Με διαφορετική καλλιτεχνική καταγωγή, αφετηρία και διαδρομή, αλλά δεμένες με μια βαθιά φιλία χρόνων και την αγάπη τους για τον κοινό τόπο όπου μοιράζουν τη ζωή τους να τις ενώνει, η Λίζη Καλλιγά και η Λήδα Παπακωνσταντίνου ανταμώνουν αυτό το καλοκαίρι στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Σπετσών παρουσιάζοντας ορισμένα από τα έργα που διατρέχουν το περιπετειώδες ταξίδι της ζωής και της τέχνης τους.
Κι όπως και οι δύο ομολογούν, όταν αντάλλασσαν νέα τους, η Λήδα είπε στη Λίζη ότι φτιάχνει ένα βίντεο για το παλιό κλωστήριο Δασκαλάκη, αναφορά στο έργο της «Κουτί» του 1981, και η Λίζη απάντησε με φυσικότητα πως συνεχίζει να κάνει «τα φυτά της αυλής της», αλλά και «κολυμβητές», αχώριστους συντρόφους του καλλιτεχνικού της βίου. Η καθεμία συνέχιζε να δημιουργεί στο εργαστήριό της, ενώ και οι δύο πίστευαν πως τα έργα τους θα συναντούσαν κάποια στιγμή το ένα το άλλο, έχοντας να διηγηθούν ανεξάντλητες ιστορίες από τις περιπέτειες του ταξιδιού τους.
Έως και τις 14 Σεπτεμβρίου, στο Παλιό Λιμάνι, στην αίθουσα του μοναστηριού του Άι - Νικόλα, της μεγαλόπρεπους μητρόπολης του νησιού με το εντυπωσιακό βοτσαλωτό προαύλιο και το ιστορικό καμπαναριό, δημιούργημα Τηνιακών μαστόρων, οι δύο καλλιτέχνιδες παρουσιάζουν μια επιλογή από έργα που αφορούν διαφορετικές στιγμές της σχέσης τους με το νησί, την ιστορία του, τους ανθρώπους και τη φυσική ομορφιά του.
Το κουτί, η καρέκλα και τα τάματα της Λήδας
Ήταν λίγο πριν την έναρξη της καραντίνας όταν η Λήδα Παπακωνσταντίνου άρχισε να δημιουργεί ένα είδος ντοκιμαντέρ καταγράφοντας συνομιλίες με κάποιες ηλικιωμένες γυναίκες που είχαν εργαστεί κάποτε ως εργάτριες στο κλωστήριο - υφαντήριο Δασκαλάκη στις Σπέτσες που σήμερα στεγάζει το ξενοδοχείο «Τα νησιά».
«Το εργοστάσιο αυτό το γνώρισα το 1971 όταν, επιστρέφοντας από το Λονδίνο, έρχομαι στο νησί. Αρχίζω να το επισκέπτομαι και να μαθαίνω την ιστορία του, με αποτέλεσμα να κάνω το 1981 ένα έργο με τίτλο ‘Το Κουτί’, εγκατάσταση - περφόρμανς που ένα μέρος του παρουσίασα αργότερα στην Μπιενάλε Θεσσαλονίκης και πριν έναν χρόνο στην ΑΣΚΤ.
Ένα από τα βασικά στοιχεία του είναι μια μεγάλη ξύλινη κορώνα που είχε κάποτε επί βασιλείας το δημαρχείο Σπετσών, την οποία βρήκα πεταμένη μέσα στο εργοστάσιο.
Παράλληλα, υπάρχει μια σειρά από ασπρόμαυρες φωτογραφίες, που είναι κάρτες εργασίας των εργατριών. Ανάμεσα σε όσα βρήκα ήταν κι ένα γράμμα υπακοής και ανυπακοής της εργοδότριας αρχής προς μια εργάτρια και η απάντησή της, που ήταν ‘αρνούμαι να υπογράψω’.
Το 2013 συνάντησα κάποιες από εκείνες τις εργάτριες, μίλησα μαζί τους και τώρα σ’ αυτήν την έκθεση αφηγούμαι την ιστορία του έργου από τη στιγμή που ξεκίνησε έως και την ώρα που ολοκληρώθηκε. Έτσι, μετά από είκοσι και πλέον χρόνια, ‘Το Κουτί’ κλείνει.
Άλλο ένα βασικό κομμάτι της έκθεσης είναι μια καρέκλα, από το εργαστήριο του πατέρα μου, που δεν ζει πια. Αυτή η καρέκλα, σε ένα πολύ ωραίο μπλε - λουλακί, είναι πλεγμένη με μπλε και μαύρη κλωστή απ’ όπου αναδύονται τάματα όλων των ειδών, απολύτως πραγματικά, που σέβομαι και εκτιμώ γιατί έχουν πάνω τους γραμμένη τη σοβαρότητα μιας κατάστασης, τον πόνο αλλά και τον έρωτα. Τα τάματα είναι μια πανάρχαια υπόθεση, η πιο αρχαία διαμεσολαβητική έκφραση του ανθρώπου, αυτό που θα τον βοηθήσει να πραγματώσει τη θέλησή του ή θα ακυρώσει τον φόβο του».
Στην αίθουσα υπάρχουν ακόμα πέντε έργα δουλεμένα πάνω σε παλιές εικόνες, καλυμμένες με πίσσα, οι οποίες είχαν καταστραφεί από τη θάλασσα, στην οποία τις πετούσαν σαν μια τελετή κάθαρσης.
«Εκθέτω επίσης ένα κομμάτι από σοβά που προέρχεται από το ξωκλήσι του Άι - Δημήτρη και άλλο ένα από ένα ωραίο, γοτθικό, γκρεμισμένο πια εκκλησάκι στην κορφή του βουνού στην περιοχή Χαρά. Τέλος, σε ένα φωτεινό κουτί εμπεριέχονται τα χέρια μου. Είναι τα ίδια χέρια που θα δείτε αν κοιτάξετε ψηλά στο ταβάνι του μετρό στο Μοναστηράκι. Από αυτά μπορείτε να καταλάβετε καλύτερα τι είμαι» σχολιάζει.
Οι κολυμβητές και τα βότσαλα της Λίζης
Η Λίζη Καλλιγά βρίσκεται στις Σπέτσες από τον Μάρτιο εντατικοποιώντας τη δημιουργία και την παραγωγή μιας σειράς έργων ορισμένα από τα οποία παρουσιάζονται στην έκθεση του Εκκλησιαστικού Μουσείου. «Αποφασίσαμε από κοινού με τη Λήδα η έκθεση να περιλαμβάνει έργα που κάνουμε εδώ.
Έτσι ανασκάψαμε τα ντεπό κι εγώ ξεκρέμασα κάποια έργα από τους τοίχους του σπιτιού μου και κάναμε έναν συνδυασμό που κατέληξε, όσον αφορά τη δική μου δουλειά, να περιλαμβάνει το πρώτο μου έργο του 2000 και το τελευταίο του 2020 που έγινε μέσα στην απαγόρευση για τον κορωνοϊό. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ο συνδυασμός μέσα στα είκοσι χρόνια έργων που είναι φτιαγμένα στις Σπέτσες και η μεταξύ τους συνομιλία. Είναι το σημείο όπου κάποιος μπορεί να δει ένα νήμα που συνδέει τον καλλιτέχνη και το βλέμμα του και το οποίο δεν το συνειδητοποιείς όταν τα δημιουργείς. Μεγάλο μέρος της δουλειάς μου είναι φτιαγμένο στις Σπέτσες, όπως όλοι οι ‘Κολυμβητές’, από το 1996 έως και σήμερα» ομολογεί η Λ. Καλλιγά.
Στην έκθεση παρουσιάζει επίσης μια σειρά που ονομάζει «Ευρήματα», τα οποία ξεκίνησαν το 2000, γίνονται κάθε χρόνο και είναι ακουαρέλες, φωτογραφίες και φέτος συμπληρώθηκαν κατασκευές. «Είναι έργα από αντικείμενα που μαζεύω από παραλίες, γυαλιά, βότσαλα, κομμάτια από κεραμικά, από τα οποία δημιουργώ σχήματα και συνθέσεις. Υπάρχει και μια μεγάλη φωτογραφία του 2003 που είναι ένα βότσαλο φωτογραφημένο σε στούντιο σε μια πολύ μεγάλη διάσταση.
Υπάρχουν επίσης ‘Κολυμβητές’ διαφόρων εποχών, του 2000 και του 2018, και φωτογραφίες από λήψη βίντεο με κολυμβητές στην παραλία κάτω από τη βεράντα του σπιτιού μου. Αυτά τα λέω sea pastels γιατί μοιάζουν με ακουαρέλες, είναι λίγο θολά, καθώς βρίσκονται μέσα στο νερό κι έχουν πολύ ωραία χρώματα. Έχω ακόμη ένα έργο από τη σειρά ‘Κήποι’ που ξεκίνησαν το 2014 και κάποιες ακουαρέλες που είναι το ταβάνι του σπιτιού μου όπως φωτίζεται από το πρωινό φως» εξηγεί η Λ. Καλλιγά ξεναγώντας μας στην έκθεση έργων της που βρίσκονται σε «σε έναν πλήρη και πολύ όμορφο διάλογο με της Λήδας, σε μια πολύ ανάλαφρη και φίνα έκθεση, ωραία στημένη», όπως παραδέχεται με καμάρι.
Εμπνευστής του τίτλου της έκθεσης «Δύο Πόρτες - Δύο Παράθυρα», που είναι ανοιχτή καθημερινά 6.30 - 9 μ.μ., είναι ο ιστορικός τέχνης Ντένης Ζαχαρόπουλος, που αναφέρει από την πλευρά του πως «στην αίθουσα του μοναστηριού του Άγιου Νικόλα τυχαίνει να υπάρχουν από τη μία μεριά δύο πόρτες και από την άλλη δύο παράθυρα. Η συγκυρία αυτή εκφράζει με ακρίβεια τόσο τη συμπληρωματικότητα ανάμεσα στις δύο καλλιτέχνιδες, όσο και, πιο ουσιαστικά, τους τρόπους με τους οποίους η καθεμία έχει επιλέξει να δρα και να πράττει στο έργο της, καθώς και να βιώνει τη θέση της στον κόσμο».
Το «σιωπηλό», αλλά ουσιαστικό Εκκλησιαστικό Μουσείο Σπετσών
Ήταν πριν τρία χρόνια όταν μια δραστήρια ομάδα κατοίκων του νησιού, με εμψυχωτή τον αρχιμανδρίτη της μητρόπολης του Αγίου Νικολάου πατέρα Γρηγόριο, αρχίζει να οργανώνει τις πρώτες εκθέσεις στο νεοσύστατο Εκκλησιαστικό Μουσείο Σπετσών, ένα καλοσχεδιασμένο μικρό μουσείο που φιλοξενεί εικόνες και εκκλησιαστικά αντικείμενα. Σε αίθουσα του ισογείου του παλιού μοναστηριού, που χρησίμευε για κοινωνικές εκδηλώσεις, στήνεται η πρώτη έκθεση με τον προσανατολισμό, να καταλάβουν οι άνθρωποι πως «τα εντελώς δικά τους πράγματα είναι τέχνη», όπως υποστηρίζει η Λήδα Παπακωνσταντίνου που μετέχει στο Δ.Σ.
Η πρώτη έκθεση που οργανώνεται είναι οι ζωγραφιές του ντόπιου λαϊκού ζωγράφου Μαντά, που εκθέτει για πρώτη φορά στη ζωή του σε ηλικία 97 ετών και προλαβαίνει έναν χρόνο πριν τον θάνατό του να ζήσει τη χαρά της αναγνώρισης στον τόπο του.
Τη δεύτερη χρονιά ακολουθεί μια έκθεση εικόνων που αφορούν επαγγέλματα. Με αυτόν τον τρόπο μπόρεσαν και ιχνηλατήθηκαν τα επαγγέλματα του νησιού που συντρόφευαν άγιοι - προστάτες. Συγκεντρώθηκαν εικόνες και φωτογραφίες αλλά και αφηγήσεις ανθρώπων, από βοτσαλάδες έως καραβομαραγκούς, και για τον καθέναν έγινε κι ένα μικρό ντοκιμαντέρ ως καταγραφή ενός πλήρους αρχείου του μουσείου.
Η τελευταία έκθεση, τον περσινό χειμώνα, περιλάμβανε μοντέλα από λογιών - λογιών σκαριά, από ψαροκάικα και τρεχαντήρια έως πλοία του εμπορικού ναυτικού.
