παιδικής γραφής που έχει αυτή την παγκοσμιότητα, αλλάζει πια η ματιά και τουλάχιστον μέσα μου απενοχοποιείται η έννοια της ελληνικότητας.

* Τι σημαίνει ελληνικότητα στη ζωγραφική αλλά, στη φυσική υπόσταση ενός καλλιτέχνη;

Ο ίδιος ο τρόπος που ζωγραφίζει ο Πικάσο δείχνει ότι όταν υπάρχει φυσικότητα στη σχέση του καλλιτέχνη με τον περίγυρό του, εκεί δεν μπαίνουν κανόνες που να οριοθετούν τόπο, αντίληψη ή πολιτισμικές διαφορές. Σ' αυτό το σημείο εγώ εντοπίζω τον διεθνισμό της ελληνικότητας. Σήμερα λοιπόν, που αναβιώνουν οι εθνικισμοί, πρέπει να ξαναδούμε, να ξαναανακαλύψουμε το δικό μας στίγμα, αυτό που μας διαφοροποιεί πολιτισμικά και ταυτόχρονα μας ενώνει με τις άλλες κουλτούρες και πολιτισμούς. Για παράδειγμα, ο Πικάσο με την Γκουέρνικα διατυπώνοντας την διαμαρτυρία του για τον φασισμό δίνει ένα έργο που εμπεριέχει την ισπανικότητα και μαζί μια διεθνικότητα. Και το ενδιαφέρον είναι ότι το κατορθώνει αυτό με την τόλμη, το θάρρος και το θράσος της παιδικής ματιάς που δεν τον εγκατέλειψε ποτέ.

* Τι ήταν αυτό που σε έφερε να συνομιλήσεις ξανά με την Γκουέρνικα σήμερα;

Το ίδιο το θέμα. Τα πάθη των ανθρώπων στη χώρα μου, αυτά τα τελευταία χρόνια, και ταυτόχρονα η προσπάθεια να υλοποιήσω κι εγώ στη δουλειά μου αυτό το θράσος της παιδικής ματιάς. Αν δείτε την έκθεση ενώ σε με μια πρώτη ματιά έχει ένα ενιαίο ύφος, τα έργα της είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους.

Η Γκουέρνικα είναι η εικόνα της τραγωδίας. Και η συνομιλία της με τη σημερινή εικόνα της παρακμής ήταν η μεγάλη δυσκολία. Αλλά το τόλμησα. Μπροστά έβαλα εικόνες της αδιαφορίας, της λαγνείας, της θυματοποίησης, της απουσίας ελπίδας και τα στοιχεία που απειλούν την ιστορική μνήμη που αποπνέει η Γκουέρνικα. Η μόνη φωτεινή εικόνα είναι ο φαντάρος δεξιά με το τατουάζ του Πικάσο στο μπράτσο του, που θα συνεχίσει το έργο, έξω από αυτό.

* Αυτή η έκθεση δεν μοιάζει με προηγούμενές σου. Είναι μια νέα αρχή;

Ναι, είναι. Το ιδιαίτερο αυτής της ενότητας είναι ότι αποτελείται από ζωγραφική και κινηματογράφο. Και στα δύο υπάρχει μια κοινή γλώσσα. Αυτή η γλώσσα αποτελείται από στοιχεία φαινομενικά διαφορετικά, που όμως συνδέονται με μια εσωτερική σχέση. Στην ταινία, το θέμα των μεταλλαγμένων σπόρων, για παράδειγμα, συνδέεται με τον κοινωνικό βυθό που κατοικούν οι ήρωες της ταινίας και παράλληλα οι μικρές κοινότητες που αρχίζουν να ανθίζουν. Στην έκθεση, αντίστοιχα, ένας κυβιστικός πίνακας μιας σκηνής βίας συνυπάρχει με ένα παιδάκι μπροστά σε μια γρίλια που κρατάει έναν πίνακα νεκρής φύσης. Το καινούργιο στοιχείο που διαπνέει αυτή την ενότητα είναι η αφήγηση στοιχείων που κινούνται παράλληλα στη ζωή και την τέχνη μου.

* Τι θέλησες να αφηγηθείς για τη ζωή και την τέχνη σου σ' αυτή την έκθεση;

Σ' αυτή την έκθεση αφηγούμαι όλη μου τη ζωή. Και αυτό που προσπαθώ σε όλη μου τη ζωή είναι να συνδέω τις μικρές και ασήμαντες στιγμές με τη μεγάλη Ιστορία.

* Ο Πικάσο με την Γκουέρνικα όρισε και καθόρισε τη σύγχρονη τέχνη. Η δική σου «Αναφορά στη Γκουέρνικα» εμπεριέχει τη σύγχρονη τέχνη. Πώς κατορθώνει ο καλλιτέχνης να αναμετράται με ό,τι έχει κατακτηθεί χωρίς να επαναλαμβάνει, χωρίς να επαναλαμβάνεται;

Δεν υπάρχει κάποιος μηχανισμός, χαίρομαι όταν συμβαίνει. Νομίζω ότι έχει σχέση με τις στιγμές που είσαι tabula rasa και δεν ξέρεις τι πρόκειται να συμβεί. Ο σεβασμός αυτών των στιγμών είναι ένα δικό μου βασικό εργαλείο. Δηλαδή τις ώρες που νομίζεις ότι δεν ξέρεις τι θέλεις, ούτε καν αν θέλεις να ζωγραφίσεις, τότε συμβαίνουν όλα και πρέπει να τους δώσεις χώρο και χρόνο να σχηματοποιηθούν. Η λευκή επιφάνεια είναι ο τρόμος του καλλιτέχνη, γιατί απαιτεί πολλά. Απαιτεί ειλικρίνεια ως προς τον εσωτερικό εαυτό, απαιτεί ικανότητες σχοινοβάτη, περιφρόνηση του δομημένου κόσμου, ευθυβολία που οδηγεί σε οικονομία μέσων, αλογόκριτη νοσταλγία, ισορροπία μέσα στη μοναξιά, κατανόηση της επιστημονικής ερμηνείας αλλά και των κοινωνικών δεδομένων, ταξίδι στον χρόνο. Το θέμα, αυτές οι φαινομενικά τρομακτικές για τον καλλιτέχνη στιγμές, δεν είναι η ανακάλυψη ή η πρωτοτυπία. Γιατί η ανακάλυψη δεν είναι κρυμμένη, υπάρχει και αναδύεται την ώρα που φτιάχνεται το έργο.

* Στα έργα της έκθεσης ο Τσαρούχης, ο Μόραλης, ο Λούσιαν Φρόυντ, ο Μπέικον, αλλά και ο Βελουχιώτης, δίνουν το δικό τους παρόν. Είναι αυτονόητοι συνομιλητές σου;

Ναι, είναι πρόσωπα που με σημάδεψαν. Στην ουσία ο καλλιτέχνης δεν έχει ποτέ μοναξιά. Έχει διαρκώς καλή συντροφιά.

* Πότε ένα έργο υπερβαίνει τις προθέσεις του δημιουργού;

Όταν περιέχει αντιφατικά στοιχεία με τελείως διαφορετική δομή και όψη, τότε συμβαίνουν καινούργιες συζεύξεις στο επίπεδο της φόρμας. Παράδειγμα, στο τρίπτυχο μου Γκουέρνικα 1 -όπου συνυπάρχουν ρεαλιστικά στοιχεία (το γυμνό του κοριτσιού, ο ημίγυμνος φαντάρος, ο σκύλος, τα νοσοκομειακά στοιχεία) με τα κυβιστικά επιπεδικά- ζωγράφισα στο κέντρο του επιπεδικού φόντου μια πόρτα ανοιχτή και από εκείνη τη στιγμή και μετά δε μπόρεσα να την κλείσω, εννοώ ζωγραφικά. Έμεινε ανοιχτή και ακόμα κι εγώ δεν ξέρω πού οδηγεί αυτό το άνοιγμα στο κέντρο του πίνακα, είναι ένα δικό του μυστικό, ίσως σουρεαλιστικό άνοιγμα και για μένα μια παραγγελία για να συνεχίσω να ψάχνω ζωγραφίζοντας.

* Είσαι ένας βαθιά πολιτικός ζωγράφος, όμως δεν κάνεις αυτό που λένε στρατευμένη τέχνη. Μπορεί η τέχνη να μπει σε όρια στράτευσης;

Θα πω μια σκέψη που σε εξεγερσιακές περιόδους ποτέ δεν θα έλεγα. Δεν υπάρχει τέχνη που υπηρετεί σκοπιμότητες, γιατί η τέχνη είναι αφεντικό του εαυτού της. Αυτή η σκέψη είναι μεν διαφορετική από το «η τέχνη για την τέχνη», αλλά είναι στο όριο. Η φαινομενική ελευθερία του Δυτικού καλλιτέχνη έχει κρύψει για τα καλά τις ανατρεπτικές δυνατότητες της τέχνης. Ο καλλιτέχνης σήμερα πιστεύει ότι είναι ανεξέλεγκτος και ελεύθερος να πειραματίζεται. Όμως δεν είναι έτσι. Όταν η ματιά του θεωρηθεί δυσάρεστη, περιθωριοποιείται εντέχνως. Οι μαικήνες στην Αναγέννηση γνώριζαν καλά ότι η τέχνη είναι ανυπάκοη και ήταν άγραφος κανόνας η παραγγελία να είναι στα μέτρα του καλλιτέχνη, διαφορετικά δεν γινόταν. Έτσι εξηγείται η υψηλή ποιότητα των έργων επί τρεις αιώνες, από το κουατροτσέντο μέχρι τον δέκατο έκτο αιώνα. Ακόμα και στο αντάρτικο οι ζωγράφοι πολεμούσαν και με το όπλο χιαστί σκιτσάριζαν πρόσωπα σαν φωτογράφοι του πόνου, αυτό δεν ήταν στράτευση της τέχνης τους, αποτύπωση και καταγραφή έκαναν οι ταλαίπωροι.

* Πώς στέκεται ένας δημιουργός απέναντι στην επανάκαμψη του ναζισμού και του φασισμού στην Ευρώπη και τον κόσμο μας, τόσα χρόνια μετά τη δημιουργία της Γκουέρνικα.

Κατά τη γνώμη μου, από την καταστροφή της Γιουγκοσλαβίας το 1999 και μετά χρειάζεται επαναδιατύπωση αυτών των όρων: φασισμός, ναζισμός. Μάλλον ξεχνάμε την ιστορικότητά τους και προσπαθούμε με παλιά εργαλεία να πολεμήσουμε καινούργιο εχθρό. Η δύναμη των ΜΜΕ έχει επιβάλει τη χρήση τους, αλλά είναι τόσο φανερά κατευθυνόμενη που ελπίζω ότι σύντομα θα χρησιμοποιούμε όρους και ορολογίες ευθύβολες, που θα περιγράφουν καθαρά τα κοινωνικά αδιέξοδα και τους σύγχρονους δολοφονικούς πολέμους, όπως στη Συρία, στο Ιράκ, στην Παλαιστίνη κ.α. Οι ιδεολογίες του παρελθόντος, που γέννησαν τα φασιστικά και ναζιστικά τέρατα, έχουν αντικατασταθεί από ωμά επεκτατικά συμφέροντα, δολοφονούνται εν ψυχρώ παιδάκια και μανάδες, σχολεία, νοσοκομεία, άμαχοι, γιατί η Δύση θέλει να κλέψει ενέργεια. Αυτό είναι φασισμός; Στη Δύση γίνονται λευκά κελιά, Γκουντανάμο, Αμπουγκράιμπ, στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αυτό είναι ναζισμός;

* Και απέναντι στην έκρηξη των νέων τεχνολογιών;

Εγώ αντιπροτείνω τη ζωγραφική, την ποίηση, τη μουσική, τη χειροποίητη τέχνη. Οι νέες τεχνολογίες είναι πολύτιμες στην ιατρική επιστήμη, στην επιστημονική έρευνα, στη διευθέτηση γραφειοκρατικών θεσμών. Το ζήτημα είναι εκτός ελέγχου πλέον, ήδη οι καλλιτέχνες πειραματίζονται με τις νέες τεχνολογίες συνεχώς, ίσως να απολαμβάνουν αυτό που σας είπα προηγουμένως, τη φαινομενική ελευθερία τους.

* Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η τέχνη πώς αναπροσδιορίζεται;

Προς το παρόν, δεν υπάρχει αποτέλεσμα που να συγκρίνεται αξιακά με ανθρώπινα έργα. Πατέρες της ρομποτικής θεωρούνται ο Ήφαιστος και ο Προμηθέας. Και φτιάχτηκαν υπέροχα παραμύθια, ιστορίες, τραγωδίες, μύθοι που έθρεψαν την τέχνη, αγάλματα, πυραμίδες και μνημεία. Ένας θησαυρός που κινδυνεύει να μείνει στα αζήτητα από τη σύγχρονη παιδεία. Κάποιες φορές ο αναπροσδιορισμός είναι πίσω στον χρόνο.

* Μπαίνοντας στην κεντρική αίθουσα της έκθεσης, είναι ο πίνακας μια μάνας που δείχνει στο βρέφος της την αίθουσα, σαν να του λέει "τώρα θα σου πω ένα παραμύθι".

Ναι, έτσι είναι, γι' αυτό το τοποθέτησα εκεί. Ναι, η τέχνη πριν απ' όλα είναι ένα παραμύθι κι αυτό επίσης το γνωρίζουν καλά τα παιδιά. Όλα τα παραμύθια περιέχουν τον θάνατο (συνήθως του κακού), το μυστήριο της φύσης, τους μάγους της φυλής, τα τοτέμ, τις μεταμφιέσεις, το θέατρο, τη μάνα, τον απειλητικό γίγαντα και τον έξυπνο τοσοδούλη.

* Σε ένα άλλο έργο της έκθεσης, που το ονομάζεις "Μνήμη", έχεις ζωγραφίσει ξανά την Κάτια. Η Κάτια είναι η μνήμη σου;

Με πολλές έννοιες είναι, θυμάμαι όταν σύστησα την Κάτια στον Μόραλη μου είπε: Τι υπέροχο λευκό δέρμα, έχεις το τέλειο μοντέλο. Και έκτοτε τη ζωγραφίζω συνεχώς, την κινηματογραφώ. Άπειρες φορές με την Κάτια ανακαλύπτουμε συγγένειες στη σκέψη μας, δεν είναι τα πολλά χρόνια που ζούμε μαζί, είναι μια αλληλεπίδραση, πιστεύω, που συμβαίνει όταν την καλλιεργείς. Η παράλληλη εξέλιξη δυο ανθρώπων τους δυναμώνει, τους κάνει πιο δυνατούς από δύο και φυσικά η μνήμη ενισχύεται.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL