ΤΗΣ ΑΝΘΟΥΛΑΣ ΔΑΝΙΗΛ
Ο Γκέοργκ Μπύχνερ (1813-1837) είναι ένα εμβληματικός συγγραφέας. Ο Νίτσε τον αποκάλεσε «ιδιοφυή» και «λεπταίσθητη μηχανή» και γι’ αυτό «ευάλωτη». Ο Αλέξιος Μάινας, ποιητής, μεταφραστής και δοκιμιογράφος, ο οποίος μας παρέχει και τις πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Μπύχνερ, πιστεύει ότι ο συγγραφέας θα εξελάμβανε τον χαρακτηρισμό «ιδιοφυής» ως ρομαντικό, ενώ το «ντετερμινιστικό “μηχανή” θα το κατέφασκε». Μια μηχανή που εκτελεί εντολές. Τρία είναι τα σημεία στα οποία μας εφιστά την προσοχή ο Μάινας· η σύντομη ζωή του συγγραφέα και η μεγάλη πολιτική, λογοτεχνική και επιστημονική του δραστηριότητα, το ενδιαφέρον του για τους «ελάχιστους» και περιφρονημένους και, τέλος, η αντίφασή ανάμεσα στη φλογερή ακτιβιστική δράση του και την αίσθηση της ματαιότητας και του φαταλισμού που τον διακατείχε. Θεωρήθηκε «πατέρας του κοινωνικού δράματος» από τον Ρίλκε και από τον Χάινερ Μύλερ, και πρόδρομος του Μπρεχτ.
Στα 22 του χρόνια ο Μπύχνερ μεταφέρει στα χαρτιά του την ιστορία του Βόυτσεκ, ενός 44χρονου δολοφόνου της ερωμένης του. Ωστόσο έχοντας υπόψιν του και άλλες δύο παρόμοιες γυναικοκτονίες, ο θεατρικός συγγραφέας γίνεται και ιστοριογράφος, αν και από τα παραλειπόμενά του δεν βγάζει κανείς σαφές συμπέρασμα. Εικάζεται, όμως ότι ως σπουδαστής Ιατροδικαστικής και Ανατομίας παραβρέθηκε στη νεκροψία ενός από τους εκτελεσμένους φονιάδες.
Το έργο, λοιπόν, είναι αποτέλεσμα προσωπικών εμπειριών του ίδιου του Μπύχνερ, και θέτει πολλούς προβληματισμούς πάνω σε θέματα κοινωνικής ζωής, επέμβασης της εξουσίας στην ανθρώπινη συμπεριφορά, ηθικής και θρησκευτικής αγωγής της ψυχής. Ο ήρωας του έργου, ο Βόυτσεκ, ζει με τα ελάχιστα που παίρνει από τον στρατό και κάτι ψίχουλα, επειδή ξυρίζει τον λοχαγό του. Έχει παιδί με την Μαρία αλλά δεν μπορεί να την παντρευτεί, λόγω οικονομικής δυσπραγίας, ενώ εκείνη έχει δεσμούς με άλλους άντρες της φρουράς. Σε μια έκρηξη ζήλειας τη μαχαιρώνει και καταδικάζεται σε θάνατο δι’ αποκεφαλισμού.
Τι θέλει ο Μπύχνερ να μας πει με την ιστορία του Βόυτσεκ; Εν πρώτοις το κείμενο παραμένει ανοιχτό σε πολλές ερμηνείες. Ο ίδιος δεν καθοδηγεί τον αναγνώστη του, αφήνει τα ίδια τα γεγονότα να μιλήσουν και ρωτά «Τι είναι αυτό μέσα μας που ψεύδεται, φονεύει, κλέβει;». Από την ενδιαφέρουσα και βαθιά διερμηνευτική συζήτηση που έχει ο Χάρης Ψαράς, λέκτορας της Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, με τον Μάινα προκύπτει ότι ο Βόυτσεκ χαρακτηρίζεται «τραγικός ήρωας», σ’ ένα κόσμο που «στήνει παγίδες». Ο Μπύχνερ σηκώνει τα πέπλα τα οποία τον σκεπάζουν και δείχνει τις «παλιές όψεις του». Όσο για τον ποινικό κώδικα, «επικεντρώνεται σε πράξεις και όχι σε πρόσωπα»· ωστόσο, αντιλαμβανόμαστε ότι «ένα μέρος των πράξεών μας και του χαρακτήρα μας φέρουν ίχνη του περιβάλλοντός μας». Συμπερασματικά, «ο Βόυτσεκ είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης ενός νοσηρά ιεραρχημένου συστήματος».
Η παράσταση αρχίζει με τον αγχωμένο Βόυτσεκ να ξυρίζει τον λοχαγό του, με νευρικές επαναλαμβανόμενες κινήσεις, και να απαντά, στερεοτυπικά, «μάλιστα, κύριε λοχαγέ» σε ό,τι εκείνος του λέει . Επιπλέον ο Βόυτσεκ συμμετέχει σε ένα πείραμα, από το οποίο αναμένεται με αγωνία τι θα προκύψει, όταν κάποιος τρώει επί εννέα μήνες μόνο μπιζέλια. Το αποτέλεσμα είναι πως ο άνθρωπος πειραματόζωο χάνει την νοητική του ισορροπία. Έτσι ο Βόυτσεκ, σε ψυχική και πνευματική διαταραχή, διαπράττει το φόνο.
Στο σκηνικό, που είναι ήδη έτοιμο, μια γκιλοτίνα, κάθε λίγο, ενεργοποιεί τον κόφτη, σαν να μας προετοιμάζει για το αναμενόμενο. Το έργο μοιάζει να αρχίζει από το τέλος και να μας ξετυλίγει, στη διάρκεια της παράστασης, την απάνθρωπη διαδικασία που μεταβάλλει έναν άνθρωπο σε ζώο ή εξισώνει τη «μαϊμού» με τον «στρατιώτη»· «δεν είναι δα και τίποτα σπουδαίο, η κατώτατη βαθμίδα του ανθρωπίνου γένους». Έτσι, ο υπερκινητικός Βόυτσεκ, σιγά σιγά και μελετημένα, θα γίνει αυτό στο οποίο ο μηχανισμός εξουσίας - ο γιατρός- θέλει να τον μετατρέψει, ενώ η άλλη εξουσία, ο Θεός, που συχνά εμφανίζεται στα λόγια του, παραμένει αμέτοχος. Ο άνθρωπος είναι μόνος, έρμαιο στα χέρια και τις ορέξεις των δυνατών.
Οι ηθοποιοί - Ελισσαίος Βλάχος, Αγγελική Μαρίνου, Δημοσθένης Ξυλαρδιστός, Κώστας Παπακωνσταντίνου, Βασιλική Σουρρή, Φοίβος Συμεωνίδης - στα γκριζόμαυρα ντυμένοι, με μικρές αλλαγές στην αμφίεση, που γίνονται εν κινήσει, μοιάζουν με πιόνια πάνω σε σκακιέρα, εκτελεστές μιας αυστηρής χορογραφίας, με βίαιες, δυναμικές διασταυρούμενες ευθείες και οξείες γωνίες, νευρόσπαστα δεμένα κατευθυνόμενα από αόρατες κλωστές. Τα μικροαντικείμενα -σκουλαρίκια, μαχαίρι, καθρεφτάκι- αποκτούν ιδιαίτερη δυναμική παρουσία και συμβολισμό. Ιδιαιτέρως, η Μαρία, πλάι στην κούνια ή με το παιδί στην αγκαλιά, καθώς και με την άλλη όψη της, ως Μαρίας Μαγδαληνής, αποκτά έναν ακόμα συμβολισμό με θρησκευτικές προεκτάσεις και ερμηνεία κοινωνικο-θρησκευτική. Σ’αυτό συμβάλλει, διακριτικά αλλά και αισθητά, ο σεβασμός που δείχνει ο ήρωας στις ηθικές αξίες, προσφέροντάς μας μια παρανάγνωση του Ευαγγελίου.
Για το επίτευγμα στο σύνολό του, συγχαρητήρια θερμά στους συντελεστές: τον μεταφραστή Αλέξιο Μάινα, τον σκηνοθέτη Κώστα Παπακωνσταντίνου, καθώς και τους: Χαρά Δημητριάδη, Βίκυ Πάντζιου, Βασίλης Κουτσιλιέρης, Κατερίνα Γεβετζή, Γιώργο Αγιαννίτη, Νίκο Βαρδακαστάνη, Αντώνη Κουνέλλα, Μανόλη Αλμπάνη, Αντώνη Χαλυβίδη, Λήδα Ασλανίδου, Ξανθίας ΑΜΚΕ. Η παράσταση επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Θέατρο Σημείο, Παρασκευή, Σάββατο στις 9, Κυριακή στις 8 μ.μ.
