Με αφορμή την ιδιότυπη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον καθηγητή Λογοτεχνίας Σπύρο και στην αινιγματική ηθοποιό Μαριάννα, που στο πρόσωπό της, λόγω φυσικής ομοιότητας, βλέπει να ζωντανεύει η μορφή της πρόσφατα χαμένης γυναίκας του, και τον μεταξύ τους, σχεδόν μεταφυσικό, ανεξήγητο, μαγνητισμό, η Έλενα Μαρούτσου, συνομιλώντας με τις καθηλωτικές φωτογραφίες της Πολωνής φωτογράφου Laura Makabresku, χρησιμοποιώντας τες για να εικονογραφήσει έναν κόσμο με σκοτεινά ένστικτα και ανομολόγητα μυστικά, γράφει τους «Θηριόμορφους», ένα μυθιστόρημα στο οποίο ο συμβολισμός και το φευγαλέο δημιουργούν μιαν ατμόσφαιρα δίνης, όπου όλα είναι ρευστά και ομιχλώδη, σχεδόν ακατανόητα, όπως ακατανόητη είναι εν πολλοίς και η ανθρώπινη φύση.
Η Μαρούτσου γράφει για πλάσματα τραυματισμένα, «το τραύμα αποτελεί μιας πρώτης τάξεως τροφή» λέει στο τελευταίο μέρος ο παντογνώστης αφηγητής με τη διττή φύση -«ένα φουστάνι με γραβάτα, ένα δωμάτιο δίπορτο»-, φέρνοντας στο μυαλό εκείνο το «η πληγή είναι πηγή» του Πεντζίκη. Έτσι κι αλλιώς είναι κυρίαρχη η έννοια της διττότητας. Της διττότητας όχι ως επιλογής, αλλά ως κατάστασης διχασμού, ως κατάστασης μοιράσματος ανάμεσα σε δύο τύπους, δύο μορφές ύπαρξης. Η ανθρώπινη φύση, που ενυπάρχει με τη θηριώδη. Δεν είναι τυχαίες οι αναφορές στην ταινία του Κισλόφσκι «Η διπλή ζωή της Βερόνικας» - άλλωστε και μία από τις πιο ενδιαφέρουσες ηρωίδες, αλλά και η προτίμηση του πανεπόπτη αφηγητή του βιβλίου, ονομάζεται Βέρα. Εκεί οι δυο γυναίκες με τα κοινά χαρακτηριστικά, με έναν άλογο τρόπο, διαισθάνονται η μία την ύπαρξη της άλλης κι ας μεσολαβούν ανάμεσά τους πολλά χιλιόμετρα απόστασης.
Οι «Θηριόμορφοι» αποπνέουν την ίδια αλληγορική μελαγχολία με την ταινία του Κισλόφσκι, σαν ένα σκοτεινό σύγχρονο παραμύθι βίαιων ενστίκτων, που δεν είναι εύκολο να περιγραφεί με λέξεις. Μια ιδιοσυγκρασιακή αποτύπωση της πολυπλοκότητας της ψυχής του ανθρώπου, η οποία δημιουργεί την δική της κατάσταση, επειδή δεν υπακούει σε συνηθισμένες νόρμες. Αυτή είναι η δύναμη αλλά και το ξεχωριστό που κομίζει το βιβλίο. Οι λέξεις καθοδηγούνται από μια ιδιοσυγκρασία η οποία καθορίζει ένα σύμπαν απολύτως ιδιαίτερο, στα όρια της εκζήτησης ίσως, αλλά με μια δική του μοναδική αλήθεια που σαρώνει. Ένα σύμπαν όπου ακόμη και η ελάχιστη χειρονομία, ακόμη και η πιο συμπαγής σιωπή, ακόμη κι ένα αραχνοΰφαντο μαντήλι, μπορεί να κρύβουν νοήματα που είναι ανοιχτά σε οποιαδήποτε ερμηνεία.
Τα γεγονότα στους «Θηριόμορφους» δεν έχουν να κάνουν με τις καταστάσεις που περιγράφονται, είναι περισσότερο συμβάντα της ψυχής. Αυτά «βαραίνουν», αυτά οδηγούν, το ίδιο αμφίσημα με τις εικόνες -εναλλαγές μορφής μέσα σε μια ψυχή, ακριβώς όπως εναλλάσσεται η πεταλούδα, που ως σύμβολο διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου-, μιας και συνομιλούν με αυτές δίχως να τις σχολιάζουν, επιτείνοντας το αίσθημα ενός πρωτόγνωρου, ερμητικά «κλειστού» και δυσπρόσιτου ερωτισμού, στον οποίο ενυπάρχει η βία και ο θάνατος. Κάθε αράδα της Μαρούτσου αποπνέει ερωτισμό. Αλλά έναν ερωτισμό απόκοσμο. Έναν ερωτισμό που είναι μαζί και θάνατος.
«Συχνά οι πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες φορούσαν ένα κεφάλι ζώου, κι έτσι μασκαρεμένοι απέπνεαν κάτι αισθαντικό αλλά ανοίκειο. Αυτοί οι θηριόμορφοι άνθρωποι ήταν εξαιρετικά εντυπωσιακοί: το ζωώδες κεφάλι τους έμοιαζε να τους ταιριάζει, να τους ολοκληρώνει ή -πώς να το πω;- να τους αποκαλύπτει». Το ζωώδες κεφάλι δεν παραπλανά αλλά ξεδιπλώνει. Το μασκάρεμα δεν κρύβει αλλά αποκαλύπτει, φανερώνει. Η θηριωδία βρίσκεται παντού, είτε φορώντας μάσκα είτε όχι. Συνυπάρχει μαζί με την ομορφιά. Η θηριωδία που στιγμάτισε την ανθρωπότητα κατά τον 20ό αιώνα, το Άουσβιτς, είναι ανθρώπινη επινόηση. Ανθρώπινη ιδιότητα. Η Μαριάννα και ο Σπύρος, καθισμένοι στις όχθες της Σταχτολίμνης -Ash Pond: η λίμνη που έριχναν τις στάχτες από τα κρεματόρια- ανατρέχουν στο 1941, όταν, στο Γιεντβάμπνε, οι Πολωνοί κάτοικοι, με την υποκίνηση των Γερμανών, έκαψαν ζωντανούς γύρω στους τριακόσιους Εβραίους. Μεγάλες θηριωδίες, αλλά και μικρότερες. Όλες αυτές που συμβαδίζουν με τη λεγόμενη καθημερινή ζωή.
Η γραφή της Μαρούτσου είναι υποβλητική -όπως υποβλητική είναι και η μορφή του βιβλίου από τις εκδόσεις Πόλις σε σχεδιασμό της ακάματης Μαρίας Τσουμαχίδου-, μια σπουδή, κυριολεκτικώς, στην έννοια του διφορούμενου, μια υπόκλιση στις μορφές του υπαινιγμού. Η γλώσσα ρέει και συγγενεύει με τον ποιητικό λόγο: πυκνή, ακριβής, γεμάτη εικόνες που διηγούνται συναισθήματα.
Έλενα Μαρούτσου, «Θηριόμορφοι»
Φωτογράφιση: Laura Makabresku
Εκδ. Πόλις
224 σελ. Τιμή: 17,70 ευρώ
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
